Καφές: Φάρμακο ή φαρμάκι; Μια ιστορία γεμάτη εκπλήξεις

Την περασμένη εβδομάδα δημοσιεύτηκε μία μελέτη που έδειξε ότι τα άτομα με καρκίνο του εντέρου που πίνουν καφέ -πολύ καφέ, δύο έως τέσσερες κούπες την ημέρα-είχαν λιγότερες πιθανότητες να παρουσιάσουν επανεμφάνιση της νόσου. Μάλιστα, υπήρξαν ειδικοί που είπαν ότι εάν τα αποτελέσματα σταθούν σε περαιτέρω μελέτες, ο καφές θα μπορούσε να φτάσει να συνταγογραφείται σε ασθενείς με καρκίνο από το βρετανικό ΕΣΥ (NHS).

Το ότι ο καφές έχει όντως επίδραση στον ανθρώπινο οργανισμό είναι αδιαμφισβήτητο. Αλλά το αν αυτός ο αντίκτυπος είναι ευεργετικός ή επιζήμιος αποτελεί αντικείμενο διαμάχης από τότε που οι Σούφι μυστικιστές άρχισαν να καταναλώνουν το ρόφημα, κάποια στιγμή στα μέσα του 15ου αιώνα.

Οι αυτόχθονες πληθυσμοί των δασών στην περιοχή Kaffa της νοτιοδυτικής Αιθιοπίας μάζευαν τους καρπούς από άγρια φυτά του καφέ και τους έστελναν στην αντίπερα όχθη της Ερυθράς Θάλασσας για να παρασκευάσουν το αφέψημα που είναι γνωστό ως qahwa, το οποίο οι Σούφι της Υεμένης ενέταξαν στις νυχτερινές θρησκευτικές τελετές τους για να μειώσουν την επιθυμία τους για ύπνο. Μόλις τα κυρίαρχα ισλαμικά δικαστήρια έκριναν ότι ο καφές δεν μεθούσε, η κατανάλωσή του διαδόθηκε ευρύτατα στους μουσουλμανικούς πληθυσμούς της Μέσης Ανατολής και στην Οθωμανική αυτοκρατορία.

Ο καφές θεωρήθηκε αρχικά σε μεγάλο βαθμό ένα είδος φαρμάκου. Τούρκοι έμποροι έφεραν τον καφέ στη Βενετία, όπου τον συνταγογραφούσαν για διαταραχές του πεπτικού συστήματος. Φαίνεται ότι δινόταν έτοιμος σε μικρά φίλτρα και πινόταν κρύος.

Τα πρώτα καφενεία της Ευρώπης εμφανίστηκαν το 1650 στο Λονδίνο, με πρωτεργάτη τον Pasqua Rosée που άνοιξε το πρώτο για να πουλάει καφέ στους χρηματιστές που δούλευαν στο Βασιλικό Χρηματιστήριο που βρισκόταν εκεί κοντά. Μέχρι το 1663 υπήρχαν επισήμως 82 καφενεία στο Σίτι του Λονδίνου, με την πελατεία να προσέρχεται σε αυτά μαγεμένη από τα περίεργα οφέλη για την υγεία που έλεγαν ότι είχε το νέο ρόφημα.

Σύμφωνα με ένα φυλλάδιο που κυκλοφορούσε ευρέως από ιδιοκτήτες καφενείων, το ποτό «κλείνει το στόμιο του στομάχου και δυναμώνει την καρδιά εκ των έσω… είναι πολύ καλό για την πέψη… αναζωογονεί το πνεύμα και κάνει την καρδιά ελαφριά. Κάνει καλό στα πονεμένα μάτια… και κατά του πονοκεφάλου».

Το πιο ελκυστικό χαρακτηριστικό του, ωστόσο, ήταν ότι «θα απέτρεπε την υπνηλία και θα έκανε κάποιον κατάλληλο για δουλειά…».

Δεν τους έπεισε όλους… Μία αίτηση από γυναίκες κατά του καφέ, το 1674, ισχυριζόταν, ούτε λίγο ούτε πολύ, ότι η υπερβολική κατανάλωση καφέ είχε «ευνουχίσει» τους συζύγους τους και σακατέψει τους υπόλοιπους, ζητώντας τους να επιστρέψουν στις… μπύρες (μια αναφορά που υποδηλώνει πιθανότατα ότι πίσω από το φυλλάδιο κρύβονταν ιδιοκτήτες ταβέρνας και όχι σύζυγοι).

Η αρνητική διαφήμιση επανήλθε στο προσκήνιο δύο αιώνες αργότερα στις ΗΠΑ, όταν οι επιχειρηματίες του κλάδου της ευεξίας άρχισαν να επιτίθενται στον καφέ ως υπεύθυνο για μια νέα μάστιγα της μόδας: τα νεύρα. Ο επιχειρηματίας CW Post μετέτρεψε την επίθεση εναντίον του καφέ σε μορφή τέχνης, γεγονός που του έδωσε τη δυνατότητα να γίνει εκατομμυριούχος μόλις επτά χρόνια μετά την έναρξη λειτουργίας μιας επιχείρησης παραγωγής Postum, ενός ροφήματος από καβουρδισμένο πίτουρο σιταριού, το 1895. Η ειρωνεία είναι ότι ο Post έπινε και ο ίδιος καφέ, αλλά κρυφά.

Από τη δεκαετία του 1960 και μετά, μαζικές διαχρονικές έρευνες σε όσους πίνουν καφέ έχουν καταλήξει σε αντιφατικά στοιχεία για την επίδρασή του. Οι πρώτες μελέτες εντόπισαν μια ισχυρή αρνητική συσχέτιση με τη συνολική υγεία, πιθανώς επειδή δεν έλαβαν υπόψη άλλες παραμέτρους, κυρίως το κάπνισμα. Το 1991 ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας κατέταξε τον καφέ ως πιθανή αιτία καρκίνου, αλλά το 2016 η κατάσταση αντιστράφηκε, καθώς πιο διαφοροποιημένες μελέτες έδειξαν ότι ο αριθμός των θετικών αποτελεσμάτων που συνδέονται με την κατανάλωση καφέ είναι μεγαλύτερος.

Οι αναμφισβήτητες φυσιολογικές και ψυχοδραστικές ιδιότητες της καφεΐνης μπορεί να επηρεάσουν ορισμένα από αυτά τα αποτελέσματα, αλλά πολλές μπορεί να σχετίζονται εξίσου με τις εκατοντάδες άλλες μοναδικές ενώσεις που περιέχονται σε ένα μόνο φλιτζάνι. Οι υψηλές ποσότητες διαλυτών διαιτητικών ινών που υπάρχουν στον παρασκευασμένο καφέ μπορεί να συμβάλλουν στην υγεία του εντέρου και ο καφές περιέχει πολλά αντιοξειδωτικά που σχετίζονται με την προστασία από τη γήρανση και την άνοια. Ακόμη και μια αδίστακτη απόφαση δικαστηρίου στην Καλιφόρνια το 2018 που απαιτούσε από όσους καβουρδίζουν καφέ να βάζουν προειδοποιήσεις για την υγεία στον καβουρδισμένο καφέ, καθώς περιείχε την καρκινογόνο ένωση ακρυλαμίδιο, σύντομα ανατράπηκε από κρατικούς αξιωματούχους με την αιτιολογία ότι οι συγκεντρώσεις ήταν τόσο χαμηλές που ήταν σχεδόν αδύνατο να οδηγήσει από μόνη της η κατανάλωση καφέ στον καρκίνο. Μετά από αιώνες στη σέντρα, ίσως να είναι πια καιρός οι επαγγελματίες του καφέ να ξαναβγάλουν τα φυλλάδια για τα καλά του καφέ και να αφήσουν ελεύθερο τον Pasqua Rosée που κρύβουν μέσα τους.

Πηγή: Guardian (*του καθηγητή Ιστορίας του πανεπιστημίου Hertfordshire Jonathan Morris).

Φωτογραφία: iStock

ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΕΠΙΣΗΣ:

Φάρμακα αδυνατίσματος: Γιατί δεν χάνουν όλοι βάρος

Αυγά: Τι φταίει και τα δαιμονοποιήσαμε;