Κλειδί για την πορεία της θεραπείας του καρκίνου του παγκρέατος η έγκαιρη διάγνωση

Ο καρκίνος του παγκρέατος αποτελεί το τέταρτο αίτιο θανάτου από καρκίνο στις δυτικές χώρες της Ευρώπης και των ΗΠΑ. Πρόκειται για νόσο που παρουσιάζεται πιο συχνά στα ηλικιωμένα άτομα παρά σε νέους και απασχολεί ιδιαίτερα την επιστημονική κοινότητα γιατί συνοδεύεται από κακή πρόγνωση.

Τα ποσοστά επιβίωσης είναι χαμηλά, καθώς περισσότεροι από τους μισούς ασθενείς διαγιγνώσκονται αργά, αφότου η νόσος έχει κάνει μετάσταση και μόλις το 5% αυτών επιβιώνει πέντε χρόνια μετά την αρχική διάγνωση. Εμφανίζεται τοπικά και είναι δυνάμει ιάσιμη νόσος σε ποσοστό μικρότερο από το 20% των ασθενών.

Τα αίτια παραμένουν μάλλον άγνωστα. Διάφοροι περιβαλλοντικοί παράγοντες έχουν ενοχοποιηθεί, αλλά αποδείξεις για αιτιολογικό ρόλο υπάρχουν μόνο για το κάπνισμα. Ο κίνδυνος για τους καπνιστές είναι 2,5 εώς 3,6 φορές μεγαλύτερος. Πιθανός είναι και ο ρόλος του αλκοόλ, του καφέ και της ασπιρίνης, με περιορισμένα όμως στοιχεία.

Κάποιες μελέτες έχουν δείξει αυξημένη συχνότητα σε ασθενείς με σακχαρώδη διαβήτη ή χρόνια παγκρεατίτιδα, ενώ υπάρχουν ενδείξεις για χρόνια κίρρωση, δίαιτα υψηλή σε λιπαρά και χοληστερόλη και ιστορικό χολοκυστεκτομής.

Πιο πρόσφατα, έχει παρατηρηθεί αυξημένος κίνδυνος σε ασθενείς με ομάδα αίματος Α,Β ή ΑΒ συγκριτικά με την ομάδα 0, ενώ σε ποσοστό 5 εώς 10% των ασθενών με καρκίνο του παγκρέατος υπάρχει οικογενειακό ιστορικό της νόσου.

Συμπτώματα όπως αδικαιολόγητη απώλεια βάρους, ίκτερος, εμφάνιση διαβήτη ή κοιλιακού πόνου πρέπει να εγείρουν υποψίες για πιθανό παγκρεατικό καρκίνο. Ωστόσο, η ανακάλυψη του παγκρεατικού όγκου και η επιβεβαίωση της διάγνωσης μπορεί να είναι δύσκολη, λόγω της θέσης αυτού του αδένα βαθιά μέσα στην κοιλιακή χώρα.

Το πρώτο βήμα για την εκτίμηση της πιθανότητας παγκρεατικού καρκίνου είναι να εκτιμηθεί κατά πόσον ένας καρκίνος έχει πράγματι εμφανιστεί. Μη παρεμβατικές απεικονιστικές εξετάσεις όπως η αξονική τομογραφία και η μαγνητική τομογραφία είναι οι πρώτες διαγνωστικές εξετάσεις εκλογής, ενώ όταν ο όγκος είναι μικρός το ενδοσκοπικό υπερηχογράφημα είναι αυτό που βοηθά στον εντοπισμό του.

Συνολικά, το ενδοσκοπικό υπερηχογράφημα είναι η πιο ακριβής μέθοδος για την πραγματοποίηση βιοψιών των παγκρεατικών όγκων από κάθε άλλη διαθέσιμη μέθοδο.

Όταν η νόσος είναι εξαιρέσιμη, τότε το χειρουργείο αποτελεί την ενδεδειγμένη θεραπεία. Σε ασθενείς όμως που παρουσιάζουν επιβαρυμένη συνολική κλινική εικόνα, διαγιγνώσκονται σε προχωρημένο στάδιο ή κάνουν υποτροπές μετά από τη χειρουργική θεραπεία εξετάζονται μέθοδοι όπως ενδοσκοπική θεραπεία ή χημειοθεραπεία.

Η πολυεπίπεδη ογκολογική ομάδα από παθολόγους ογκολόγους, ηπατολόγους και/ή γαστρεντερολόγους, παρεμβατικούς ενδοσκόπους εργάζεται από κοινού με τους ασθενείς με καρκίνο παγκρέατος, εκτιμώντας ξεχωριστά την ικανότητα του κάθε ασθενούς να ανεχτεί χειρουργείο, ενδοσκοπική θεραπεία και/ή χημειοθεραπεία.

Ο ρόλος της χημειοθεραπείας στη συνολική διαχείριση του παγκρεατικού καρκίνου είναι πολύ σημαντικός. Η χημειοθεραπεία γενικά παραπέμπει σε φαρμακευτικούς παράγοντες, είτε αυτοί είναι από στόματος, ενδομυϊκοί ή ενδοφλέβιοι, με δραστικότητα κατά των κυττάρων του παγκρεατικού καρκίνου.

Για τους ασθενείς που υπεβλήθησαν σε χειρουργική αφαίρεση της νόσου, η συμπληρωματική χημειοθεραπεία έχει δείξει να βελτιώνει την επιβίωση σύμφωνα με τα δεδομένα από αρκετές πρόσφατες κλινικές μελέτες.

Για κάποιους ασθενείς συνιστάται επίσης μετεγχειρητική ακτινοβολία. Οι ασθενείς, αφού τελειώσουν τη συμπληρωματική τους θεραπεία και λογίζονται ότι είναι σε πλήρη ύφεση της νόσου τους, από εκεί και πέρα υποβάλλονται σε παρακολούθηση ρουτίνας.

Στον προχωρημένο παγκρεατικό καρκίνο η θεραπεία είναι παρηγορητική. Οι περισσότεροι ασθενείς που διαγιγνώσκονται με μεταστατική νόσο έχουν μεταστάσεις στο ήπαρ ή στο περιτόναιο. Η θεραπεία περιλαμβάνει φαρμακευτικούς παράγοντες με δραστικότητα στον παγκρεατικό καρκίνο.

Μέχρι πρόσφατα, οι μόνες εγκεκριμένες θεραπείες ήταν η γεμσιταβίνη, και ο συνδυασμός της με έναν μοριακό παράγοντα.

Εντούτοις, καινούργια όπλα κατά του καρκίνου του παγκρέατος προέκυψαν τα τελευταία χρόνια μετά από αρκετά χρόνια άκαρπων ερευνών. Πρόκειται για τη θεραπεία συνδυασμού Folfirinox που κυκλοφόρησε το 2011 και για ένα νέο χημειοθεραπευτικό συνδυασμό της ουσίας nab-πακλιταξέλη με τη γεμσιταβίνη, που κυκλοφόρησε το 2013 και χαρακτηρίζεται ως στοχευμένη χημειοθεραπεία.

Χρησιμοποιώντας μια νέα τεχνολογία νανοσωματιδίων, μεταφέρει κυτταροτοξικούς παράγοντες στον όγκο και επιτίθεται στα κακοήθη κύτταρα, χωρίς να βλάπτει τα υγιή, με αποτέλεσμα να μειώνει τις ανεπιθύμητες ενέργειες.

Τα πρόσφατα αυτά νέα έχουν προσδώσει αέρα αισιοδοξίας για την αντιμετώπιση της ανεγχείρητης νόσου, καθώς οι μελέτες έχουν δείξει μεγαλύτερη επιβίωση.

Η μάχη της διεθνούς επιστημονικής κοινότητας κατά του καρκίνο του παγκρέατος συνεχίζεται. Με τη μελέτη των μοριακών μηχανισμών της νόσου και την ανεύρεση κατάλληλων βιοδεικτών ανοίγουν νέοι ορίζοντες και θεραπευτικές επιλογές.

Δρ Νικόλαος Κεντεποζίδης

Διευθυντής Ογκολογικής Κλινικής 251 Γενικού Νοσοκομείου Αεροπορίας