Γράφει η Ειρήνη Ντάκου
Συμβουλευτική – Ψυχοθεραπεία
Βάσει του μοντέλου διεργασίας των τρόπων ανατροφής του J. Belsky, υπάρχουν 6 καθοριστικοί παράγοντες (parenting determinants):
1. Ιστορικό προσωπικής ανάπτυξης του γονιού
Το τι γονιός είμαι έχει ευθεία αναλογία συνήθως με το τι γονείς είχα. Η δομή, η ταυτότητα και η δυναμική της οικογένειας καταγωγής μας καθορίζουν σε μεγάλο βαθμό τα προσωπικά μας χαρακτηριστικά και τις αντιλήψεις μας αλλά και τις επιλογές μας, οπότε επηρεάζουν άμεσα και έμμεσα τον τρόπο ανατροφής των παιδιών μας.
2. Προσωπικά χαρακτηριστικά και αντιλήψεις του γονιού
Στοιχεία όπως συναισθηματική ωριμότητα, ψυχική ισορροπία, εμπιστοσύνη, αίσθηση ελέγχου του εαυτού, αυτοεκτίμηση και άλλα είναι καθοριστικοί παράγοντες. Παράλληλα το σύστημα πεποιθήσεων και αντιλήψεων των γονιών επηρεάζει τον τρόπο ανατροφής, παραδείγματος χάριν κάποιοι γονείς βλέπουν τα παιδιά τους ως ενεργητικούς και δημιουργικούς μαθητευόμενους ενώ άλλοι ως παθητικούς που χρειάζονται συνεχώς κατευθύνσεις και οδηγίες. Επίσης ο κοινωνικός προσανατολισμός, οι αξίες και η κουλτούρα των γονιών έχει άμεση σχέση με την ανατροφή των παιδιών.
Δίνουν δηλαδή οι γονείς έμφαση στα ψυχολογικά χαρακτηριστικά των ανθρώπων ή σε χειροπιαστά, εμφανή χαρακτηριστικά όπως η δουλειά, οι επιτυχίες, η εξωτερική εμφάνιση; Η κοινωνική τάξη που ανήκουν ποιες αντιλήψεις και πρακτικές προτάσσει; Παραδείγματος χάριν άλλες αξίες και άλλο τρόπο ανατροφής θ’ ακολουθήσει ενδεχομένως ένας γονιός της ανώτατης οικονομικής τάξης και άλλη ένας της κατώτατης.
Τα προσωπικά χαρακτηριστικά και οι αντιλήψεις επηρεάζουν και επηρεάζονται από 3 σημαντικούς παράγοντες που παράλληλα και οι ίδιοι, αυτόνομα, επηρεάζουν τον τρόπο ανατροφής των παιδιών. Άρα το ποιος είμαι επηρεάζει το με ποιον κάνω παιδί, τι εργασία έχω και ποιους έχω γύρω μου. Την ίδια στιγμή το ποιος είναι ο σύντροφός μου, ποια η εργασία μου και ποιοι άνθρωποι είναι γύρω μου, επηρεάζει το ποιος είμαι (αμφίδρομη σχέση των παραγόντων).
3. Συζυγικές σχέσεις
Ποιον επιλέγουμε για σύζυγο άρα και γονιό των παιδιών μας και τελικά πόσο καλή είναι η σχέση μας μαζί του; Οι μελέτες δείχνουν ότι όσο καλύτερη είναι η συζυγική σχέση τόσο καλύτερη και η προσαρμογή στο ρόλο του γονιού.
4. Εργασία
Η εργασία καλύπτει τις ανάγκες για δημιουργικότητα και την αίσθηση προσωπικής αξίας και παράλληλα διασφαλίζει τα προς το ζην μιας οικογένειας. Το πόσο ικανοποιημένος είναι λοιπόν ο γονιός στο και από το εργασιακό του πλαίσιο και πριν απ’ αυτό, το αν έχει πρόσβαση σε κάποια εργασία ή είναι άνεργος έχει πολύ μεγάλη σημασία.
5. Κοινωνικό δίκτυο
Η ύπαρξη δικτύου υποστήριξης του γονιού ή και της οικογένειας είναι καθοριστικός παράγοντας. Γιαγιάδες, παππούδες, άλλοι συγγενείς, φίλοι, φροντιστές των παιδιών είναι τα βασικά δίκτυα υποστήριξης.
6. Χαρακτηριστικά του παιδιού
Ένας τελευταίος παράγοντας καθορισμού του τρόπου ανατροφής είναι η ιδιοσυγκρασία του παιδιού. Μελέτες στη σχέση γονιών με τα βρέφη τους δείχνουν ότι ένα απαιτητικό, «γκρινιάρικο» μωρό εγείρει διαφορετικές συμπεριφορές από τους γονείς σε σχέση με ένα λιγότερο απαιτητικό, ήσυχο μωρό. Το πιο πιθανό είναι η δημιουργία ενός φαύλου κύκλου στην περίπτωση ενός απαιτητικού μωρού, όπου ο γονιός θα κουράζεται από την γκρίνια του, θα έχει μεγαλύτερη ένταση όπου θα δημιουργεί μεγαλύτερη ένταση και στο παιδί, το οποίο θα γίνεται πιο γκρινιάρικο και απαιτητικό και ου το καθεξής.
Πηγαίνοντας ένα βήμα πιο κάτω, προκύπτει η ερώτηση: Τι προσδοκίες έχει ένας γονιός από το παιδί του και τι είναι ο ίδιος διατεθειμένος να δώσει;
Η πιο γνωστή κατηγοριοποίηση τύπων γονεϊκής συμπεριφοράς (parenting styles) προκύπτει από το συνδυασμό 2 παραμέτρων: των απαιτήσεων/προσδοκιών του γονιού προς το παιδί και της ανταπόκρισης/ευαισθησίας του απέναντι στις ανάγκες, τις επιθυμίες και τα συναισθήματα του παιδιού. Από το συνδυασμό αυτό προκύπτουν λοιπόν τέσσερεις τύποι:
Ο Δημοκρατικός τύπος: ο γονιός αυτός έχει απαιτήσεις απ’ το παιδί αλλά και ανταπόκριση προς αυτό. Αίτημά του είναι η ωριμότητα του παιδιού βάσει όμως της αναπτυξιακής του φάσης (άλλα μπορεί να κάνει ένα παιδί 2 χρονών, άλλα ένα 6χρονο και άλλα ένας έφηβος). Ο γονιός αυτός αυτονομεί το παιδί αλλά παράλληλα το ελέγχει, αν υπάρξει τιμωρία είναι μετρημένη, συνεπής και με εξηγήσεις. Αναγνωρίζει τα συναισθήματα του παιδιού, δίνει προσοχή στις ανάγκες και τους προβληματισμούς του. Αυτός ο τύπος «παράγει» παιδιά που είναι αυτόνομα, πατούν στα πόδια τους, έχουν ψυχική, σωματική και πνευματική ισορροπία.
Ο Αυταρχικός τύπος: ο γονιός αυτός έχει απαιτήσεις αλλά δεν έχει ανταπόκριση. Απαιτεί υπακοή, δίνει τιμωρία συχνά δυσανάλογη της πράξης και χωρίς να εξηγεί τους λόγους, ενώ παράλληλα δεν έχει ιδιαίτερη ανταπόκριση στις ανάγκες, επιθυμίες, προβληματισμούς και συναισθήματα του παιδιού. Αυτός ο τύπος «παράγει» παιδιά με χαμηλές κοινωνικές και προσωπικές δεξιότητες, ανασφάλειες, πιθανότητα αντικοινωνικής συμπεριφοράς.
Ο Επιεικής τύπος: ο γονιός αυτός έχει ανταπόκριση αλλά δεν έχει απαιτήσεις. Είναι ανεκτικός, πολύ επικεντρωμένος στις ανάγκες του παιδιού, χωρίς έλεγχο και οριοθέτηση. Ο τύπος αυτός «παράγει» τα λεγόμενα «κακομαθημένα» παιδιά, δηλαδή παιδιά που τείνουν να είναι παρορμητικά, που δεν αναγνωρίζουν όρια, που δυσκολεύονται ν’ αναγνωρίσουν και να σεβαστούν τις ανάγκες και τις επιθυμίες των άλλων. Τα παιδιά αυτά έχουν περισσότερες πιθανότητες να κάνουν παραπτώματα ή χρήση ουσιών.
Ο Παραμελητικός τύπος: ένας γονιός χωρίς απαιτήσεις και χωρίς ανταπόκριση. Είναι αδιάφορος, κρύος, συνήθως φροντίζει μόνο για τις βασικές ανάγκες του παιδιού όπως η τροφή, η στέγη, το σχολείο. Τα παιδιά αυτά αναγκάζονται να μεγαλώσουν πριν την ώρα τους και συχνά αλλάζουν ρόλους με τον παραμελητικό γονιό. Παίρνουν αυτά την συναισθηματική ευθύνη του γονιού. Είναι συνήθως κοινωνικά αποσυρμένα με σοβαρές συναισθηματικές ελλείψεις, δυσκολίες στη σύναψη σχέσεων και αυξημένη πιθανότητα εγκληματικότητας στην εφηβεία.
Πέραν αυτών των βασικών τύπων μπορεί να υπάρξουν κι άλλοι με πολύ μεγαλύτερη δυσλειτουργία όπως κακοποιητικοί (σωματικά, συναισθηματικά ή σεξουαλικά), παρανοϊκοί (με μη ρεαλιστικούς φόβους, θυμό κι αβάσιμες κατηγορίες προς το παιδί), άδικοι (που ξεχωρίζουν το ένα παιδί και παραμελούν το άλλο), τελειομανείς (δεν αποδέχονται τα λάθη των παιδιών τους), κ.α. Μελέτες σε εφήβους ηλικίας 14 – 18 σε τέσσερεις τομείς – ψυχοκοινωνική ανάπτυξη, σχολικές επιδόσεις, εσωτερικευμένη αγωνία, και επίλυση προβλημάτων – έδειξαν ότι τα παιδιά παραμελητικών γονιών έχουν τα χαμηλότερα σκορ σε όλους τους τομείς ενώ τα υψηλότερα σκορ προκύπτουν στα παιδιά των δημοκρατικών γονιών.
Ειρήνη Ντάκου
Συμβουλευτική – Ψυχοθεραπεία
Επαγγελματικός Προσανατολισμός
e-mail: info@psychology-athens.com
http://www.psychology-athens.com/
ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΕΠΙΣΗΣ: