Ιατρικό οξυγόνο: Η αόρατη έλλειψη που θέτει σε κίνδυνο εκατομμύρια ζωές

Κάθε χρόνο περισσότεροι από 370 εκατομμύρια άνθρωποι παγκοσμίως χρειάζονται οξυγόνο στο πλαίσιο της ιατρικής τους περίθαλψης, αλλά λιγότεροι από 1 στους 3 έχουν πρόσβαση σε αυτό, γεγονός που θέτει σε κίνδυνο την υγεία και τη ζωή των υπολοίπων. Η πρόσβαση σε ασφαλές και οικονομικά προσιτό ιατρικό οξυγόνο είναι, μάλιστα, ιδιαίτερα περιορισμένη στα κράτη με χαμηλό και μεσαίο εισόδημα.

Αυτό υπογραμμίζει νέα έκθεση που δημοσιεύθηκε τη Δευτέρα, 17 Φεβρουαρίου 2025, με τον βασικό συγγραφέας αυτής, τον παιδίατρο Hamish Graham, να κάνει λόγο για πολύ επείγουσα ανάγκη.

«Γνωρίζουμε ότι έρχονται κι άλλες επιδημίες και θα υπάρξει κι άλλη πανδημία, πιθανώς όπως η Covid, μέσα στα επόμενα 15 με 20 χρόνια», επισημαίνει.

Η έκθεση, που δημοσιεύθηκε στο The Lancet Global Health, έρχεται μόλις λίγες εβδομάδες μετά το πάγωμα από την κυβέρνηση Τραμπ των προγραμμάτων εξωτερικής βοήθειας, συμπεριλαμβανομένων ορισμένων που θα μπορούσαν να βελτιώσουν την πρόσβαση στο οξυγόνο.

Για να αυξηθεί η διαθεσιμότητα του ιατρικού οξυγόνου χρειάζονται επενδύσεις ύψους περίπου 6,8 δισεκατομμυρίων δολαρίων, σημειώνεται στην έκθεση. Κυβερνήσεις και οργανισμοί χρηματοδότησης θα πρέπει να δώσουν προτεραιότητα στο ιατρικό οξυγόνο λόγω της μεγάλης σημασίας που παίζει στην υγειονομική περίθαλψη.

Ποιοι χρειάζονται οξυγόνο

Άνθρωποι όλων των ηλικιών μπορεί να χρειάζονται οξυγόνο για πνευμονία και άλλες αναπνευστικές παθήσεις, για σοβαρές λοιμώξεις, συμπεριλαμβανομένης της ελονοσίας και της σηψαιμίας, για χειρουργικές επεμβάσεις και για χρόνιες πνευμονικές παθήσεις. Όπως επισημαίνουν οι ερευνητές, το οξυγόνο είναι απαραίτητο για ένα λειτουργικό σύστημα υγείας.

Το ιατρικό οξυγόνο χρησιμοποιείται εδώ και περισσότερα από 100 χρόνια, συχνά για τη θεραπεία ασθενών με πνευμονία. Ωστόσο, προστέθηκε στον κατάλογο βασικών φαρμάκων του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας μόλις το 2017.

Στις αρχές της πανδημίας Covid-19, η οργάνωση Every Breath Counts, που ενώνει υπό τη σκέπη της περισσότερες από 50 οργανώσεις, άσκησε πιέσεις για την αύξηση της πρόσβασης σε ιατρικό οξυγόνο. Μέχρι το τέλος του 2022, μια ομάδα έκτακτης ανάγκης είχε κινητοποιήσει εξοπλισμό και προμήθειες ιατρικού οξυγόνου αξίας άνω του 1 δισεκατομμυρίου δολαρίων σε περισσότερες από 100 χώρες.

Μια χώρα που έχει επενδύσει σημαντικά στη βελτίωση της πρόσβασης σε οξυγόνο είναι η Νιγηρία, η οποία είχε κάνει βήματα προς αυτή την κατεύθυνση ακόμη και πριν από την Covid.

Η Νιγηρία έχει δημιουργήσει περίπου 20 αποδοτικές ως προς το κόστος εγκαταστάσεις για την επιτόπια παραγωγή οξυγόνου για τα νοσοκομεία και διερευνά το ενδεχόμενο δημιουργίας εγκαταστάσεων υγρού οξυγόνου που μπορούν να προμηθεύσουν μεγάλες αστικές περιοχές, σύμφωνα με τον δρ Muhammad Ali Pate, υπουργό Υγείας και Κοινωνικής Πρόνοιας της χώρας.

Πολλά νοσοκομεία δεν διαθέτουν συστήματα που να μπορούν να παρέχουν αξιόπιστα οξυγόνο, «οπότε αυτό είναι ένα είδος σχεδιασμού και κληρονομιάς που πρέπει να αντιμετωπίσουμε», τονίζει.

Η τροποποίηση των νοσοκομειακών συστημάτων ώστε να είναι δυνατή η παροχή οξυγόνου δεν είναι, όμως, εύκολη διαδικασία, ενώ η παροχή οξυγόνου απαιτεί υποδομές που μπορούν να μεταφέρουν βαριές δεξαμενές οξυγόνου σε μεγάλες αποστάσεις.

Ακόμη και όταν εξασφαλιστεί η παροχή οξυγόνου, ο εξοπλισμός για την παράδοση του οξυγόνου κατευθείαν στους ασθενείς πρέπει να συντηρείται και να καθαρίζεται τακτικά, ενώ η παράδοση ανταλλακτικών μπορεί να διαρκέσει μήνες. Οι εργαζόμενοι στον τομέα της υγειονομικής περίθαλψης πρέπει, επίσης, να εκπαιδευτούν για να χρησιμοποιούν αποτελεσματικά τον εξοπλισμό.

Οι εγκαταστάσεις υγειονομικής περίθαλψης χρειάζονται επίσης παλμικά οξύμετρα για την εξέταση και την παρακολούθηση των επιπέδων οξυγόνου στο αίμα κατά τη διάρκεια της θεραπείας. Αλλά στις χώρες χαμηλού και μεσαίου εισοδήματος, η παλμική οξυμετρία χρησιμοποιείται σε λιγότερους από 1 στους 5 ασθενείς στα γενικά νοσοκομεία και δεν χρησιμοποιείται σχεδόν ποτέ στις εγκαταστάσεις πρωτοβάθμιας υγειονομικής περίθαλψης, σύμφωνα με την έκθεση.

Η επιτροπή συμπεριέλαβε μαρτυρίες ασθενών, οικογενειών και εργαζομένων στον τομέα της υγειονομικής περίθαλψης που βρέθηκαν αντιμέτωποι με ελλείψεις οξυγόνου. Στη Σιέρα Λεόνε, πριν από την πανδημία της Covid-19, μόνο ένα δημόσιο νοσοκομείο σε ολόκληρη τη χώρα διέθετε λειτουργική μονάδα οξυγόνου, με αποτέλεσμα χιλιάδες θανάτους που θα μπορούσαν να αποφευχθούν. Στο Πακιστάν, ένας άνδρας με χρόνια πνευμονοπάθεια δήλωσε ότι έμενε σε εσωτερικούς χώρους και απέφευγε τις σκάλες για να μην σπάσουν οι πνεύμονές του από την πίεση. Χρειάστηκε να δανειστεί χρήματα από φίλους και συγγενείς για να πληρώσει το κόστος της θεραπείας (18.000 δολάρια) στο σπίτι.

Στην Αιθιοπία, ένας γιατρός αναγκάστηκε να πάρει οξυγόνο από έναν ασθενή για να θεραπεύσει έναν άλλο που ήταν πολύ πιο άρρωστος.

«Ήταν σπαρακτικό να προσπαθείς να αποφασίσεις ποιος θα ζήσει και ποιος θα πεθάνει», ομολογεί, καταδεικνύοντας το μέγεθος του προβλήματος.

Φωτογραφία: iStock