Εάν η επιδημία SARS-CoV-2 θα επανέλθει τους επόμενους μήνες με απειλητικές διαθέσεις με αφορμή ένα νέο παραλλαγμένο στέλεχος, ή εάν θα έχει μια ήπια αποκλιμάκωση ενδημικής νόσου, είναι κάτι που σήμερα δεν είναι γνωστό.
Το σίγουρο είναι πως ο δρόμος προς την κανονικότητα της προ κορονοϊού εποχής δεν θα είναι απλή ούτε εύκολη υπόθεση, ενώ μια πρώτη οπισθοχώρηση αναμένεται, σύμφωνα με τους επιστήμονες, τον ερχόμενο χειμώνα.
Σύμφωνα με τις συστάσεις των ρυθμιστικών αρχών της Ευρώπης, ωστόσο, όλες οι χώρες πρέπει να αρχίσουν να προετοιμάζονται για την επόμενη μέρα της πανδημίας, η οποία έχει ορόσημο τα τέλη Μαρτίου.
Πρόκειται για τη διαδικασία σταδιακής αναστολής των μέτρων που καθιερώθηκαν τα τελευταία δύο χρόνια για την προστασία των πληθυσμών (καραντίνα, πιστοποιητικά εμβολιασμού και νόσησης κ.α.). Διαδικασία που στην πραγματικότητα είναι περισσότερο περίπλοκη απ’ όσο φαίνεται.
Τα πρώτα βήματα προς αυτήν την κατεύθυνση, θα ξεκινήσει η Ελλάδα το αργότερο ως τις αρχές Απριλίου, όπως λέει σε συνέντευξη που παραχώρησε στο iatropedia.gr o Καθηγητής Επιδημιολογίας και μέλος της Επιτροπής Εμπειρογνωμόνων του Υπουργείου Υγείας, Χρήστος Χατζηχριστοδούλου:
“Πιστεύω από τον Μάρτιο, αρχές Απριλίου σιγά – σιγά θα πάμε κι εμείς προς τα εκεί. Θα δούμε τι μέτρα θα παραμείνουν, ως υπολειμματικά. Θα πρέπει να σκεφτούμε εάν θα εγκαταλείψουμε όλα τα μέτρα, ή ποια θα κρατήσουμε. Και ποια θα κρατήσουμε για να τα έχουμε στη φαρέτρα μας και για τον επερχόμενο χειμώνα και συγκεκριμένα από τον ερχόμενο Οκτώβριο και μετά. Κι εκεί θέλει λίγο σκέψη”, σημειώνει ο ειδικός.
Στους προβληματισμούς των ειδικών περιλαμβάνονται:
- τα πιστοποιητικά εμβολιασμού και νόσησης και εάν αυτά θα διατηρήσουν ή όχι τη χρησιμότητά τους για την είσοδο σε δημόσιους κλειστούς χώρους με συνωστισμό,
- η δήλωση κρουσμάτων και εάν θα καταμετρώνται πλέον μόνο οι άνθρωποι με σοβαρά συμπτώματα που εισάγονται για νοσηλεία σε νοσοκομείο,
- η πολιτική του testing και εάν η ευρύτητά τους θα υποστεί περιορισμούς σε ορισμένους χώρους (π.χ. σχολεία),
- η μείωση ή κατάργηση των ημερών απομόνωσης των κρουσμάτων ή της καραντίνας των επαφών
Χατζηχριστοδούλου: Ποιες θα είναι οι “παρενέργειες” εάν εγκαταλείψουμε πολιτικές που βοηθούν τον εμβολιασμό;
ΕΡ: Κύριε Καθηγητά, ακούγεται συχνά ότι βρισκόμαστε πολύ κοντά στη φάση της ενδημικότητας, που ουσιαστικά σημαίνει την αρχή του τέλους της πανδημίας του κορονοϊού. Τι σημαίνει αυτό στην πράξη; Ποια μέτρα θα εγκαταλείψουμε, τα οποία δεν είναι απαραίτητα στην ενδημική φάση; Μπορούμε για παράδειγμα να καταργήσουμε τα πιστοποιητικά εμβολιασμού;
Χ.Χ: Πρέπει θεωρητικά γύρω στις αρχές Απριλίου να μπούμε σε αυτή τη φάση και φυσικά αυτό δεν σημαίνει ότι τελειώσαμε. Θα πρέπει να έχουμε υπόψη μας ότι θα συνεχιστεί μια μετάβαση και τους επόμενους μήνες και κυρίως θα έχουμε πάλι αύξηση τους χειμερινούς μήνες, του χρόνου τον χειμώνα. Το θέμα είναι πολύπλοκο.
Θα εγκαταλείψουμε για παράδειγμα το green pass, το οποίο εξαρτάται από τα εμβόλια; Θα εγκαταλείψουμε το μέτρο, να μπαίνουμε με green pass σε διάφορους χώρους; Αυτό το μέτρο βοήθησε πάρα πολύ για να αυξηθεί η εμβολιαστική κάλυψη. Αν το εγκαταλείψουμε τώρα και το επαναφέρουμε το φθινόπωρο, θα λειτουργήσει; Ή θα το κρατήσουμε για να το έχουμε στην πορεία σαν μέτρο, ώστε να μη χρειαστεί να κάνουμε πισωγυρίσματα;
Η Ευρωπαϊκή Ένωση, το DCC (σ.σ. Digital Covid Certificate: Ψηφιακό Πιστοποιητικό Covid) αποφάσισε να το κρατήσει μέχρι το 2023, δίνοντας ένα χρόνο παράταση για τα ταξίδια. Εμείς θα το κρατήσουμε για άλλον ένα χρόνο για το εσωτερικό της χώρας;
ΕΡ: Υπάρχουν χώρες που κατάργησαν, ήδη, το “πράσινο πάσο” για την είσοδο σε δημόσιους χώρους. Πιστεύετε πως αυτό είναι λάθος;
Χ.Χ: Κάποιες χώρες βιάστηκαν να το σταματήσουν. Μέχρι να αρχίσει να λειτουργεί αυτό το μέτρο περνά ένα μεγάλο χρονικό διάστημα και υπάρχει προβληματισμός: Μήπως πρέπει να το συνεχίσουμε για να το έχουμε όταν το χρειαστούμε; Γιατί σκεφτείτε αν το σταματήσουμε τώρα, ποιος από αυτούς που θα εμβολιαστούν το επόμενο διάστημα θα κάνει τρίτη δόση; Ή εάν χρειαστεί επόμενη δόση, ποιος θα την κάνει;
Γιατί πιθανόν να χρειαστεί να κάνουμε μια ακόμη δόση τον ερχόμενο χειμώνα, είτε ένα καινούργιο εμβόλιο που να πιάνει τις μεταλλάξεις, είτε μια επαναληπτική δόση του υπάρχοντος εμβολίου. Αν, όμως, σταματήσουν κάποιες πολιτικές που βοηθούν τον εμβολιασμό, ποιες θα είναι οι «παρενέργειες»; Έστω κι αν πηγαίνουμε σε ενδημική περίοδο…
Θεωρώ ότι ειδικά το πιστοποιητικό εμβολιασμού θα πρέπει να το σκεφτούμε πάρα πολύ πριν σταματήσει. Οι Δανοί που σκέφτονται να το σταματήσουν μην ξεχνάμε ότι έχουν μια εμβολιαστική κουλτούρα και δεν χρειάζονται μέτρα τέτοια, για να κάνουν το εμβόλιο. Χώρες όμως, που χρειάζονται τέτοια μέτρα για να προωθήσουν τον εμβολιασμό, πρέπει να το σκεφτούν πολύ το εάν θα το σταματήσουν το πιστοποιητικό.
Είναι θέμα συνολικότερης συζήτησης αυτό. Δεν έχουμε αρχίσει ακόμα να το συζητάμε στην Επιτροπή Εμπειρογνωμόνων, αλλά πρέπει να μπει σύντομα στη συζήτηση.
Μέτρα που θα αρχίσουν να απελευθερώνονται σταδιακά από τα τέλη Μαρτίου και μετά
ΕΡ: Μετά την άρση των μέτρων που ανακοινώθηκε την προηγούμενη εβδομάδα, τι έπεται;
Χ.Χ: Δεν έμειναν και πολλά. Αν αυξήσουμε κι άλλο τη χωρητικότητα στα γήπεδα… δεν έμειναν και πολλά μέτρα. Θα τα δούμε. Είναι οι μάσκες στους εξωτερικούς χώρους και κάποια άλλα μέτρα που αφορούν στις χωρητικότητες.
ΕΡ: Το αυξημένο testing στα σχολεία θα παραμείνει;
Χ.Χ: Το testing στα σχολεία, είναι επίσης ένα άλλο μέτρο που πρέπει να το δούμε πως θα πάει. Γενικά η πολιτική του testing πρέπει να αλλάξει. Θα το δούμε σε συνδυασμό με το εάν θα πρέπει να αλλάξει η πολιτική καταγραφής. Γιατί πρέπει -και με βάση το ECDC- να σταματήσει η καταγραφή των ασυμπτωματικών και να πάμε σε καταγραφή μόνο των ατόμων που έχουν συμπτώματα. Και ίσως να δώσουμε έμφαση στην καταγραφή των σοβαρών περιστατικών. Όπως, συμβαίνει και στη γρίπη. Δεν καταγράφουμε όλα τα κρούσματα γρίπης. Καταγράφουμε μόνο νοσηλείες και σοβαρά περιστατικά. Κι εκεί είναι μια σημαντική τομή που πρέπει να γίνει.
ΕΡ: Εάν αλλάξει το σύστημα καταγραφής και δηλώνονται μόνο οι ασθενείς με συμπτώματα και όχι οι ασυμπτωματικοί, αυτό δεν σημαίνει ότι θα μπει στη συζήτηση και το θέμα της απομόνωσης των θετικών περιστατικών, αλλά και της καραντίνας των στενών επαφών;
Χ.Χ: Ναι, εκτός από τον τρόπο καταγραφής του νοσήματος, πρέπει να αλλάξει και η καραντίνα και η απομόνωση. Σταδιακά κάπως. Όπως η απομόνωση, από 14 μέρες στην αρχή πήγε στις 10 μέρες και τώρα πήγε στις 5 μέρες. Με την μείωση του χρόνου της απομόνωσης είχαμε μια πρώτη αποκλιμάκωση στο θέμα αυτό και έτσι σταδιακά θα πάμε σε μια κανονικότητα.
Σε κάποιες χώρες μάλιστα υπάρχει η σκέψη να σταματήσουν και την καραντίνα και την απομόνωση. Να απομονώνεται, π.χ. μόνο αυτός που έχει συμπτώματα και λιγότερες μέρες. Και γι’ αυτό είπαμε, ότι μπορεί να γίνεται η καταγραφή μόνο των ασυμπτωματικών.
Ή πάλι μπορεί να είναι άλλα μέτρα: αν έχεις συμπτώματα να φοράς μάσκα και κάποιες μέρες να μένεις σε απομόνωση εάν έχεις πυρετό και μετά με μάσκα. Αυτά όμως, θα τα δούμε στην πορεία πως θα εξελιχθούν. Αυτές είναι ουσιώδεις αλλαγές ως προς την αντιμετώπιση. Είναι και πολύ πιο σημαντικές, από το να αυξήσουμε π.χ. τη χωρητικότητα σε κάποιο χώρο ή δραστηριότητα.
Όλα αυτά βέβαια εάν δεν έχουμε και κάποιο νέο στέλεχος που θα ανατρέψει αυτά που σκεφτόμαστε σήμερα.
Χατζηχριστοδούλου: Είμαστε σχετικά καλά στην Ελλάδα για τη μετάβαση στην ενδημικότητα
ΕΡ: Aκούγεται ολοένα και περισσότερο ότι βρισκόμαστε πολύ κοντά στη φάση της ενδημικότητας, που ουσιαστικά σημαίνει την αρχή του τέλους της πανδημίας. Το κριτήριο για την ενδημικότητα, ποιο είναι; Είναι για παράδειγμα ο εμβολιασμός; Κι αν ναι, πόσο κοντά ή μακριά βρισκόμαστε από αυτόν τον στόχο στην Ελλάδα;
Χ.Χ: Κάθε χώρα είναι μια ξεχωριστή περίπτωση. Δεν θα πάμε λοιπόν παγκοσμίως όλοι μαζί στην ενδημικότητα, γιατί δεν έχουν όλες οι χώρες το ίδιο επιδημιολογικό προφίλ. Άλλες έχουν χαμηλή και άλλες υψηλή εμβολιαστική κάλυψη και αυτές δεν θα κινηθούν με τον ίδιο ρυθμό.
Εμείς είμαστε σχετικά καλά. Σε σύγκριση με άλλες χώρες, όπως οι ανατολικές χώρες, τα Βαλκάνια ή οι αφρικανικές χώρες, είμαστε σε πολύ καλύτερη εμβολιαστική κάλυψη. Βέβαια θέλουμε να πάμε ακόμη πιο καλά εμβολιαστικά. Αλλά η κατάσταση είναι σχετικά ικανοποιητική. Η Ισπανία και η Πορτογαλία πρέπει να πούμε, όμως, πως έχουν καλύτερη εμβολιαστική κάλυψη από εμάς. Κυρίως στους άνω των 60 ετών. Κι εμείς, όμως, έχουμε ικανοποιητικό ποσοστό εμβολιασμού, οπότε αργά ή γρήγορα θα βρεθούμε κι εμείς σ’ αυτήν την κατάσταση.
ΕΡ: Η διαφορά φάσης, δηλαδή, ανάμεσα στις χώρες εξαρτάται αποκλειστικά από το θέμα του εμβολιασμού;
Χ.Χ: Και οι καιρικές συνθήκες παίζουν ρόλο και κάποια μέτρα που υπάρχουν. Π.χ. υπήρξαν χώρες που δεν είχαν υποχρεωτική τη χρήση της μάσκας στους εξωτερικούς χώρους ή στα σχολεία. Πολλά μέτρα σε χώρες των Βαλκανίων δεν εφαρμόστηκαν ποτέ.
Στη χώρα μας, όσο κι αν υπάρχουν άτομα που δεν εφαρμόζουν τα μέτρα, το γενικό σύνολο τα εφαρμόζει, π.χ. στα μέσα μαζικής μεταφοράς, στα σούπερ μάρκετ κλπ. Αυτά τα μέτρα έχουν παίξει τον δικό τους ρόλο στην πανδημία.
ΕΡ: Άρα με τα δεδομένα που γνωρίζουμε σήμερα, πότε η Ελλάδα θα κηρύξει το “τέλος της πανδημίας”; Υπάρχει ένα ορατό σημάδι στον ορίζοντα;
Χ.Χ: Στις αρχές Απριλίου θα μπούμε σταδιακά σε αυτή τη φάση. Όμως, πρέπει να ετοιμαζόμαστε για να αντιμετωπίσουμε το επόμενο κύμα τον ερχόμενο χειμώνα. Ενδεχομένως, όμως, τότε να έχουμε και περισσότερα θεραπευτικά όπλα που δεν έχουμε τώρα. Και φυσικά πάλι το εμβόλιο θα συνεχίσει να είναι σημαντικό. Και πάλι θα δούμε τη μάσκα ξανά πως θα την χρησιμοποιήσουμε. Όμως, πρέπει να γίνει κατανοητό στους ανεμβολίαστους πως είτε τώρα είτε αργότερα, θα συναντηθούν με τον ιό. Δεν υπάρχει περίπτωση να γλιτώσει κάποιος να μην κολλήσει. Και είναι αυτοί που κινδυνεύουν να δώσουν νοσηλείες και θα δώσουν θανάτους.
ΕΡ: Το βήμα μετά την τρίτη δόση μοιάζει «μετέωρο», όσο η πανδημία είναι ακόμη εδώ, με χιλιάδες μολύνσεις και θανάτους παγκοσμίως. Τώρα τι άλλο αναμένεται σε επίπεδο εμβολιασμού;
Χ.Χ: Γενικά θα πάμε σε μία φάση -όπως και με τη γρίπη- που θα βλέπουμε ανά ημισφαίριο κάθε χρονιά, περίπου ποια είναι τα στελέχη που θα κυκλοφορήσουν τον χειμώνα, ποια θα είναι τα variants (σ.σ. παραλλαγές), για να φτιάχνουμε ένα εμβόλιο που θα καλύπτει τα variants. Αυτός είναι λογικά, ο τρόπος που θα συνεχίσουμε. Και το εμβόλιο θα γίνεται μια φορά τον χρόνο τουλάχιστον, την εποχή που θα ξεκινά η ενδημική πια έξαρση. Και μπορεί να γίνεται το εμβόλιο του κορονοϊού μαζί με το εμβόλιο της γρίπης. Κάπως έτσι θα είναι η εξέλιξη.
Η γρίπη θα συνεχίζει να κάνει τον κύκλο της και θα έχουμε ταυτόχρονα και την επιδημία του κορονοϊού. Θα αρχίσει να κυκλοφορεί και ο ιός της γρίπης, δεν πρόκειται να εξαφανιστεί. Θα είναι δύο μαζί οι επιδημίες. Υπάρχει περίπτωση, μάλιστα, να υπάρξει και κοινό εμβόλιο για τη γρίπη και τον κορονοϊό. Γίνονται, ήδη μελέτες προς αυτήν την κατεύθυνση.