Αλκοόλ: Τι μπορεί να προκαλέσει ακόμα και σε μικρές ποσότητες στους ανηλίκους

Η κατανάλωση αλκοόλ από ανηλίκους είναι ένα σοβαρό πρόβλημα δημόσιας υγείας. Το αλκοόλ είναι η πιο ευρέως χρησιμοποιούμενη ουσία στους νέους και κρύβει τεράστιους κινδύνους για την υγεία και την ασφάλειά τους.

Οι ειδικοί της Θεραπευτικής Κλινικής ΕΚΠΑ στο Νοσοκομείο Αλεξάνδρα Θεοδώρα Ψαλτοπούλου (παθολόγος, καθηγήτρια Θεραπευτικής-Επιδημιολογίας-Προληπτικής Ιατρικής) και Παναγιώτα Ζαχαράκη (βιολόγος) παραθέτουν εν συντομία τα στοιχεία από το Εθνικό Ινστιτούτο Κατάχρησης Αλκοόλ & Αλκοολισμού (NIAAA) των ΗΠΑ.

Σύμφωνα με αυτά, το 2023 σχεδόν δύο στους δέκα νέοι (το 19,9%) ηλικίας 14 έως 15 ετών ανέφεραν πως έχουν πιει τουλάχιστον ένα ποτό στη ζωή τους. Επιπλέον, οι ανήλικοι και νεαροί ενήλικες (ηλικίες 12 έως 20 ετών) πίνουν το 3,2% όλων των οινοπνευματωδών ποτών που καταναλώνονται ετησίως στις ΗΠΑ.

Μολονότι οι ανήλικοι καταναλώνουν αλκοόλ λιγότερο συχνά από τους ενήλικες, οι ποσότητές τους είναι μεγαλύτερες όταν πίνουν. Στην πραγματικότητα, το σχεδόν 90% των ποσοτήτων που πίνουν είναι στο πλαίσιο υπερκατανάλωσης.

Είναι χαρακτηριστικό ότι σχεδόν 663.000 νέοι 12-20 ετών ανέφεραν υπερκατανάλωση αλκοόλ πέντε ή περισσότερες φορές κατά τον τελευταίο μήνα.

Οι συνήθειες όσον αφορά την κατανάλωση οινοπνευματωδών ποτών διαφέρουν αναλόγως με το φύλο και την ηλικία. Ωστόσο η κατανάλωση αρχίζει νωρίς. Σχεδόν ένας στους 100 εφήβους ηλικίας 12-13 ετών ανέφεραν ότι έπιναν αλκοόλ και ένας στους 200 ότι έκανε υπερκατανάλωση.

Οι αντίστοιχες αναλογίες αυξάνονται με την πρόοδο της ηλικίας. Στις ηλικίες 16-17 ετών ανέφεραν πως πίνουν σχεδόν ένας στους πέντε. Υπερκατανάλωση ανέφεραν ο ένας στους 10.

Όσον αφορά το φύλο, παραδοσιακά τα αγόρια εφηβικής ηλικίας ήταν πιθανότερο να καταναλώνουν αλκοόλ. Πλέον όμως η σχέση έχει αντιστραφεί, τουλάχιστον στις ΗΠΑ. Ειδικότερα, η χρήση του μεταξύ των εφήβων ηλικίας 12-17 ετών έχει μειωθεί περισσότερο τα τελευταία χρόνια στα αγόρια απ’ ό,τι στα κορίτσια.

Έτσι, κατανάλωση αναφέρει το 7,9% των κοριτσιών και το 6,0% των αγοριών. Υπερκατανάλωση αναφέρει το 4,5% και 3,3%, αντιστοίχως.

Τι κίνδυνοι υπάρχουν

Η κατανάλωση αλκοόλ από τους ανηλίκους είναι πολύ επικίνδυνη, διότι:

• Προκαλεί πολλούς θανάτους. Το αλκοόλ είναι σημαντικός παράγοντας στους θανάτους ατόμων κάτω των 21 ετών. Σε αυτούς συμπεριλαμβάνονται θάνατοι από τροχαία, ανθρωποκτονίες, υπερκατανάλωση ποτών, πτώσεις, εγκαύματα, πνιγμούς και αυτοκτονίες.
• Προκαλεί πολλούς τραυματισμούς. Μόνο το 2011 σχεδόν 188.000 άτομα ηλικίας κάτω των 21 ετών στις ΗΠΑ επισκέφτηκαν νοσοκομείο για τραυματισμούς που σχετίζονταν με το αλκοόλ.
• Θολώνει την κρίση. Το ποτό μπορεί να οδηγήσει σε κακές αποφάσεις σχετικά με την ανάληψη κινδύνων, όπως η μη ασφαλής σεξουαλική συμπεριφορά,  η ριψοκίνδυνη οδήγηση, η βίαιη συμπεριφορά.
• Αυξάνει τον κίνδυνο σωματικής και σεξουαλικής επίθεσης. Η υπερβολική κατανάλωση οινοπνεύματος από τους ανηλίκους σχετίζεται με αυξημένη πιθανότητα να γίνει κάποιος θύμα ή θύτης διαπροσωπικής βίας.
• Μπορεί να οδηγήσει σε άλλα προβλήματα. Παραδείγματος χάριν στο σχολείο ή με το νόμο. Η κατανάλωση αλκοόλ συνδέεται επίσης με τη χρήση άλλων ουσιών.
• Αυξάνει τον κίνδυνο προβλημάτων με το αλκοόλ αργότερα στη ζωή. Μελέτες έχουν δείξει πως όσοι αρχίζουν να πίνουν πριν από τα 15 έτη, διατρέχουν μεγαλύτερο κίνδυνο να αναπτύξουν διαταραχή χρήσης αλκοόλ αργότερα στη ζωή τους. Παραδείγματος χάριν, νέοι ηλικίας 26 ετών και άνω που είχαν αρχίσει να πίνουν πριν από τα 15 τους χρόνια, είχαν 3,5 φορές περισσότερες πιθανότητες να αναφέρουν διαταραχή χρήσης αλκοόλ το προηγούμενο έτος έναντι όσων είχαν αρχίσει να πίνουν στα 21 τους χρόνια ή αργότερα.
• Παρεμβαίνει στην ανάπτυξη του εγκεφάλου. Μελέτες δείχνουν ότι ο εγκέφαλός μας αναπτύσσεται για χρόνια μετά την ηλικία των 20 ετών. Το αλκοόλ μπορεί να επέμβει σε αυτή τη διαδικασία, επηρεάζοντας δυνητικά τόσο τη δομή όσο και τη λειτουργία του εγκεφάλου. Η συνέπεια μπορεί να είναι γνωσιακά ή μαθησιακά προβλήματα, καθώς και αυξημένη επιρρέπεια στην διαταραχή χρήσης αλκοόλ, ιδίως όταν η κατανάλωση αρχίζει σε νεαρή ηλικία και είναι μεγάλη.

Γιατί πίνουν τόσο πολλοί ανήλικοι

Καθώς τα παιδιά ωριμάζουν, είναι φυσικό να διεκδικούν την ανεξαρτησία τους, να αναζητούν νέες προκλήσεις και να επιδίδονται σε ριψοκίνδυνες συμπεριφορές. Μπορεί να θέλουν να δοκιμάσουν το ποτό, αλλά συχνά δεν αναγνωρίζουν πλήρως τις επιπτώσεις του στην υγεία και τη συμπεριφορά τους. Άλλοι λόγοι για τους οποίους οι νέοι πίνουν συμπεριλαμβάνουν:

• Πίεση από συνομήλικους (peer pressure)
• Αυξημένη ανεξαρτησία ή επιθυμία για αυτήν
• Άγχος και γενικά ψυχολογικές διακυμάνσεις

Επιπλέον, πολλοί νέοι έχουν εύκολη πρόσβαση στο αλκοόλ. Το 2023, μεταξύ των εφήβων ηλικίας 15-17 ετών που ανέφεραν ότι έπιναν κατά τον περασμένο μήνα, το 84,3% είπαν ότι πήραν δωρεάν τα ποτά την τελευταία φορά που ήπιαν. Σε πολλές περιπτώσεις, οι έφηβοι έχουν πρόσβαση στο αλκοόλ μέσω των μελών της οικογένειας ή το βρίσκουν στο σπίτι.

Πρόληψη και αντιμετώπιση του φαινομένου

Η πρόληψη της κατανάλωσης οινοπνευματωδών ποτών από ανηλίκους είναι αληθινή πρόκληση. Κάθε επιτυχημένη προσέγγιση πρέπει να λαμβάνει υπ’ όψιν  πολλούς παράγοντες, όπως:

• Τη γενετική προδιάθεση
• Την προσωπικότητα και τον ρυθμό ωρίμανσης και ανάπτυξης του εφήβου
• Το επίπεδο του κινδύνου
• Οικογενειακούς, κοινωνικούς παράγοντες και περιβαλλοντικούς παράγοντες

Πολλές βασικές προσεγγίσεις έχει αποδειχθεί ότι είναι επιτυχείς. Αυτές είναι:

• Παρεμβάσεις σε ατομικό επίπεδο. Στόχος τους είναι να αλλάξουν τον τρόπο με τον οποίο οι νέοι σκέφτονται για το αλκοόλ, ούτως ώστε να είναι σε θέση να αντισταθούν στις πιέσεις για κατανάλωση.
• Σχολικές παρεμβάσεις. Πρόκειται για προγράμματα που παρέχουν στους μαθητές τις γνώσεις, τις δεξιότητες, τα κίνητρα και τις ευκαιρίες που χρειάζονται για να παραμείνουν χωρίς ποτό.
• Παρεμβάσεις με βάση την οικογένεια. Πρόκειται για προσπάθειες ενίσχυσης των γονέων, ώστε να θέτουν και να επιβάλουν σαφείς κανόνες ως προς την κατανάλωση αλκοόλ. Έχουν επίσης ως στόχο να βελτιώσουν την επικοινωνία παιδιών και γονέων για το θέμα.
• Κοινοτικές παρεμβάσεις. Οι παρεμβάσεις με βάση την κοινότητα συντονίζονται συχνά από τοπικούς φορείς, οι οποίοι εργάζονται για τον μετριασμό των παραγόντων κινδύνου για κατάχρηση αλκοόλ.
• Παρεμβάσεις σε επίπεδο πολιτικής. Δυσχεραίνουν την απόκτηση οινοπνευματωδών ποτών αυξάνοντας, λ.χ., την  τιμή του αλκοόλ και διατηρώντας την ελάχιστη νόμιμη ηλικία κατανάλωσης στα 21 έτη (στις ΗΠΑ). Η θέσπιση νόμων μηδενικής ανοχής που απαγορεύουν την οδήγηση μετά από οποιαδήποτε ποσότητα αλκοόλ για άτομα κάτω των 21 ετών, επίσης μπορεί να συντελέσει στην πρόληψη.

Πώς μπορούν οι γονείς να βοηθήσουν τα παιδιά

Οι γονείς μπορούν να βοηθήσουν τα παιδιά τους να αποφύγουν τα προβλήματα με το αλκοόλ:

• Μιλώντας για τους κινδύνους του ποτού
• Πίνοντας υπεύθυνα, αν επιλέξουν να πιουν
• Λειτουργώντας γενικώς ως θετικά πρότυπα
• Διατηρώντας το ποτό μη προσβάσιμο και μη διαθέσιμο στο σπίτι
• Γνωρίζοντας τους φίλους των παιδιών τους
• Συζητώντας τακτικά μαζί τους γενικώς για τη ζωή
• Συνδεόμενοι με άλλους γονείς, ώστε να στείλουν από κοινού το μήνυμα για τη σημασία της αποφυγής κατανάλωσης ποτών από τους νέους.
• Επιβλέποντας όλους τους εμπλεκόμενους, ώστε να εξασφαλίζεται πως δεν υπάρχει αλκοόλ.
• Ενθαρρύνοντας τα παιδιά να συμμετέχουν σε υγιεινές και διασκεδαστικές δραστηριότητες που δεν συμπεριλαμβάνουν ποτό.

Μελέτες δείχνουν πως τα παιδιά γονέων με ενεργό συμμετοχή στη ζωή τους, έχουν λιγότερες πιθανότητες να αρχίσουν να πίνουν. Εάν, όμως, οι γονείς τούς δίνουν αλκοόλ (ακόμα και μικρές ποσότητες), έχουν θετική στάση στο ποτό ή/και κάνουν κατάχρηση, οι έφηβοι έχουν αυξημένο κίνδυνο κατάχρησης.

Επιπλέον, εάν ο έφηβος έχει έναν γονέα με διαταραχή χρήσης αλκοόλ, είναι λιγότερο πιθανό να προστατεύεται ο ίδιος από την κατάχρηση.

Τα ύποπτα συμπτώματα

Οι γονείς, οι οικογένειες και οι δάσκαλοι πρέπει να δώσουν ιδιαίτερη προσοχή στα ακόλουθα προειδοποιητικά σημάδια που μπορεί να υποδηλώνουν κατανάλωση αλκοόλ από ανηλίκους:

• Αλλαγές στη διάθεση, συμπεριλαμβανομένου του θυμού και της ευερεθιστότητας.
• Ακαδημαϊκά προβλήματα ή προβλήματα συμπεριφοράς στο σχολείο.
• Ανυποταξία, δυσθυμία, αδράνεια.
• Αλλαγή ομάδων φίλων.
• Λιγότερο ενδιαφέρον για δραστηριότητες ή φροντίδα στην εμφάνιση.
• Εύρεση αλκοόλ ανάμεσα στα υπάρχοντα ενός εφήβου.
• Οσμή οινοπνεύματος στην αναπνοή ή στα ρούχα του.
• Προβλήματα συγκέντρωσης ή μνήμης ή δυσκολία στην ομιλία ή θέματα κινητικού συντονισμού.

Ο προσυμπτωματικός έλεγχος από πάροχο πρωτοβάθμιας περίθαλψης ή άλλο επαγγελματία υγείας (π.χ. παιδίατρο) παρέχει την ευκαιρία να εντοπιστούν εγκαίρως τα προβλήματα και να αντιμετωπιστούν πριν κλιμακωθούν.

Μερικοί νέοι μπορεί να αντιμετωπίσουν σοβαρά προβλήματα ως αποτέλεσμα της κατανάλωσης ποτών. Σε αυτά συμπεριλαμβάνεται η διαταραχή χρήσης αλκοόλ. Σε τέτοια περίπτωση απαιτείται παρέμβαση από εκπαιδευμένους επαγγελματίες.  Οι θεραπευτικές επιλογές γι’ αυτούς συμπεριλαμβάνουν:

• Παρακολούθηση ατομικών ή ομαδικών συμβουλευτικών συνεδριών μία ή περισσότερες φορές την εβδομάδα
• Λήψη φαρμακευτικής συνταγής από πάροχο πρωτοβάθμιας περίθαλψης ή ψυχίατρο για τη μείωση της επιθυμίας για ποτό
• Συμμετοχή σε οικογενειακή θεραπεία για την οικοδόμηση υποστηρικτικών θεμελίων για ανάκαμψη

Φωτογραφία: iStock