Γιατί όταν πονά η ψυχή αρρωσταίνει το σώμα;

Iatropedia
04 Δεκεμβρίου 2014 | 19:00

Νούμερο ένας κίνδυνος για την εμφάνιση ή την επιδείνωση σοβαρών ασθενειών αποτελεί η έντονη ψυχολογική φόρτιση. Έχει τεκμηριωθεί δια χειρός επιστημόνων ότι η κακή ψυχολογία αφήνει τα σημάδια της στο σώμα. Οι διάφοροι πόνοι χωρίς αιτία, ο πονοκέφαλος, που δεν υποχωρεί με τίποτα, το τρέμουλο αλλά και η δύσπνοια είναι τα ψυχοσωματικά συμπτώματα που πλήττουν όσους βρ'΄σικονται σε κατάσταση πανικού και έντονου άγχους. Μάθετε στο επιστημονικό άρθρο που ακολουθεί πως αρρωσταίνει το σώμα όταν η ψυχή πονά!

Toυ Σπύρου Καλημέρη

Ψυχίατρου & Ψυχοθεραπευτή

Οι σωματόμορφες διαταραχές αποτελούν μια ξεχωριστή κατηγορία ψυχικών διαταραχών, στις οποίες η κύρια εκδήλωση είναι σωματική. Ο όρος «σωματόμορφες» είναι πλέον παλιός όρος και έχει αντικατασταθεί από τον όρο «διαταραχές σωματικών συμπτωμάτων» (Somatic Symptom Disorders).

Ο ορισμός από μόνος του μπορεί να προκαλεί κάποια σύγχυση, όμως ένα από τα βασικά κριτήρια για τη διάγνωση αυτή είναι να μην έχει εντοπιστεί κάποια οργανική αιτιολογία για τα σωματικά συμπτώματα μετά από ενδελεχείς εξετάσεις από ιατρούς αντίστοιχων ειδικοτήτων.

Θα πρέπει να τονιστεί προκαταβολικά το ότι παρά την ανυπαρξία οργανικής εξήγησης των σωματικών εκδηλώσεων αυτό δε σημαίνει ότι δεν υπάρχουν, δεν είναι πραγματικά και ο ασθενής δεν τα βιώνει.

Αξίζει να σημειωθεί οτι ένα από τα χαρακτηριστικά των διαταραχών αυτών είναι η μεγαλοποίηση της βαρύτητάς τους από το άτομο, το οποίο τα συνοδεύει με μια ποικιλία γνωσιακών, συμπεριφορικών και συναισθηματικών κυρίως εκδηλώσεων, αντιδραστικών ουσιαστικά στο σωματικό πρόβλημα.

Μάλιστα είναι αρκετά συχνή η αλλαγή θεραπόντων ιατρών καθώς προκαλείται “θυμωμένη απογοήτευση” (frustration) στον/στην ασθενή από μια εκτίμηση “οτι ο γιατρός δεν παίρνει σοβαρά το πρόβλημα”.

Εδώ δε θα μπορούσε να μη συμβάλλει ενίοτε και μια “επικοινωνιακή” αδυναμία (σχέση ιατρού ασθενούς) από ορισμένους ιατρούς άλλων ειδικοτήτων πλην της ψυχιατρικής, με την έννοια της υποβάθμισης του ψυχικού παράγοντα και της αλληλεπίδρασής του με το σωματικό σύμπτωμα.

Πιθανές αιτιολογίες για τις διαταραχές σωματικών συμπτωμάτων θα μπορούσε να είναι :

• Γενετική & βιολογική προδιάθεση π.χ. αυξημένη ευαισθησία στον πόνο

• Πρώιμες τραυματικές εμπειρίες (κακοποίηση, βία, στέρηση)

• Μαθησιακές/γνωσιακές π.χ. απόσπαση προσοχής μέσω ασθένειας, αντίληψη ασθένειας, αυξημένη εστίαση προσοχής σε ιδιοδεκτικές σωματικές αισθήσεις, απουσία ενίσχυσης μη σωματικών εκδηλώσεων του στρες

• Πολιτιστικές νοοτροπίες που υποτιμούν και στιγματίζουν τις ψυχικές εκδηλώσεις σε σχέση με τις σωματικές

Όπως πολύ συχνά έχουμε ξαναδει μέσα σε προηγούμενα άρθρα υπάρχουν και οι εξής περιπτώσεις :

• Ψυχικές παθήσεις όπως η κατάθλιψη και το άγχος να εκδηλώνονται με ποικίλο βαθμό σωματικών συμπτωμάτων

• Σωματικές παθήσεις να εκδηλώνονται με ψυχικά συμπτώματα ή να προκαλούν έντονο ψυχικό φορτίο που να οδηγεί σε ψυχικές διαταραχές

• Ψυχολογικοί παράγοντες να επηρεάζουν την εξέλιξη σωματικών παθήσεων π.χ. άρνηση, δυσλειτουργική διαχείριση, πρότυπα διαπροσωπικής αλληλεπίδρασης κ.α.

Η βασική διαφορά στις σωματόμορφες διαταραχές είναι το ότι προεξάρχει ένα ή περισσότερα σωματικά συμπτώματα, χωρίς να προεξάρχουν οι ψυχικές εκδηλώσεις με τη μορφή κανονικής ψυχικής διαταραχής, αν και μπορεί να υπάρχουν όπως είπαμε παραπάνω.

Η δυσκολία έγκειται στο ότι συχνά πυκνά σημειώνεται αλλαγή διάγνωσης στα άτομα αυτά, δηλαδή κάποια στιγμή στη ζωή τους είναι πιθανό να εκδηλώσουν ψυχική διαταραχή με βασικές τις αγχώδεις διαταραχές, τις διαταραχές της διάθεσης, την κατάχρηση ουσιών και αρκετές από τις διαταραχές της προσωπικότητας.

Έτσι η κατάσταση περιπλέκεται τόσο διαγνωστικά όσο και θεραπευτικά. Γενικά η παρουσία του σωματικού παράγοντα στις ψυχικές διαταραχές συνήθως συμβάλλει στην ανθεκτικότητά τους. Αυτό βέβαια δεν υπονοεί ότι δεν αντιμετωπίζονται.

Η συμβολή της ψυχοθεραπείας στην αντιμετώπιση των σωματόμορφων διαταραχών είναι μεγαλύτερη από το σύνηθες, αν και δεν αποκλείεται να καταστεί αναγκαία και η φαρμακευτική αγωγή, ειδικά στις περιπτώσεις συννοσηρότητας με κατάθλιψη.

Σύμφωνα με τα νέα κριτήρια (DSM V) οι οντότητες που ανήκουν σε αυτή την κατηγορία είναι (σε παρένθεση η προηγούμενη ονομασία):

Διαταραχή Σωματικών Συμπτωμάτων (Σωματοποιητική Διαταραχή) : Εκδήλωση ενός ή περισσότερων σωματικών συμπτωμάτων & υπερβολική ανησυχία & απασχόληση με αυτά. Τα συμπτώματα μπορεί να είναι πόνος, κόπωση, σεξουαλικά, γαστρεντερικά, νευρολογικά και προκαλούν σημαντική δυσλειτουργία. Υπάρχει σημαντική υπεροχή του γυναικείου φύλου στο σχετικό πληθυσμό.

Διαταραχή Λειτουργικών Νευρολογικών Συμπτωμάτων (Υστερία ή Διαταραχή Μετατροπής)

Διαταραχή Άγχους Σωματικής Ασθένειας (Υποχονδρίαση) : Έντονη ενασχόληση με το ενδεχόμενο ότι το άτομο πάσχει ή πρόκειται να αποκτήσει σοβαρή ασθένεια. Συνήθως συμπτώματα δεν υπάρχουν ή αν υπάρχουν είναι ηπιότατα.

Υπάρχει υπερβολικό άγχος και κατάσταση συναγερμού σχετικά με θέματα υγείας, καθώς και δυσλειτουργικές συμπεριφορές σχετικά π.χ. επανειλλημένοι έλεγχοι, εξετάσεις νοσηλείες κ.α. Υπάρχει ίση επικράτηση των δύο φύλων στο σχετικό πληθυσμό.

Ψυχολογικοί παράγοντες που επηρεάζουν άλλες ιατρικές καταστάσεις

Πλασματική διαταραχή (Factitious Disorder) : Εσκεμμένη υπόκριση/μίμηση σωματικών ή/και ψυχολογικών συμπτωμάτων ανεξαρτήτως ατομικού όφελους και χωρίς επίγνωση των κινήτρων που τους οδηγούν σε αυτή τη συμπεριφορά. Η διαταραχή μπορεί να φτάσει στο σημείο της εσκεμμένης πρόκλησης συμπτωμάτων στο ίδιο το άτομο (π.χ. με κρυφή λήψη φαρμάκων) ή σε άλλο υπό τη φροντίδα του.

Με την προηγούμενη διαγνωστική ταξινόμηση στην κατηγορία αυτή περιλαμβάνονταν η σωματοδυσμορφική διαταραχή (έντονη ενασχόληση με ένα φανταστικό ελάττωμα στην εμφάνιση) που έχει πλέον ταξινομηθεί στις ιδεοψυχαναγκαστικού τύπου διαταραχές και η διαταραχή πόνου που εντάσσεται πλέον στη βασική διάγνωση της διαταραχής σωματικών συμπτωμάτων.