Γρίπη των πτηνών: «Καμπανάκι» από τους επιστήμονες – Αυξάνεται ο κίνδυνος ανθρώπινης πανδημίας

Δέκα μήνες μετά τη σοκαριστική ανακάλυψη ότι ένας ιός που συνήθως μεταφέρεται από άγρια πτηνά μπορεί εύκολα να μολύνει και αγελάδες, τουλάχιστον 68 άνθρωποι στη Βόρεια Αμερική έχουν νοσήσει από το παθογόνο, ενώ καταγράφηκε και ένας θάνατος. Και σαν να μην έφτανε ο H5N1, στις ΗΠΑ αναφέρθηκε συρροή κρουσμάτων, σε πάπιες εκτροφής, και από δεύτερο στέλεχος της γρίπης των πτηνών, του H5N9.

Αν και μέχρι στιγμής πολλές από τις λοιμώξεις από H5N1 ήταν ήπιες, τα νέα δεδομένα δείχνουν ότι οι παραλλαγές του ιού της γρίπης των πτηνών Η5Ν1 που εξαπλώνονται στη Βόρεια Αμερική μπορούν να προκαλέσουν σοβαρή νόσηση και θάνατο, ιδίως όταν μεταδίδονται κατευθείαν στον άνθρωπο από τα πτηνά. Ο ιός προσαρμόζεται επίσης σε νέους ξενιστές -αγελάδες και άλλα θηλαστικά- αυξάνοντας τον κίνδυνο να πυροδοτήσει μια ανθρώπινη πανδημία.

«Ο κίνδυνος αυξάνεται όσο περνάει ο καιρός – ειδικά τους τελευταίους δύο μήνες, με την αναφορά [κάποιων] σοβαρών λοιμώξεων», λέει η Seema Lakdawala, ιολόγος εξειδικευμένη στη γρίπη στην Ιατρική Σχολή του Πανεπιστημίου Emory στην Ατλάντα της Τζόρτζια.

Τις προηγούμενες μέρες, ο πρόεδρος των ΗΠΑ, Ντόναλντ Τραμπ, ανακοίνωσε, με την ανάληψη των καθηκόντων του, ότι θα αποσύρει τις Ηνωμένες Πολιτείες -όπου ο H5N1 κυκλοφορεί σε αγελάδες γαλακτοπαραγωγής- από τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας (ΠΟΥ), τον οργανισμό που συντονίζει την παγκόσμια αντίδραση σε καταστάσεις έκτακτης ανάγκης για την υγεία. Αυτό έχει σημάνει συναγερμό στους ερευνητές που ανησυχούν για τη γρίπη των πτηνών.

Το Nature μίλησε με ειδικούς σε θέματα λοιμωδών νοσημάτων για το τι μαθαίνουν σχετικά με το πώς αρρωσταίνουν οι άνθρωποι από τον ιό και τις πιθανότητες να έρθουμε ως ανθρωπότητα αντιμέτωποι με μια πανδημία γρίπης των πτηνών.

Γρίπη των πτηνών: Επηρεάζει το πόσο σοβαρά θα νοσήσει ένα άτομο το αν έχει μολυνθεί από αγελάδα ή πτηνό;

Υπάρχουν δύο κύριες παραλλαγές του H5N1 που παρακολουθούν οι ερευνητές: η μία, που ονομάζεται B3.13, εξαπλώνεται κυρίως στις αγελάδες, η άλλη, που ονομάζεται D1.1, εντοπίζεται κυρίως σε άγρια και εξημερωμένα πτηνά, συμπεριλαμβανομένων των πουλερικών εκτροφής.

Ο 3.13 εξαπλώθηκε ταχύτατα στα βοοειδή σε όλες τις Ηνωμένες Πολιτείες, μολύνοντας περισσότερα από 900 κοπάδια σε 16 πολιτείες, ενώ έχει μολύνει και άλλα ζώα, όπως γάτες, κουνάβια και πουλερικά. Οι αγελάδες που έχουν μολυνθεί και το γάλα τους περιέχουν υψηλά επίπεδα του ιού, καθιστώντας εύκολη τη μετάδοση του παθογόνου μεταξύ των ζώων και των εργαζομένων στις γαλακτοπαραγωγικές μονάδες, ιδίως κατά τη διαδικασία του αρμέγματος, καθώς ψεκάζονται στον αέρα σταγονίδια γάλακτος, τα οποία μπορεί να «καθίσουν» σε διάφορες επιφάνειες.

Τουλάχιστον 40 άνθρωποι έχουν μολυνθεί από άρρωστες αγελάδες στη Βόρεια Αμερική, αλλά σε αυτές τις περιπτώσεις, ο ιός προκάλεσε ήπια αναπνευστική νόσο και μια φλεγμονώδη οφθαλμική πάθηση γνωστή ως επιπεφυκίτιδα. Τουλάχιστον 24 άνθρωποι έχουν αρρωστήσει μετά από έκθεση σε άρρωστα πτηνά και 2 από αυτές τις λοιμώξεις, που προκλήθηκαν από τον ιό D1.1, ήταν σοβαρές – ένα άτομο νοσηλεύτηκε για μήνες και το άλλο πέθανε.

Οι αριθμοί αυτοί είναι πολύ μικροί για να μπορέσουν οι ερευνητές να προσδιορίσουν αν η μία παραλλαγή του ιού είναι πιο επικίνδυνη από την άλλη, λέει η Lakdawala. Παράγοντες όπως οι υποκείμενες συνθήκες υγείας των ατόμων που έχουν μολυνθεί και η οδός έκθεσης στον ιό μπορούν να επηρεάσουν τα αποτελέσματα.

Μπορεί η σοβαρότητα μιας λοίμωξης να εξαρτάται από το αν ένα άτομο καταπίνει ή εισπνέει τον ιό;

Οι εργαζόμενοι στις γαλακτοκομικές μονάδες είναι ευάλωτοι στη μόλυνση επειδή, κατά τη διάρκεια της διαδικασίας αρμέγματος, μπορεί να εισπνεύσουν τα αερομεταφερόμενα σωματίδια γάλακτος και τα σταγονίδια γάλακτος μπορεί να εκτοξευθούν στα μάτια τους. Ορισμένα δεδομένα υποδηλώνουν ότι εάν ο ιός εισέλθει απευθείας στους πνεύμονες, θα μπορούσε να προκαλέσει σοβαρή λοίμωξη. Σε μελέτη που δημοσιεύθηκε στο Nature στις 15 Ιανουαρίου1, μια ερευνητική ομάδα, στην οποία συμμετείχε ο Heinz Feldmann, επικεφαλής του εργαστηρίου ιολογίας του Εθνικού Ινστιτούτου Αλλεργιών και Λοιμωδών Νοσημάτων των ΗΠΑ στο Χάμιλτον της Μοντάνα, μόλυνε μακάκους (Macaca fascicularis) με τον ιό B3.13.

Κίνδυνος μόλυνσης και για τον ευρωπαϊκό πληθυσμό

Να σημειωθεί ότι το Ευρωπαϊκό Κέντρο Ελέγχου και Πρόληψης Νοσημάτων (ECDC) έχει προειδοποιήσει, ήδη από τον Ιούλιο του 2024, ότι πρέπει να υπάρχει αυξημένη επαγρύπνηση για τη γρίπη των πτηνών, επισημαίνοντας ότι οι ιοί που την προκαλούν κυκλοφορούν στην ευρωπαϊκή ήπειρο και δεν πρέπει την υποτιμάμε.

Πριν από λίγες ημέρες, η Ευρωπαϊκή Αρχή για την Ασφάλεια των Τροφίμων (EFSA) σήμανε νέο «καμπανάκι», αναφέροντας σε ανακοίνωσή της: «Το 2024, οι ιοί της γρίπης των πτηνών επέκτειναν την εμβέλειά τους, μολύνοντας είδη που προηγουμένως δεν είχαν μολυνθεί. Η εργασία μας εντοπίζει βασικές μεταλλάξεις που συνδέονται με μια πιθανή εξάπλωση στον άνθρωπο, η οποία απαιτεί ταχεία ανίχνευση και αντίδραση».

Ο κίνδυνος μόλυνσης για τον γενικό ευρωπαϊκό πληθυσμό παραμένει χαμηλός και χαμηλός έως μέτριος για τα άτομα που εκτίθενται σε δυνητικά μολυσμένα ζώα.

Όμως η κατάσταση αυτή θα μπορούσε να αλλάξει αν υπήρχε οποιαδήποτε «επιβεβαιωμένη μετάδοση από άνθρωπο σε άνθρωπο», ανέφερε ο Edoardo Colzani, επικεφαλής του κλάδου αναπνευστικών ιών στο Ευρωπαϊκό Κέντρο Πρόληψης και Ελέγχου Νοσημάτων (ECDC).

Και ο κίνδυνος αυτός αυξάνεται. Το ECDC και η EFSA έχουν εντοπίσει 34 βασικές γενετικές μεταλλάξεις που αυξάνουν τις πιθανότητες ο ιός να περάσει από τα ζώα στον άνθρωπο, αλλά και να αναπαραχθεί ώστε να επιτρέψει τη μετάδοση από άνθρωπο σε άνθρωπο.

Το γεγονός ότι ο ιός έχει πλέον όλα αυτά τα χαρακτηριστικά είναι ένα «σποραδικό γεγονός», δήλωσε στο POLITICO ο Alessandro Broglia, ανώτερος επιστημονικός υπεύθυνος της EFSA. Από τις 27.000 αλληλουχίες του ιού που αξιολογήθηκαν, 144 είχαν τα χαρακτηριστικά που απαιτούνται για να μεταπηδήσουν και να εξαπλωθούν μεταξύ των ανθρώπων. Σύμφωνα με τον ίδιο, οι αλληλουχίες αυτές απομονώθηκαν κυρίως στην Ασία και την Αφρική, αλλά όχι στην Ευρώπη.

Ωστόσο, οι ιοί που έχουν αποκτήσει κατά καιρούς χαρακτηριστικά που κάνουν πιθανή την εξάπλωσή τους στον άνθρωπο δεν είναι μόνο υψηλής παθογονικότητας ιοί, αλλά και χαμηλής παθογονικότητας, «που δεν προκαλούν πολύ σοβαρές ασθένειες, αλλά μπορούν να κυκλοφορούν στον πληθυσμό και σιγά-σιγά να αποκτήσουν αυτές τις μεταλλάξεις», εξήγησε ο Broglia.

Αυτό καθιστά την επιτήρηση των ιών χαμηλής παθογονικότητας «ακρογωνιαίο λίθο» για τον εντοπισμό αυτών των μεταλλάξεων και των χαρακτηριστικών που μπορούν να οδηγήσουν στην προσαρμογή τους στον άνθρωπο, πρόσθεσε.

Η προσαρμογή των ιών της γρίπης των πτηνών στα θηλαστικά μπορεί να συμβεί μέσω γενετικών μεταλλάξεων και επίσης με την ανάμειξη γενετικού υλικού μεταξύ των ιών. Η αλληλεπίδραση μεταξύ της άγριας πανίδας, των πουλερικών, του ζωικού κεφαλαίου και των ανθρώπων αποτελεί παράγοντα διάχυσης.

Για να αποφευχθεί μια «εξαιρετικά σπάνια» περίπτωση ανάμειξης της ανθρώπινης γρίπης με τη γρίπη των πτηνών, ο Colzani συνιστά τον εμβολιασμό των επαγγελματιών που εργάζονται με ζώα έναντι της ανθρώπινης εποχικής γρίπης για να μειωθεί αυτός ο κίνδυνος.

Επίσης, η γρίπη των πτηνών κυκλοφορεί σε παγκόσμιο επίπεδο. Αν δεν υπάρχουν δεδομένα για μεγάλες περιοχές του πλανήτη, αυτό συμβαίνει λόγω περιορισμένων εργαστηριακών δυνατοτήτων, τονίζει ο Broglia, υπογραμμίζοντας ότι το γεγονός ότι δεν έχουμε ιδέα τι συμβαίνει εκεί είναι πρόβλημα.

Φωτογραφία: iStock