Το ακόμη πιο ανησυχητικό, όμως, είναι πως η παραπάνω εικόνα εμφανίζει τάσεις επιδείνωσης τα τελευταία χρόνια, γεγονός το οποίο ενδέχεται να αποτυπώνεται και στα διαρκώς αυξανόμενα ποσοστά εφηβικής εγκληματικότητας.
Για παράδειγμα, το ποσοστό των εφήβων που έχει την υποστήριξη της οικογένειάς του εμφανίζεται σήμερα σημαντικά χαμηλότερο από ό,τι ήταν πριν από 8 ή και πριν από 4 χρόνια.
Την ίδια στιγμή, επιστημονικά δεδομένα αποδεικνύουν πως οι έφηβοι που επικοινωνούν ευκολότερα με τους γονείς τους και εκείνοι που αισθάνονται ότι λαμβάνουν υποστήριξη από την οικογένειά τους εμφανίζουν υψηλότερα επίπεδα αυτεπάρκειας και χαμηλότερο κίνδυνο για εκδήλωση συμπτωμάτων κατάθλιψης.
Στην αποκαλυπτική έρευνα του Ερευνητικού Πανεπιστημιακού Ινστιτούτου Ψυχικής Υγιεινής (Ε.Π.Ι.Ψ.Υ) για το 2022 «Πανελλήνια έρευνα για τις συμπεριφορές που συνδέονται με την υγεία των έφηβων-μαθητών», συμμετείχε πανελλήνιο αντιπροσωπευτικό δείγμα 6.250 μαθητών της ΣΤ΄ Δημοτικού, της Β΄ Γυμνασίου και της Α΄ Λυκείου.
Οι μαθητές με γονική συναίνεση συμπλήρωσαν στο σχολείο ανώνυμο ηλεκτρονικό ερωτηματολόγιο. Η έρευνα χρηματοδοτήθηκε μερικώς από το Υπουργείο Υγείας και δόθηκε στη δημοσιότητα με αφορμή την Παγκόσμια Ημέρα Οικογένειας, στις 15 Μαΐου 2024.
Η Άννα Κοκκέβη, Ομότιμη Καθηγήτρια της Ιατρικής Σχολής του ΕΚΠΑ και επιστημονικά υπεύθυνη της έρευνας στην Ελλάδα, σχολιάζει τα ευρήματα της έρευνας λέγοντας πως η οικογένεια συνεχίζει να αποτελεί τον πυρήνα για την υγιή ανάπτυξης και κοινωνικοποίηση του εφήβου «…μολονότι οι σύγχρονοι έφηβοι εκτίθενται σε ολοένα και περισσότερα πλαίσια επιρροής στη διαμόρφωση της προσωπικότητας και της συμπεριφοράς».
Αυτό συμβαίνει, όπως προκύπτει από την έρευνα -και σύμφωνα με την Καθηγήτρια- διότι ένα θετικό και υγιές κλίμα στην οικογένεια «μπορεί να προάγει στα νεαρά της μέλη την αυτοεκτίμηση, την εμπιστοσύνη στις δυνατότητές τους και την αίσθηση ασφάλειας, ενώ, από την άλλη, ένα δυσλειτουργικό και μη υποστηρικτικό πλαίσιο μπορεί να οδηγήσει σε άγχος, κατάθλιψη και άλλα προβλήματα ψυχοκοινωνικής υγείας», όπως λέει.
Τι δείχνουν τα νεότερα στοιχεία, πιο αναλυτικά.
Μειώνεται η υποστήριξη του εφήβου από την οικογένειά του
Στη συντριπτική τους πλειονότητα οι έφηβοι στην Ελλάδα έχουν εύκολη πρόσβαση στη μητέρα (84%) ή/και τον πατέρα (68%) για να συζητήσουν θέματα που τους απασχολούν, ενώ και σε υψηλό ποσοστό (73%) φαίνεται ότι απολαμβάνουν τη στήριξη της οικογένειάς τους.
Ωστόσο, η υποστήριξη του εφήβου από την οικογένειά του μειώνεται διαχρονικά.
- από 80,2% το 2014
- σε 78,1% το 2018
- σε 73,1% το 2022
Σήμερα, μάλιστα υπάρχει και ένα σημαντικό ποσοστό εφήβων (14%) που νιώθει ότι δεν μπορεί να απευθυνθεί σε κανέναν από τους δύο γονείς του, για να μοιραστεί τα προβλήματα που τον απασχολούν και τα προσωπικά του θέματα.
Επίσης, σε μόλις το 44,8% των εφήβων οι γονείς γνωρίζουν καλά πού είναι συνδεδεμένο το παιδί τους και τι κάνει όταν είναι στο διαδίκτυο. Το ποσοστό αυτό, μάλιστα, είναι σήμερα σημαντικά χαμηλότερο σε σχέση με μία 4ετία πριν (53,5% το 2018).
Οι έφηβοι από οικογένειες χαμηλότερου οικονομικού επιπέδου φαίνεται να έχουν σε σημαντικά χαμηλότερα ποσοστά:
- υποστήριξη από την οικογένεια,
- επικοινωνία με τον πατέρα,
- ευκαιρίες για να κάνουν συχνά δραστηριότητες μαζί ως οικογένεια
Σε υψηλά ποσοστά οι έφηβοι στη χώρα μας τρώνε τουλάχιστον ένα γεύμα (σχεδόν) καθημερινά όλοι μαζί ως οικογένεια (74%) και συζητούν για θέματα γενικού ενδιαφέροντος (67%).
Να σημειωθεί πως η Πανελλήνια Έρευνα του ΕΠΙΨΥ για τις συμπεριφορές που συνδέονται με την υγεία των έφηβων – μαθητών εκπονείται από το 1998, ανά 4ετία, ως το εθνικό σκέλος του διεθνούς ερευνητικού προγράμματος Health Behaviour in School-aged Children (www.hbsc.org), το οποίο τελεί υπό την αιγίδα του Π.Ο.Υ.
Έφηβοι και οικογένεια: Τα κύρια ευρήματα
Αναλυτικότερα από τη μελέτη του ΕΠΙΨΥ προέκυψαν τα εξής στοιχεία:
- Πάνω από τα 4/5 (83,7%) των εφήβων στην Ελλάδα είναι εύκολο να μιλήσουν με τη μητέρα τους για θέματα που τους απασχολούν και τα 2/3 (67,8%) είναι εύκολο να μιλήσουν με τον πατέρα.
Τα κορίτσια, ωστόσο, δυσκολεύονται να μιλήσουν με τον πατέρα τους, ωστόσο, ο ένας / η μία στους 7 / στις 7 (14,0%) δεν είναι εύκολο να μιλήσει με κανέναν από τους 2 γονείς.
- Σχεδόν τα 3/4 (73,1%) των εφήβων νιώθουν ότι έχουν την υποστήριξη των γονιών τους—σε υψηλότερο ποσοστό τα αγόρια συγκριτικά με τα κορίτσια και οι 11χρονοι συγκριτικά με τους 13- ή τους 15χρονους.
Ωστόσο, μειώνεται σημαντικά διαχρονικά το ποσοστό των εφήβων που νιώθουν ότι λαμβάνουν υποστήριξη από την οικογένειά τους.
- Για σχεδόν τα 2/3 (63,7%) των εφήβων φαίνεται να υπάρχει επαρκής γονεϊκή επίβλεψη.
Ωστόσο, το ποσοστό αυτό έχει μειωθεί σημαντικά την τελευταία 8ετία
- από 86,0% το 2014
- σε 73,8 το 2018
- σε 63,7% το 2022).
- Μόνο για το 44,8% των εφήβων φαίνεται ότι οι γονείς γνωρίζουν καλά πού είναι συνδεδεμένοι και τι κάνουν όταν είναι στο διαδίκτυο
- το ποσοστό αυτό να είναι σήμερα σημαντικά χαμηλότερο σε σχέση με μία 4ετία πριν (53,5% το 2018).
Οι δραστηριότητες που η πλειονότητα των εφήβων κάνουν συχνότερα μαζί με την οικογένεια τους είναι:
- να τρώνε μαζί (74,1%),
- να συζητούν (67,1%)
- να παρακολουθούν τηλεόραση και ταινίες (45,6%).
Την τελευταία 12ετία, αν και έχει αυξηθεί το ποσοστό των εφήβων που αναφέρουν ότι συζητούν και πηγαίνουν για περπάτημα καθημερινά με την οικογένεια, έχει μειωθεί σημαντικά το ποσοστό εκείνων που αναφέρουν ότι τρώνε καθημερινά με την οικογένειά τους.
- Περίπου τα 2/5 των εφήβων θεωρεί ότι η πανδημία του COVID-19 (συμπεριλαμβανομένων των μέτρων για τον περιορισμό της) είχε είτε ουδέτερη (43,2%) είτε θετική (39,7%) επίδραση στις σχέσεις τους με την οικογένεια.
- Ωστόσο, ένας στους 6 (17,0%) αναφέρει ότι η επίδραση ήταν αρνητική. Το ποσοστό των εφήβων που θεωρούν ότι η επίδραση ήταν θετική είναι υψηλότερο στους 11χρονους (συγκριτικά με τους μεγαλύτερους) αλλά δεν διαφοροποιείται ανάλογα με το φύλο ή το οικονομικό επίπεδο της οικογένειας.
- Οι έφηβοι από οικογένειες χαμηλότερου οικονομικού επιπέδου αναφέρουν σε χαμηλότερο ποσοστό ότι νιώθουν υποστήριξη από την οικογένεια, ότι έχουν εύκολη επικοινωνία με τον πατέρα (αν και δεν ισχύει το ίδιο για την επικοινωνία με τη μητέρα), και ότι κάνουν συχνά δραστηριότητες μαζί με την οικογένειά τους.
- Οι έφηβοι για τους οποίους είναι εύκολο να μιλήσουν με τους γονείς τους και εκείνοι που αισθάνονται ότι λαμβάνουν υποστήριξη από την οικογένειά τους εμφανίζουν υψηλότερα επίπεδα αυτεπάρκειας και χαμηλότερο κίνδυνο για εκδήλωση συμπτωμάτων κατάθλιψης.
Τα πλήρη ευρήματα της μελέτης παρουσιάζονται αναλυτικά στο ειδικό θεματικό τεύχος του ΕΠΙΨΥ «Έφηβοι και οικογενειακό περιβάλλον στην Ελλάδα: Η κατάσταση σήμερα και διαχρονικά», διαθέσιμο στην ιστοσελίδα του Ινστιτούτου στο www.epipsi.gr
Το ΕΠΙΨΥ ευχαριστεί το ΥΠΑΙΘ, το ΙΕΠ, τις διοικήσεις και τους/τις εκπαιδευτικούς των σχολείων για τη συνεργασία, καθώς και τους/τις μαθητές/ριες για τη συμμετοχή τους στην έρευνα.
- Πληροφορίες: ΕΠΙΨΥ, 210 61 70 014 | erevna.HBSC@epipsi.gr | www.epipsi.gr.