Ιωάννης Μπασκόζος: Υπάρχει ανισότητα μεταξύ των χωρών και εντός των χωρών της ΕΕ

Ποια είναι τα κυριότερα προβλήματα στον τομέα της υγείας; Αναρωτήθηκε ο κ. Μπασκόζος και επισήμανε ότι:

Έχει γίνει σημαντική πρόοδος στην υγεία και στο προσδόκιμο ζωής του πληθυσμού, αλλά υπάρχει ανισότητα μεταξύ και εντός των χωρών. Επίσης υπάρχουν ελλείψεις και άνιση κατανομή του υγειονομικού προσωπικού, ανισότητα ως προς την προσβασιμότητα των ασθενών στην περίθαλψη, αύξηση του αριθμού των ασθενών με χρόνιες ασθένειες, καλύτερες θεραπείες με μεγαλύτερη επιβίωση και αύξηση των ηλικιωμένων με συσσωρευμένη έκθεση σε παράγοντες χρόνιων ασθενειών.

Η ταχεία πρόοδος στην ιατρική τεχνολογία παρέχει δυνατότητες για νέες μεθόδους παροχής και οργάνωσης της υγειονομικής περίθαλψης, αλλά ο κατακερματισμός παραμένει βασική πρόκληση

Σε ό,τι αφορά τις δημοσιονομικές πιέσεις στην οικονομία και στα συστήματα υγείας αλλά και την υγεία του πληθυσμού στην Ελλάδα ο γενικός γραμματέας Δημόσιας Υγείας είπε:

«Σύμφωνα με την έκθεση του OECD του 2017 σχετικά με την κατάσταση υγείας του πληθυσμού της Ελλάδας παρατηρείται:

Ο πληθυσμός της Ελλάδα γερνά πιο γρήγορα από ό, τι στις άλλες χώρες της ΕΕ με το 20% του πληθυσμού να είναι ηλικίας άνω των 65.

Το προσδόκιμο ζωής το οποίο ανέρχεται στα 81,5 έτη είναι πάνω από το μέσο όρο της ΕΕ (Μ.Ο.ΕΕ=80,6), αλλά μετά την ηλικία των 65 ετών τα δύο τρίτα αυτών των ετών συνοδεύονται από κάποιου είδους αναπηρία. Ιστορικά, η κατάσταση της υγείας του πληθυσμού στην Ελλάδα είναι από τις καλύτερες στην Ευρωπαϊκή Περιφέρεια του ΠΟΥ με συνολική βελτίωση της υγείας + 7 χρόνια στο προσδόκιμο επιβίωσης τις τελευταίες δεκαετίες. Ωστόσο, υπάρχει μια σημαντική διαφορά μεταξύ των δυο φύλων. Η διαφορά στο προσδόκιμο ζωής ανάμεσα στα δύο φύλα παραμένει και ανέρχεται στα πέντε έτη καθώς επίσης και η κοινωνική ανισότητα, με διαφορά τεσσάρων ετών ανάλογα με το μορφωτικό επίπεδο.

Το σύστημα υγείας στην Ελλάδα

Η οικονομική κρίση προκάλεσε αλλαγές ευρείας κλίμακας. Ωστόσο, ο στόχος μας -κυβερνητική μας δέσμευση- για καθολική υγειονομική κάλυψη τηρήθηκε από την πρώτη στιγμή που αναλάβαμε. Στο πλαίσιο αυτό το Υπουργείο Υγείας με ένα συνεργατικό πρόγραμμα μεταρρύθμισης του συστήματος υγείας στοχεύει στη βελτίωση της υγείας του ελληνικού πληθυσμού, αλλά και στην ισότητα στην υγεία, με ιδιαίτερη έμφαση στις ευάλωτες πληθυσμιακές ομάδες, οι οποίες πλήττονται περισσότερο από την κρίση.

Η επίλυση του προβλήματος όσον αφορά την ασφαλιστική κάλυψη υγείας, που επηρέασε περίπου 2,5 εκατ. άτομα, ή το ένα τέταρτο του πληθυσμού, λόγω της έλλειψης καθολικής κάλυψης ήταν ένα επίτευγμα. Απαιτήθηκαν αρκετές προσπάθειες από το 2011, στη διάρκεια των οποίων η πρόσβαση σε υπηρεσίες ήταν ιδιαίτερα περιορισμένη για τους άνεργους και άλλες ευάλωτες κατηγορίες χωρίς κάλυψη. Ωστόσο, η νέα νομοθεσία του 2016 διόρθωσε αυτά τα κενά και πέτυχε καθολική κάλυψη, με την ολοκλήρωση της διαδικασίας που ξεκίνησε το 2014 στο πλαίσιο του προγράμματος οικονομικής προσαρμογής.

Οι κύριες προκλήσεις του συστήματος υγείας στην Ελλάδα

Η συνεχιζόμενη υψηλή συμβολή των ιδιωτικών δαπανών στις συνολικές δαπάνες για την υγεία
Οι διαφορές στην κατανομή των πόρων συνεπάγονται διαφορετικό μοντέλο παροχής υπηρεσιών σε σύγκριση με άλλες χώρες της ΕΕ.
-Ανισότητες στην πρόσβαση λόγω οικονομικών προβλημάτων.
-Ανισοκατανομή υγειονομικού προσωπικού.
-Μειωμένες δαπάνες για τη δημόσια υγεία.
Οι δαπάνες για την υγεία μειώθηκαν τα τελευταία χρόνια.

Η βαθιά και διαρκής οικονομική κρίση εξακολουθεί να επιδρά στο σύστημα υγείας. Η Ελλάδα δαπάνησε 8,4% του ΑΕΠ στην υγεία το 2015, αλλά στο πλαίσιο του δραστικά συρρικνούμενου ΑΕΠ, οι δαπάνες για την υγεία μειώθηκαν στην πραγματικότητα. Η κατά κεφαλή δαπάνη είχε μείωση ύψους 28%, η οποία κατατάσσει την Ελλάδα αρκετά χαμηλά σε σχέση με τον μέσο όρο στην ΕΕ. Οι δημόσιες δαπάνες για την υγεία αντιστοιχούν στο 5% του ΑΕΠ σε σχέση με 7,2% που είναι ο μέσος όρος στην ΕΕ και αντιπροσωπεύουν μόλις το 59% των συνολικών δαπανών για την υγεία, το τέταρτο χαμηλότερο ποσοστό μεταξύ των κρατών μελών της ΕΕ.

Οι διαφορές στην κατανομή των πόρων συνεπάγονται διαφορετικό μοντέλο παροχής υπηρεσιών σε σύγκριση με άλλες χώρες της ΕΕ.

Η Ελλάδα έχει ιδιαίτερα υψηλό ποσοστό δαπανών για νοσοκομειακή περίθαλψη (συμπεριλαμβανομένης της περίθαλψης των παιδιών στα νοσοκομεία), το οποίο αντιπροσωπεύει το 40% των δαπανών για την υγεία το 2015 (ΕΕ=28%). Ίδια περίπου εικόνα παρουσιάζει και η Πολωνία, η Αυστρία και η Γαλλία, στην οποία το ένα τρίτο των συνολικών δαπανών να κατανέμεται στην νοσοκομειακή περίθαλψη.

Επιπλέον, παρατηρούμε ότι το μερίδιο της κατανομής των πόρων για ιατρικο-φαρμακευτικά προϊόντα στην Ελλάδα είναι πολύ υψηλό της τάξης του 30%, ίδιο περίπου με αυτό της Λετονίας και του Μεξικού ενώ στις χώρες του ΟΟΣΑ κυμαίνεται στο 19% των δαπανών για την υγεία. Στη Δανία, το Λουξεμβούργο και τη Νορβηγία, από την άλλη πλευρά, οι δαπάνες για ιατρικο-φαρμακευτικά προϊόντα αντιπροσωπεύουν μόνο το 10-11% των δαπανών για την υγεία.

Ανισότητες στην πρόσβαση λόγω οικονομικών προβλημάτων

Στην Ελλάδα, η μη ικανοποιούμενη ανάγκη αυξήθηκε και οι ομάδες χαμηλότερου εισοδήματος αντιμετωπίζουν μεγαλύτερες δυσκολίες πρόσβασης στην περίθαλψη.

Η αυτοαναφερόμενη μη ικανοποιούμενη ανάγκη για ιατρική περίθαλψη λόγω κόστους, απόστασης ή χρόνου αναμονής τριπλασιάστηκε κατά την τελευταία δεκαετία και είναι πλέον η δεύτερη υψηλότερη στην ΕΕ (12,3% έναντι 3,3% του μέσου όρου της ΕΕ). Η διαφοροποίηση μεταξύ του υψηλότερου πεμπτημορίου εισοδήματος (3,9%) και του χαμηλότερου (18,7%) είναι τεράστια, στοιχείο που υπογραμμίζει την άνιση πρόσβαση σε υπηρεσίες που βιώνουν οι διάφορες εισοδηματικές ομάδες.

Ανισοκατανομή υγειονομικού προσωπικού

Μια άλλη ιδιατερότητα του Ελληνικού συστήματος υγείας είναι η ανισοκατανομή του υγειονομικού προσωπικού. Οι γεωγραφικές ανισότητες συνιστούν πρόκληση για την προσβασιμότητα.

Η Ελλάδα αντιμετωπίζει μεγάλες γεωγραφικές ανισότητες στην κατανομή των γιατρών. Η πυκνότητα των γιατρών το 2014 κυμαινόταν από 2,9 ανά 1000 κατοίκους στη Δυτική Μακεδονία και στην Κεντρική Ελλάδα έως 8,6 ανά 1000 κατοίκους στην Αττική (ΕΛΣΤΑΤ, 2016). Παρότι παρασχέθηκαν ορισμένα (οικονομικά) κίνητρα σε γιατρούς που εργάζονται σε αγροτικές περιοχές της Ελλάδας, αυτά δεν αποδείχτηκαν επαρκή για την πρόσληψη και την παραμονή προσωπικού σε αυτές τις περιοχές.

Μειωμένες δαπάνες για τη δημόσια υγεία

Η Ελλάδα έχει τις χαμηλότερες δαπάνες για υπηρεσίες Πρωτοβάθμιας Φροντίδας Υγείας μεταξύ των χωρών. Η καθολική κάλυψη με έμφαση στην ΠΦΥ και η διασφάλιση της κατανομής των περιορισμένων οικονομικών πόρων με βάση το κοινωνικό συμφέρον, αποτελεί το μεγάλο στοίχημα που πρέπει να κερδηθεί.

Σύγκριση με άλλες χώρες

Το ερώτημα παραμένει αναπάντητο εδώ και χρόνια. Ποιο είναι το καλύτερο σύστημα; Beveridge ή Bismark ή Μεικτό Σύστημα;

Ενδεικτικά αναφέρω παραγείγματα από χώρες με διαφορετικό σύστημα Περίθαλψης. Το σουηδικό σύστημα υγειονομικής περίθαλψης (σύστημα Beveridge) χρηματοδοτείται κυρίως μέσω της φορολογίας-κρατικός προυπολογισμός και μέσω των προϋπολογισμών των τοπικών κυβερνήσεων (τοπική φορολογία) σε ποσοστό 71% και η Αγγλία 82,6%. Το γερμανικό σύστημα (σύστημα Bismark) κυριαρχείται από την κοινωνική ασφάλιση που εκπροσωπείται από διάφορα ασφαλιστικά ταμεία τα οποία μέσω των εισφορών των εργοδοτών και των εργαζομένων χρηματοδοτούν το σύστημα σε ποσοστό ( 58%) και το γαλλικό (74%).

Το ελληνικό σύστημα υγείας είναι ένα μεικτό σύστημα, που συνδυάζει την κοινωνική ασφάλιση υγείας (ΚΑΥ) και το κεντρικά χρηματοδοτούμενο Εθνικό Σύστημα Υγείας (ΕΣΥ).

Η Ελλάδα εμφανίζει ένα από τα υψηλότερα επίπεδα ιδιωτικών δαπανών για την υγεία στην ΕΕ συγκριτικά με τις υπόλοιπες χώρες. Οι υψηλές ιδιωτικές δαπάνες για την υγεία, κυρίως με τη μορφή άμεσων πληρωμών από τους ασθενείς, ήταν ανέκαθεν σημαντικό χαρακτηριστικό του ελληνικού συστήματος υγείας και εξακολουθούν να αυξάνονται. Το 2015 οι άμεσες πληρωμές συνιστούσαν πάνω από το ένα τρίτο (35%) των συνολικών δαπανών για την υγεία, ποσοστό υπερδιπλάσιο του μέσου όρου (15%) στην ΕΕ και το τέταρτο υψηλότερο μεταξύ των κρατών μελών.

Το αντίστοιχο ποσοστό στη Γεμανία είναι 13% και της Αγγλίας κυμαίνεται γύρω στι 11%. Ο κύριος όγκος των άμεσων πληρωμών από τους ασθενείς (90%) στην Ελλάδα αφορά την αγορά ιδιωτικών υπηρεσιών κι όχι τη συμμετοχή στις πληρωμές. Από τις εν λόγω ιδιωτικές δαπάνες, σχεδόν το ένα τρίτο αποτελείται από άτυπες πληρωμές που καταβάλλονται κυρίως σε χειρουργούς για να παρακαμφθούν οι λίστες αναμονής και για την εξασφάλιση της θεωρούμενης «καλύτερης φροντίδας».

Out-of-pocket payments (OOPs) as a % of total spending on health is very high in Greece
Οι ασθενείς που πραγματοποιούν άμεσες πληρωμές για την υγεία στην Ελλάδα αντιπροσωπεύουν το 35% των συνολικών δαπανών για την υγεία, πολύ πάνω από το κατώτατο όριο του 15% που θεωρείτε ασφαλές (υπό την προϋπόθεση ότι υπάρχουν πολιτικές υπέρ των φτωχότερων νοικοκυριών).

Η Ελλάδα αντιμετωπίζει ελλείψεις σε νοσηλευτικό προσωπικό αλλά διαθέτει δυσανάλογα μεγάλο αριθμό ειδικών γιατρών.

Άλλη μια ιδιαιτερότητα του ελληνικού συστήματος υγείας είναι ότι αντιμετωπίζει ελλείψεις σε νοσηλευτικό προσωπικό αλλά διαθέτει δυσανάλογα μεγάλο αριθμό ειδικών γιατρών. Το πάγωμα των προσλήψεων εργαζομένων στον δημόσιο τομέα που επιβλήθηκε το 2010 ανέκοψε τη σταθερή αύξηση του ανθρώπινου δυναμικού που απασχολείται στην υγειονομική περίθαλψη, τάση η οποία χαρακτήριζε την περίοδο πριν από την κρίση.

Οδήγησε σε μείωση κατά 15% του προσωπικού που απασχολείται σε νοσοκομεία παρά το γεγονός αυτό, η Ελλάδα εξακολουθεί να καταγράφει μακράν την υψηλότερη αναλογία γιατρών σε σχέση με τον πληθυσμό (6,3 ανά 1000) στην ΕΕ. Η συντριπτική πλειονότητα των γιατρών είναι ειδικοί γιατροί και μόνο μια μικρή μειονότητα (6%) είναι γενικοί ή οικογενειακοί γιατροί. Σε αντίθεση με τον αριθμό των γιατρών, η αναλογία νοσηλευτικού προσωπικού προς τον πληθυσμό είναι μακράν η χαμηλότερη στην ΕΕ (3,2 έναντι 8,4 ανά 1000).

Τι πρέπει να γίνει;

Επένδυση σε εκείνους τους τομείς και υπηρεσίες που:
-Ενθαρρύνουν την οικονομική ανάπτυξη και την μείωση της ανεργίας .
-Ενισχύουν την αλληλεγγύη και την ισότητα όπως η κοινωνική προστασία και η εκπαίδευση .
-Ένταξη της υγείας στο επίκεντρο της αναπτυξιακής ατζέντας κάθε χώρας.
-Περικοπές με ορθολογικό χαρακτήρα.
-Πολιτική στο τομέα του φαρμάκου.

Αυτό που πρέπει να κάνει η ΕΕ και οι θεσμοί, είναι να αποδεχτούν την πραγματικότητα πως δεν μπορεί η Ελλάδα να συνεχίσει να πορεύεται με τόσο χαμηλό ποσοστό δημόσιων δαπανών υγείας, να ενισχύσει την διαπραγματευτική δύναμη όλων των χωρών απέναντι στη φαρμακοβιομηχανία και να ενισχύσει την προσπάθεια για διαφάνεια, αποτελεσματικότητα και πάταξη της κατασπατάλησης του δημόσιου χρήματος.

Η βιομηχανία να αποδεχτεί πως η Ελλάδα είναι μια χώρα υπό δημοσιονομική επιτήρηση, πως ενώ αναγνωρίζουμε το δικαίωμα για δίκαιη ανταμοιβή της καινοτομίας και της έρευνας που βρίσκεται ενσωματωμένη στα φαρμακευτικά προϊόντα, δικαιούμαστε και έχουμε ανάγκη ειδικής πολιτικής τιμών και διευκολύνσεων προκειμένου να καταστεί δυνατή η χρήση των νέων καινοτόμων φαρμάκων από αυτούς που τα έχουν ανάγκη, και πως οι πολιτικές επιθετικής προώθησης και αθέμιτου επηρεασμού της συνταγογράφησης οφείλουν να σταματήσουν άμεσα.

Η ελληνική κυβέρνηση, τέλος, οφείλει να διασφαλίζει την δυνατότητα πρόσβασης σε όλους στο φάρμακο που έχουν πραγματικά ανάγκη, να ενισχύσει ταυτόχρονα τα εργαλεία ηλεκτρονικής διακυβέρνησης για έλεγχο και αποτροπή κακών πρακτικών συνταγογράφησης με χρήση επιστημονικά αποδεκτών θεραπευτικών πρωτοκόλλων, να διασφαλίζει την όσο το δυνατό ταχύτερη αποπληρωμή των χρεών του δημοσίου και του ΕΟΠΥΥ και την ίδια στιγμή να στηρίξει την εγχώρια παραγωγική δραστηριότητα και την ανάπτυξη της έρευνας και των κλινικών μελετών με νέους σαφείς κανόνες για όλους.

Γίνεται μεγάλη προσπάθεια προς αυτή την κατεύθυνση, ελπίζω να στεφθεί με επιτυχία, για το καλό όλων.

Προτεραιότητες-Πολιτικές για την Υγεία

Καθολική και ισότιμη κάλυψη του πληθυσμού , άρση των ανισοτήτων στην Υγεία με παράλληλη διεύρυνση του δημόσιου χώρου και προτεραιότητα στη δημόσια περίθαλψη.
Επίσης πρέπει να γίνει σροφή στην Πρωτοβάθμια Φροντίδα Υγείας(ΠΦΥ), την πρόληψη και τη Δημόσια Υγεία ως στρατηγική απάντηση στην κρίση του Συστήματος Υγείας, στις ακάλυπτες ανάγκες των πολιτών, καθώς και στο αίτημα ολιστικής, τεκμηριωμένης και ποιοτικής φροντίδας υγείας .

Ενώ χρειάζονται και αλλαγές στη φαρμακευτική πολιτική (τιμολόγηση, αξιολόγηση, διαπραγμάτευση, συνταγογράφηση, παραγωγική προοπτική ) με στόχο τη διασφάλιση της πρόσβασης των ασθενών στα καινοτόμα φάρμακα , την αύξηση της διείσδυσης ποιοτικών γενοσήμων στην αγορά και τη βιωσιμότητα του Συστήματος Υγείας .

Και βέβαια χρειάζεται ολοκληρωμένη υγειονομική φροντίδα των προσφύγων – μεταναστών, δημιουργία ομάδων επαγγελματιών υγείας υπό τον κεντρικό συντονισμό του Υπουργείου Υγείας για την συνεχή παροχή υπηρεσιών ΠΦΥ και Δημόσιας Υγείας σε κάθε χώρο ανοικτής φιλοξενίας, ΚΥΤ και ΠΡΟΚΕΚΑ.