Απολυμαντικά: Γιατί σκοτώνουν μόνο το 99,9% των βακτηρίων

Σίγουρα, σε έναν κόσμο όπου η επιστήμη είναι σε θέση να κάνει θαύματα, κάποιος θα είχε εφεύρει ένα απολυμαντικό που είναι 100% αποτελεσματικό, έτσι δεν είναι;

Η απάντηση, όμως, στον προβληματισμό αυτό είναι θέμα μικροβιολογίας και και λίγων μαθηματικών.

Τι είναι ένα απολυμαντικό;

Ένα απολυμαντικό είναι μια ουσία που χρησιμοποιείται για να σκοτώσει ή να αδρανοποιήσει βακτήρια, ιούς και άλλα μικρόβια που μπορεί να υπάρχουν σε άψυχα αντικείμενα.

Στο σπίτι μας υπάρχουν κυριολεκτικά εκατομμύρια μικρόβια σε επιφάνειες και αντικείμενα. Κι ενώ τα περισσότερα δεν είναι βλαβερά (κάποια είναι ακόμη και καλά για τον άνθρωπο), ένα μικρό ποσοστό μπορεί να μας αρρωστήσει.

Αν και η απολύμανση μπορεί να περιλαμβάνει φυσικές παρεμβάσεις όπως η θερμική επεξεργασία ή η χρήση υπεριώδους φωτός, συνήθως όταν σκεφτόμαστε «απολυμαντικό» αναφερόμαστε στη χρήση χημικών ουσιών για την εξόντωση των βακτηρίων σε επιφάνειες ή αντικείμενα.

Τα χημικά απολυμαντικά συχνά περιέχουν ενεργά συστατικά όπως αλκοόλες, ενώσεις χλωρίου και υπεροξείδιο του υδρογόνου, τα οποία μπορούν να στοχεύσουν ζωτικά συστατικά διαφόρων βακτηρίων για να τα σκοτώσουν.

Τα μαθηματικά της εξάλειψης των μικροβίων

Τα τελευταία χρόνια εξοικειωθήκαμε όλοι λίγο περισσότερο με την έννοια της εκθετικής αύξησης στο πλαίσιο της εξάπλωσης των κρουσμάτων της COVID.

Πρόκειται για την περίπτωση όπου οι αριθμοί αυξάνονται με συνεχώς επιταχυνόμενο ρυθμό, γεγονός που μπορεί να οδηγήσει σε «έκρηξη» από πλευράς εξάπλωσης πολύ γρήγορα. Για παράδειγμα, εάν μια αποικία 100 βακτηρίων διπλασιάζεται κάθε ώρα, σε 24 ώρες ο πληθυσμός των βακτηρίων θα ξεπερνά το 1,5 δισεκατομμύριο.

Αντίθετα, η θανάτωση ή η αδρανοποίηση των μικροβίων ακολουθεί ένα λογαριθμικό μοτίβο αποσύνθεσης, το οποίο είναι ουσιαστικά το αντίθετο της εκθετικής αύξησης. Εδώ, ενώ ο αριθμός των μικροβίων μειώνεται με την πάροδο του χρόνου, ο ρυθμός θανάτου γίνεται βραδύτερος καθώς ο αριθμός των μικροβίων γίνεται μικρότερος.

Για παράδειγμα, εάν ένα συγκεκριμένο απολυμαντικό σκοτώνει το 90% των βακτηρίων κάθε λεπτό, μετά από ένα λεπτό θα έχει παραμείνει μόνο το 10% των αρχικών βακτηρίων. Μετά το επόμενο λεπτό, θα έχει παραμείνει το 10% αυτού του εναπομείναντος 10% (ή το 1% της αρχικής ποσότητας) και ούτω καθεξής.

Λόγω αυτού του λογαριθμικού μοτίβου αποσύνθεσης, δεν είναι δυνατόν να ισχυριστεί κανείς ποτέ ότι μπορεί να σκοτώσει το 100% οποιουδήποτε μικροβιακού πληθυσμού. Μπορεί να πει μόνο ότι είναι σε θέση να μειώσει το μικροβιακό φορτίο κατά ένα ποσοστό του αρχικού πληθυσμού. Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο τα περισσότερα απολυμαντικά που πωλούνται για οικιακή χρήση αναφέρουν ότι σκοτώνουν το 99,9% των μικροβίων.

Την ίδια αρχή ακολουθούν κι άλλα προϊόντα, όπως τα απολυμαντικά χεριών και τα απολυμαντικά μαντηλάκια, τα οποία επίσης συχνά ισχυρίζονται ότι σκοτώνουν το 99,9% των μικροβίων.

Επίσης, όπως συμβαίνει με πολλές επιστήμες, τα πράγματα είναι λίγο πιο περίπλοκα στον πραγματικό κόσμο από ό,τι στο εργαστήριο. Υπάρχουν διάφοροι άλλοι παράγοντες που πρέπει να ληφθούν υπόψη όταν αξιολογείται πόσο καλά ένα απολυμαντικό είναι πιθανό να απομακρύνει τα μικρόβια από μια επιφάνεια.

Ένας από αυτούς τους παράγοντες είναι το μέγεθος του αρχικού μικροβιακού πληθυσμού από τον οποίο προσπαθείτε να απαλλαγείτε. Δηλαδή, όσο πιο μολυσμένη είναι μια επιφάνεια, τόσο πιο σκληρά πρέπει να εργαστεί το απολυμαντικό για να εξαλείψει τα μικρόβια.

Αν για παράδειγμα ξεκινούσατε με μόνο 100 μικρόβια σε μια επιφάνεια ή ένα αντικείμενο και απομακρύνατε το 99,9% αυτών χρησιμοποιώντας ένα απολυμαντικό, θα μπορούσατε να έχετε μεγάλη εμπιστοσύνη ότι έχετε απομακρύνει αποτελεσματικά όλα τα μικρόβια από την επιφάνεια ή το αντικείμενο (αυτό ονομάζεται αποστείρωση).

Αντίθετα, εάν έχετε έναν μεγάλο αρχικό μικροβιακό πληθυσμό εκατοντάδων εκατομμυρίων ή δισεκατομμυρίων μικροβίων που μολύνουν μια επιφάνεια, ακόμη και η μείωση του μικροβιακού φορτίου κατά 99,9% μπορεί να σημαίνει ότι εξακολουθούν, ενδεχομένως,  να παραμένουν εκατομμύρια μικρόβια στην επιφάνεια.

Ο χρόνος είναι ένας βασικός παράγοντας που καθορίζει πόσο αποτελεσματικά θανατώνονται τα μικρόβια. Έτσι, η έκθεση μιας έντονα μολυσμένης επιφάνειας στο απολυμαντικό για μεγαλύτερο χρονικό διάστημα είναι ένας τρόπος για να διασφαλίσετε ότι θα σκοτώσετε μεγαλύτερο μέρος του μικροβιακού πληθυσμού. Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο, αν δει κανείς προσεκτικά τις ετικέτες πολλών κοινών οικιακών απολυμαντικών, θα δει ότι συχνά γράφουν πως πρέπει να αφήνουμε το προϊόν να δράσει για ένα συγκεκριμένο χρονικό διάστημα πριν σκουπίσουμε.

Άλλοι παράγοντες που μπορεί να επηρεάσουν την αποτελεσματικότητα ενός απολυμαντικού είναι η θερμοκρασία, η υγρασία και ο τύπος της επιφάνειας.

Ομοίως, τα μικρόβια στον πραγματικό κόσμο μπορεί να είναι περισσότερο ή λιγότερο ευαίσθητα στην απολύμανση από εκείνα που χρησιμοποιούνται για δοκιμές στο εργαστήριο.

Ωστόσο, η συνετή χρήση απολυμαντικών παίζει σημαντικό ρόλο στην καθημερινή μας ζωή, καθώς μειώνει την έκθεσή μας σε παθογόνους μικροοργανισμούς (μικρόβια που προκαλούν ασθένειες). Μπορούν επομένως να μειώσουν τις πιθανότητες να αρρωστήσουμε.

Το γεγονός ότι τα απολυμαντικά δεν μπορεί να αποδειχθεί ότι είναι 100% αποτελεσματικά από επιστημονική άποψη δεν μειώνει σε καμία περίπτωση τη σημασία τους στον έλεγχο των λοιμώξεων. Όμως η χρήση τους θα πρέπει πάντα να συμπληρώνεται και από άλλες πρακτικές ελέγχου λοιμώξεων, όπως το πλύσιμο των χεριών, ώστε να μειώνεται ο κίνδυνος μόλυνσης.

Φωτογραφία: iStock

ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΕΠΙΣΗΣ:

Ψωρίαση: Γιατί «φουντώνει» μετά τις γιορτές και πως να την αντιμετωπίσετε

Πόσο βάρος παίρνουμε κατά μέσον όρο κάθε χρόνο και πώς μπορείτε να προλάβετε τα κιλά

10 τάσεις για υγεία και ευεξία του 2024 που αξίζει να κρατήσουμε το 2025