Άγχος και Δυσκοιλιότητα – Πως σχετίζονται;

Η δυσκοιλιότητα είναι συνήθως μία δυσάρεστη κατάσταση κατά την οποία βιώνουμε καθυστέρηση σε σχέση με τις επισκέψεις μας στην τουαλέτα.

Ωστόσο σύμφωνα με έρευνες των τελευταίων δύο δεκαετιών, ψυχολογικοί παράγοντες όπως το άγχος έχουν αναγνωριστεί ότι συμβάλουν σημαντικά στην έναρξη και διατήρηση της δυσκοιλιότητας (Qin et al, 2014, Mussell et al, 2008, Bhatia & Tandon, 2005).

Δυσκοιλιότητα και Άγχος

Πως όμως μία ψυχοσυναισθηματική κατάσταση όπως το «άγχος», μπορεί να γίνει αιτία για αλλαγές στην λειτουργία του εντέρου μας και στην πρόκληση της λεγόμενης «ψυχολογικής δυσκοιλιότητας»;  Πως σχετίζονται δυσκοιλιότητα και άγχος;

Το άγχος αποτελεί την ψυχοσυναισθηματική κατάσταση που βιώνουμε για ένα υπαρκτό ή υποθετικό ερέθισμα το οποίο θεωρούμε ότι αποτελεί κίνδυνο για την διαβίωσή μας. Όταν αντιληφθούμε ότι μία κατάσταση είναι πιθανό να αποβεί επικίνδυνη για εμάς, ο εγκέφαλός προκαλεί μία σωματική αντίδραση («στρες»), η οποία έχει ως στόχο την κινητοποίηση του σώματός μας για δράση, δηλαδή οδηγεί στην λεγόμενη αντίδραση πάλης ή φυγής (“fight or flight response”).

Η διέλευση των κοπράνων από το παχύ έντερο ρυθμίζεται από ένα σύνθετο δίκτυο νευρικών συνδέσεων του εντέρου, ένα δίκτυο τόσο πολύπλοκο που πήρε το όνομα  “gut brain” (εγκέφαλος του εντέρου). Ωστόσο αυτός ο «κοιλιακός εγκέφαλος» δεν δρα εντελώς μόνος του, αλλά βρίσκεται σε διαρκή επικοινωνία με τον «ανώτερο» ενδοκρανιακό εγκέφαλό μας, εκεί που εδράζουν οι αντιλήψεις μας, οι σκέψεις μας και τα συναισθήματά μας. Σε αυτές τις ψυχολογικές λειτουργίες συμπεριλαμβάνεται φυσικά και το άγχος.

Γενικά έχουν αναγνωριστεί δύο «οδοί» στην σωματική αντίδραση του στρες. Η πρώτη οδός εκδηλώνεται μέσω του αυτόνομου νευρικού συστήματος (“ANS”), ενώ η δεύτερη είναι νευροενδοκρινική και εκδηλώνεται μέσω της έκκρισης ορμονών (άξονας υποθαλάμου-υπόφυσης-επινεφριδίων-“HPA”).  Υπάρχουν κάποια επιστημονικά στοιχεία λοιπόν ότι και οι δύο αυτοί οδοί συμβάλουν στην πρόκληση της ψυχοσωματικής δυσκοιλιότητας.

Τις τελευταίες δεκαετίες, έρευνες έχουν δώσει ενδείξεις ότι οι σωματικές μεταβολές που προκαλεί το χρόνιο στρες, ίσως να επιδρούν με αρνητικό τρόπο και στην χλωρίδα του εντέρου μας, δηλαδή στους μικροοργανισμούς που «κατοικούν» στο έντερό μας. Αυτοί οι μικροοργανισμοί είναι υπεύθυνοι για την φυσιολογική λειτουργία του εντέρου. Υπάρχουν κάποιες ενδείξεις λοιπόν ότι το χρόνιο στρες ίσως να προκαλεί ‘δυσβίωση’ στην χλωρίδα του εντέρου μας, δηλαδή στην μειωμένη βιωσιμότητα από κάποια είδη αυτών των μικροοργανισμών (Foster et al, 2017,  Konturek, 2011).

Βλέπουμε λοιπόν πως το άγχος είναι πιθανό να προκαλέσει δυσκοιλιότητα μέσω των φυσιολογικών βιολογικών αλλαγών που προκαλεί στο σώμα μας. Οι ίδιες οι σωματικές μεταβολές λοιπόν που θα μας βοηθούσαν να διαφύγουμε από έναν κίνδυνο, ταυτόχρονα παρεμποδίζουν το έντερό μας να κάνει σωστά την δουλειά του.

Πως λειτουργεί η Ψυχολογική Δυσκοιλιότητα

Είναι σημαντικό επίσης να τονίσουμε ότι η ίδια η ψυχολογική δυσκοιλιότητα μπορεί να αποτελέσει μία αγχωτική κατάσταση η οποία μπορεί να οδηγήσει τελικά στην ανατροφοδότηση του προβλήματος . Έρευνες σε ανθρώπους με «σύνδρομο ευερέθιστου εντέρου» το οποίο εκδηλώνεται με χρόνια συμπτώματα έντονων κοιλιακών ενοχλήσεων, δυσκοιλιότητας ή/και διάρροιας, έχουν δείξει  ότι συνήθως υπάρχει αυξημένη αισθητηριακή ευαισθησία σε φυσιολογικές εσωτερικές αλλαγές που προέρχονται από τα όργανα του σώματος («σπλαχνική υπερευαισθησία»-“visceral hypersensitity”).

Η σκέψη λοιπόν ότι «κάτι δεν πάει καλά με την υγεία μας», είναι δυνατό να μας  προκαλέσει άγχος,  ενεργοποιώντας το σώμα μας για πάλη ή φυγή, η οποία με την σειρά της μπορεί να συμβάλει στην πρόκληση  και στην διατήρηση της δυσκοιλιότητας και των γαστρεντερικών ενοχλήσεων, κάτι και που τελικά επιβεβαιώνει την σκέψη μας ότι κάτι δεν πάει καλά με την υγεία μας!

Σύμφωνα με τα παραπάνω λοιπόν, το ίδιο το μυαλό μας μπορεί να μεγεθύνει και να διατηρήσει με ακούσιο τρόπο ένα σωματικό μας πρόβλημα ή μία ενόχληση (Hauser et al, 2016, Craske et al, 2011). Αυτό που πρέπει να θυμόμαστε λοιπόν είναι ότι μία αλλαγή στην ρουτίνα μας με την τουαλέτα, καθώς και μία κοιλιακή ενόχληση, δεν αποτελούν απαραίτητα σοβαρούς κινδύνους για την υγείας μας. Η εκούσια απόσπαση της προσοχής μας από μία δυσάρεστη κοιλιακή αίσθηση και η αποδοχή μίας κατάστασης όπως η δυσκοιλιότητα χωρίς να ακολουθείται από καταστροφικές σκέψεις, πιθανότατα να μας οδηγήσουν σε ψυχοσυναισθηματική ανακούφιση.
Κάτι που παραδόξως ίσως έχει ως τελικό αποτέλεσμα και την ανακούφιση του εντέρου μας.

Παναγιώτης Λιβιτσάνος, MSc

Ψυχολόγος-Κλινικός Νευροψυχολόγος

___________________________

Βιβλιογραφικές Αναφορές:

Qin HY, Cheng CW, Tang XD, Bian ZX. Impact of psychological stress on irritable bowel syndrome. World J Gastroenterol. 2014;20(39):14126-14131.

Mussell M, Kroenke K, Spitzer RL, Williams JB, Herzog W, Löwe B. Gastrointestinal symptoms in primary care: prevalence and association with depression and anxiety. J Psychosom Res. 2008 Jun;64(6):605-12.

Bhatia, V., Tandon, R.K. Stress and the gastrointestinal tract. Journal of Gastroenterology and Hepatology 2005, 20 (3), 332-339.

Tougas G. The autonomic nervous system in functional bowel disorders. Gut. 2000;47 Suppl 4(Suppl 4):iv78-iv87.

Aggarwal A, Cutts TF, Abell TL, et al. Predominant symptoms in irritable bowel syndrome correlate with specific autonomic nervous system abnormalities. Gastroenterology 1994;106:945–50.

Chang YM, El-Zaatari M, Kao JY. Does stress induce bowel dysfunction?. Expert Rev Gastroenterol Hepatol. 2014;8(6):583-585.

Bunnett NW. The stressed gut: contributions of intestinal stress peptides to inflammation and motility. Proc Natl Acad Sci U S A. 2005;102(21):7409-7410.

Foster JA, Rinaman L, Cryan JF. Stress & the gut-brain axis: Regulation by the microbiome. Neurobiol Stress. 2017 Mar 19;7:124-136.

Konturek PC, Brzozowski T, Konturek SJ. Stress and the gut: pathophysiology, clinical consequences, diagnostic approach and treatment options. J Physiol Pharmacol. 2011 Dec;62(6):591-9. PMID: 22314561.

Mayer EA, Labus JS, Tillisch K, Cole SW, Baldi P. Towards a systems view of IBS. Nat Rev Gastroenterol Hepatol. 2015 Oct;12(10):592-605.

Hauser G, Pletikosic S, Tkalcic M. Cognitive behavioral approach to understanding irritable bowel syndrome. World J Gastroenterol. 2014 Jun 14;20(22):6744-58.

Craske MG, Wolitzky-Taylor KB, Labus J, Wu S, Frese M, Mayer EA, Naliboff BD. A cognitive-behavioral treatment for irritable bowel syndrome using interoceptive exposure to visceral sensations. Behav Res Ther. 2011 Jun;49(6-7):413-21. doi: 10.1016/j.brat.2011.04.001. Epub 2011 Apr 19. PMID: 21565328; PMCID: PMC3100429.