Δικαιώματα και προτεραιότητες: Πολίτες εναντίον ασθενών;

άρθρο του Αντώνη Δημόπουλου

ορθοδοντικού, πρόεδρου της Πρωτοβουλίας για την Κοινωνική Πολιτική, πρώην γ.γ. Δημόσιας Υγείας

Είναι χαρακτηριστική η συνεχής δυσφορία και δυσαρέσκεια που καταγράφεται σε  ολόκληρη την ευρωζώνη σχετικά με την ασκούμενη κοινωνική πολιτική  και ιδιαίτερα την αποτελεσματικότητα της , καθ όλη την πρώτη δεκαετία του 2000. Ειδικά στη χώρα μας το παράδοξο είναι ότι αυτή  η ακραία δυσφορία συνδυάζεται και με μια διαρκή αύξηση των δαπανών την ίδια περίοδο! Η τελευταία πενταετία της κρίσης, με τις προσπάθειες εξαναγκασμένου εξορθολογισμού αλλά και με τις περικοπές,τα μέτρα και τις μνημονιακές παρεμβολές και απαιτήσεις  και στην Υγεία, πυροδότησε ένα κύμα γενικής αμφισβήτησης  και απονομιμοποίησης ενός υπερφορτωμένου κράτους. Ομάδες επαγγελματιών του χώρου αλλά και ομάδες ασθενών συγκεκριμένων νοσημάτων πιέζουν αδιάκοπα με σκοπό να αποκτήσουν και να διατηρήσουν  προτεραιότητα στα οφέλη από την ασκούμενη πολιτική η έστω να έχουν τις λιγότερες ζημιές. Είναι προφανές ότι στην εύλογη αυτή πίεση όλων, από την πλευρά του ο  καθένας, χωρίς καμιά θεσμοθετημένη διαδικασία διαβούλευσης, προτεραιότητα έχουν οι πιο ισχυροί και  οι πιο δικτυωμένοι για την προβολή των αιτημάτων τους.

Η κρίση κρίνει: Τις αντοχές μας, τις αντιστάσεις μας, τις ανάγκες μας, τα όρια μας.

Ο κεντρικός διαχωρισμός στο σχεδιασμό και στην υλοποίηση των πολιτικών Υγείας το επόμενο διάστημα ανάμεσα στις  ομάδες που αναφέρθηκαν, αφορά κυρίως την εκπροσώπηση των πολιτών που νομοθετήθηκε το 1983 – αλλά  ακόμα ουσιαστικά δεν ενεργοποιήθηκε – και των  συλλόγων των ασθενών που ακόμα στη χώρα μας είναι ανύπαρκτη. Η  συμμετοχή στην λήψη αποφάσεων των πολιτών απαιτεί την πλήρωση τριών βασικών προϋποθέσεων για την ουσιαστική εμπλοκή στη διεργασία ορθολογική προσέγγιση στις επιλογές, η τεχνοκρατική στήριξη και επάρκεια  για την πλήρη κατανόηση των θεμάτων  και τέλος η ανιδιοτέλεια των εκπροσώπων ώστε να υπηρετείται με τον καλύτερο δυνατό τρόπο το συλλογικό συμφέρον. Από την πλευρά της πολιτείας μια τέτοια  συνεισφορά  είναι εξαιρετικά σημαντική γιατί προκαλεί  την εμπλοκή και την συμμετοχή των πολιτών στις επιχειρούμενες μεταρρυθμίσεις. Αποφάσεις δύσκολες όπως η τωρινή επιχειρούμενη ολοκλήρωση της πρωτοβάθμιας φροντίδας υγείας  που συνεπάγεται  αναδιαρθρώσεις και αλλαγή χρήσης μικρών επαρχιακών νοσοκομείων, οι  μετακινήσεις προσωπικού με νέα επιχειρησιακά σχήματα, αναπόφευκτα προσκρούουν και σε τοπικά συμφέροντα και σε παρωχημένες αντιλήψεις.

Οι τρεις βασικές μεταρρυθμίσεις του  EΣΥ ,τα κέντρα υγείας του 1980, η αποκέντρωση και τα ΠΕΣΥ του 2000 και ο ΕΟΠΥΥ  του  2011, δεν έχουν γίνει κατανοητά, αποδεκτά και κυρίως δεν έχουν αξιοποιηθεί ολοκληρωμένα  από τις περιφέρειες και τις  τοπικές κοινωνίες  για την βελτίωση της υγείας των πολιτών. Τα εθνικά σχέδια δράσης ,με σύγχρονες παρεμβάσεις  σε εθνικό επίπεδο για παράγοντες κίνδυνου (παχυσαρκία, εξαρτήσεις, κάπνισμα κλπ) ή για πρόληψη ασθενειών (τεστ παπ, στοματική υγεία ) αντιμετωπίζουν συνήθως αδράνεια, αδιαφορία, η πρόσκαιρη ευκαιριακή εμπλοκή και στιγμιαίο  ενθουσιασμό.

Αντίστοιχα με τη Παιδεία, η Υγεία δεν συγκεντρώνει το δημόσιο ενδιαφέρον  μιας συστηματικής εκπροσώπησης και συμμετοχής της κοινωνίας και η ομοιογένεια η ισότητα και καθολικότητα που ένα εθνικό σύστημα μπορεί να προκαλέσει  (π.χ. Μ. Βρετανία, Σουηδία) στην χώρα μας εκφυλίζονται σε προσωπικές, αποσπασματικές και κυρίως ασυνεχείς  στρατηγικές.

Στο επίπεδο των ασθενών και των συλλόγων τους μπορούμε να διακρίνουμε δυο διαφορετικές ενοτητες.Το δικαίωμα στην πληροφόρηση απέναντι στην αυθεντία και χειραγώγηση των γιατρών όπως και η δυνατότητα ελεύθερης πρόσβασης και ασφαλούς ,ποιοτικής και ολοκληρωμένης φροντίδας είναι σημαντικό για κάθε ασθενή .Στον ασθενή -άτομο η αξιοπρέπεια και η  ισονομία απαιτούν ίση μεταχείριση ιδιαίτερα απέναντι στο μέγιστο αγαθό που είναι η ζωή. Η συνεχής  ενημέρωση και η  δυνατότητα  επιλογής  πρέπει να είναι σταθερός κανόνας σε κάθε επαφή του με το σύστημα και γι αυτό είναι σημαντικός ο ρόλος του γιατρού συμβούλου που καλείται να καλύψει ο οικογενειακός γιατρός.

Στους συλλόγους ασθενών και στους εθελοντές  των ΜΚΟ,  η προάσπιση, προώθηση και ικανοποίηση των ιδιαίτερων αιτημάτων στήριξης  η χρηματοδότησης  για μια νόσο η για ένα κοινωνικό  ζήτημα ,έχει πρωτεύοντα ρόλο και συνήθως –είναι λογικό να-  παραβλέπεται το γενικό τοπίο. Η έλλειψη οριζόντιας ενημέρωσης αλλά και διαβούλευσης οδηγεί μοιραία στον προσανατολισμό όλων αυτών των συλλογικοτήτων απέναντι  σε μια προσωποποιημένη η απρόσωπη εξουσία  που εκφράζει την Πολιτεία και σε μια -τα πάντα κινούσα- πολιτική  βούληση-φετίχ. Αυτό συνεπάγεται  την μόνιμη υστέρηση της κεντρικής κυβέρνησης ,να ανταποκριθεί με επάρκεια στην εξυπηρέτηση των επί μέρους προβλημάτων η πιέσεων των πολιτών  -ασθενών . Δεν πρέπει  να παραβλέπεται  ότι  η συμμετοχή και οι πρωτοβουλίες της κοινωνίας πολιτών μέσω των εθελοντών στις κεντρικές πολιτικές είναι σημαντική και η  ευαισθητοποίηση  και κινητοποίηση  της κοινής γνώμης είναι παιδαγωγική  αλληλεγγύης.

Πρόσφατα παραδείγματα –όπως η υποδοχή των  προσφύγων- δείχνουν ότι αυτή η κινητοποίηση  μπορεί να είναι συμπληρωματική και εξαιρετικά πολύτιμη σε παράλληλη τροχιά με αντίστοιχες κρατικές προσπάθειες. Είναι  όμως σημαντική η διαμόρφωση ενός πλαισίου συνεργασίας όπου η συνέργεια να πολλαπλασιάζει τα οφέλη και να έχει συνέχεια όπως  π.χ.  στην εφαρμογή των  εθνικών σχεδίων δράσης.

Συμπερασματικά είναι κρίσιμο να υπάρξει διάκριση των δυο διαφορετικών  τρόπων  συμμετοχής  και διαβούλευσης  και στα τρία επίπεδα συγκρότησης  και υλοποίησης της πολιτικής στην Υγεία, των εκπροσώπων πολιτών και της εκπροσώπησης των ασθενών. Στο εθνικό  επίπεδο  αυτή η συμμετοχή μπορεί να γίνεται σε ένα  αναβαθμισμένο  ΚΕΣΥ   ,που πραγματικά θα σχεδιάζει τις μείζονες πολιτικές και όπου οι παρεμβάσεις και των δυο θα είναι συμβουλευτικές. Στο επίπεδο της περιφέρειας, η επαναλειτουργία των περιφερειακών συμβουλίων μπορεί να είναι η κρίσιμη νέα παράμετρος της αποτυχημένης μέχρι σήμερα αποκέντρωσης. Η δημιουργία  κλειστών περιφερειακών προϋπολογισμών και  εξειδικευμένων επιχειρησιακών σχεδίων μπορεί να δώσει την δυνατότητα σημαντικών παρεμβάσεων  από την πλευρά των πολιτών  για ισοκατανομή , για στήριξη υποβαθμισμένων  περιοχών  και για μείωση των ανισοτήτων .Οι εκπρόσωποι των ασθενών παλι , μπορούν να έχουν γνώμη για τις επιλογές και την υλοποίηση προγραμμάτων για τον σχεδιασμό και την υλοποίηση συγκεκριμένων προγραμμάτων πρόληψης και περίθαλψης στην περιοχή. Στο επίπεδο των δήμων, είναι σημαντική  η υποστήριξη των εξατομικευμένων  ασθενών,  για την  ενημέρωση και  λήψη ολοκληρωμένης και ποιοτικής φροντίδας στις  τοπικές δομές και υπηρεσίες,  όπως και η αποτελεσματικότητα και αποδοτικότητα  των υπηρεσιών αυτών. Εξαιρετικά πολύτιμη, σε αυτά τα επίπεδα περιφέρειας και δήμου αξιολόγηση της νοσηρότητας και του αποτελέσματος των παρεχόμενων υπηρεσιών των ΚΥ και του συνόλου της ΠΦΥ, της ανάσχεσης των ροών στα μεγάλα  κέντρα, της  πληρότητας των τοπικών  νοσοκομείων, και  κυρίως  η άμβλυνση  της δυσαρέσκειας των πολιτών.

Η εμπλοκή  των τοπικών  κοινωνιών ,των σχολείων και των άλλων  κοινωνικών δομών κάθε περιοχής  όπως και η συμμετοχή στο προγράμματα πρόληψης μεγάλου αριθμού πολιτών  είναι το αντίδωρο των σωστών προτεραιοτήτων αλλά και της συνεργασίας  των εκπρόσωπων των πολιτών και των συλλόγων των ασθενών στην πολιτική υγείας   ενημέρωση όλων  και  η κατανόηση της συνολικής κατάστασης και η  από κοινού διαμόρφωση των  νέων πολιτικών ,είναι η επανάσταση της συναίνεσης και η συνεργασία είναι η  διέξοδος από την κρίση  Ζίγκμουντ Μπάουμαν αυτό εννοούσε  λέγοντας να δοθεί προτεραιότητα σε «ό,τι είναι δυνατόν να γίνει και όχι μόνο σε ότι είναι αναγκαίο να γίνει». Ο πολιτισμός της αλληλεγγύης στην πράξη, με άλλα λόγια.