»Λουκέτο» στα ψυχιατρεία: Στο δρόμο οι ασθενείς!

Iatropedia
10 Δεκεμβρίου 2013 | 06:00

Τρίζουν τα θεμέλια της αποασυλοποίησης στην χώρα μας. Τα σοβαρά οικονομικά προβλήματα έχουν προκαλέσει τεράστια κενά στις παρεχόμενες υπηρεσίες υγείας προς τους ψυχικά πάσχοντες ασθενείς καθώς έχουν διακοπεί μια σειρά απαραίτητων δραστηριοτήτων για την κοινωνικοποίηση τους όπως είναι: η εργοθεραπεία, τα εργαστήρια, οι έξοδοι, οι διακοπές με συνέπεια το ατομικό τους θεραπευτικό πρόγραμμα να έχει περιορισθεί μόνο σε δραστηριότητες εντός των μονάδων. Την ίδια στιγμή η πολιτεία έχει αναλάβει τη δέσμευση απέναντι στην Ε.Ε και την τρόικα να βάλει λουκέτο μέσα στην επόμενη χρονιά στα ψυχιατρικά νοσοκομεία της χώρας. Αξιοσημείωτο είναι ότι σε άλλες ευρωπαϊκές χώρες και σε κάποιες πολιτείες των ΗΠΑ που εφήρμοσαν άναρχα παρόμοια προγράμματα αποασυλοποίησης, οι ασθενείς πετάχτηκαν στην κυριολεξία στο δρόμο. Τι μέλλει γενέσθαι όμως με τους ψυχικά πάσχοντες ασθενείς στην χώρα μας; Ποιοι κίνδυνοι εγκυμονούν για τους ασθενείς αυτούς που ζουν στην σκοτεινή πλευρά του φεγγαριού; Απαντήσεις στο επιστημονικό άρθρο που ακολουθεί.

Του Εμμανουήλ Πολυζόπουλου Ψυχίατρου – Ψυχοθεραπευτή

Η αποασυλοποίηση ήδη μετρά πάνω από δύο δεκαετίες εφαρμογής στην Ελλάδα. Με αφετηρία το ψυχιατρείο της Λέρου το ‘80, πραγματοποιήθηκε η ψυχιατρική μεταρρύθμιση που σήμανε τη μετατόπιση της ψυχιατρικής φροντίδας από τα ψυχιατρικά νοσοκομεία στην κοινότητα, π.χ. με τη δημιουργία οικοτροφείων, κινητών μονάδων και ξενώνων, εγχείρημα το οποίο ενώ κατά γενική ομολογία αναγνωρίζεται ως αναγκαιότητα, εντούτοις χαρακτηρίζεται από ασυνέχεια, υποχρηματοδότηση, υποστελέχωση και ανισότητα κατανομής υπηρεσιών σε περιοχές όπου παράλληλα παρατηρείται ανυπαρξία δικτύου έξω-νοσοκομειακών και νοσοκομειακών δομών.

Το περίφημο εθνικό σχέδιο «Ψυχαργώς», καταρτίστηκε το 1997 στη βάση ενός διαρκούς και ανά δεκαετία αναθεωρητέου προγραμματισμού για την προώθηση του αποϊδρυματισμού και του εκσυγχρονισμού του συστήματος παροχής υπηρεσιών ψυχικής υγείας. Έτσι, παρόλο που έχουν πραγματοποιηθεί σημαντικά βήματα στην αποασυλοποίηση, εντούτοις ο ασθενής που πάσχει ψυχικά, τόσο εκείνος που διέμενε σε «άσυλα» όσο και στην κοινότητα, δυσκολεύεται να κάνει χρήση υπηρεσιών.

Σκοπός της Αποασυλοποίησης είναι η σταδιακή απομάκρυσνση των ασθενών από τα ψυχιατρεία και η επανένταξη τους στην Κοινωνία μέσω κατάλληλων Δομών και προγραμμάτων, ώστε να επιτευχθεί η μεγαλύτερη το δυνατόν λειτουργικότητα τους και ένα μεγάλο μέρος ανεξαρτησίας. Ήδη όμως οι πιστώσεις συρρικνώνονται. Στην τελευταία αναθεώρηση του προγράμματος το καλοκαίρι του 2013, αυτές ήταν μειωμένες κατά 50%.

Ο Θεόδωρος Μεγαλοοικονόμου (Διευθυντή, Ψυχίατρου στο Ψυχιατρικό Νοσοκομείο Αττικής) αναφέρει στο βιβλίο του «Ειδική Αγωγή και Αποασυλοποίηση»:

«Αποϊδρυματοποίηση δεν είναι, όπως συνήθως θεωρείται, η απλή διαδικασία εξιτηρίου από το άσυλο. Αποϊδρυματοποίηση σημαίνει την επανιστορικοποίηση προσώπων και θεσμών, σημαίνει τη διαδικασία ενός μετασχηματισμού και, ως «σημείο αναφοράς» αυτού του μετασχηματισμού, τις ανάγκες των προσώπων.

Σημαίνει, δηλαδή, την κινητοποίηση υποκειμένων, θεσμικών και κοινωνικών παραγόντων, το μετασχηματισμό των σχέσεων εξουσίας, με την ανοικοδόμηση της υποκειμενικότητας, τη μετατροπή, αύξηση και διάθεση των πόρων για την προσωπική χρήση των ψυχικά πασχόντων και των αναπήρων, τη ριζική αλλαγή στις διοικητικές / διαχειριστικές διαδικασίες, την αναβάθμιση του θεραπευτικού δυναμικού της Ψυχιατρικής και την ανάπτυξη πραγματικών και ριζικών εναλλακτικών λύσεων στον εγκλεισμό, την υπέρβαση των κατεστημένων επαγγελματικών ρόλων, την κοινωνική αναπαραγωγή, εν τέλει, των ψυχικά πασχόντων και ΑμεΑ.

Η διαδικασία, που κυριάρχησε τα τελευταία χρόνια, της μεταφοράς ασθενών από τα ψυχιατρεία σε στεγαστικές δομές είχε περισσότερο το χαρακτήρα «μεταστέγασης» ή απονοσοκομειοποίησης και όχι αποϊδρυματοποίησης. Το συντριπτικά μεγαλύτερο μέρος των δομών αυτών δημιουργήθηκε μετά το 2000, στη βάση μιας πολιτικής για το κλείσιμο των ψυχιατρείων και των ιδρυμάτων πρόνοιας των μικρότερων αρχικά, με ταυτόχρονη συρρίκνωση των μεγαλύτερων.

Πρόκειται για μια διαδικασία απλής μείωσης των κλινών των ψυχιατρικών ιδρυμάτων, χωρίς μετασχηματισμό του ψυχιατρικού συστήματος και, επομένως, της διαδρομής του ψυχικά πάσχοντα μέσα σ’ αυτό. Δεν υπήρξε καμιά ουσιαστική κίνηση για δημιουργία ενός εναλλακτικού, προς τη νοσοκομειακή νοσηλεία και τον εγκλεισμό, ολοκληρωμένου δικτύου τομεοποιημένων κοινοτικών υπηρεσιών, που να προλαμβάνουν την υποτροπή και τον αποκλεισμό, στηρίζοντας τους ψυχικά πάσχοντες στον τόπο κατοικίας.

Η όλη λογική των αλλαγών είναι στην κατεύθυνση της αναδιάταξης των κλινών (μεταφορά τους σε στεγαστικές δομές). Δεν οδηγεί σ’ ένα σύστημα, που μειώνει τη ζήτηση για κλίνες, αλλά σ’ ένα σύστημα, στο εσωτερικό του οποίου παράγεται μια καθημερινή πίεση για περισσότερες κλίνες. Αντί για ολόπλευρη στήριξη/πρόληψη, είχαμε την αναπαραγωγή της λογικής των κλινών για νοσηλεία/φιλοξενία…»

Χίλιοι πεντακόσιοι κλινικώς αποθεραπευμένοι ψυχικώς πάσχοντες διαβιούν πλέον σε κοινοτικές δομές Ψυχικής Υγείας, σε ξενώνες, οικοτροφεία και προστατευόμενα διαμερίσματα, καθώς έχουν ενταχθεί από χρόνια στη λυτρωτική για εκείνους, αλλά και για την κοινωνία μας, αποασυλοποίηση των ψυχικώς πασχόντων. Η Ελληνική πλευρά έχει διαβεβαιώσει την διαχειριστική αρχή του προγράμματος «Ψυχαργώς» ότι είναι σε θέση να προχωρήσει μέσα στο 2014 στην οριστική αναστολή της λειτουργίας των υφιστάμενων ψυχιατρείων της χώρας, δεδομένου πως υπάρχει η δέσμευση προς την τρόικα, για κλείσιμο των ψυχιατρείων μέχρι τον Ιούνιο του 2015 («σύμφωνο Λυκουρέντζου-Αντόρ»).

Έτσι λοιπόν υπάρχουν 1.500 ασθενείς στις δομές αποασυλοποίησης και άλλοι 35.000 οι οποίοι επισκέπτονται τα τακτικά τις κινητές μονάδες, τους συμβουλευτικούς σταθμούς κ.λπ. Η αναλογία 2 θεραπευτές προς 1 φιλοξενούμενο ασθενή έχει προσδιορισθεί από την ίδια την Ευρωπαϊκή Επιτροπή. Οι οικονομικές δυσκολίες έχουν διακόψει μια σειρά απαραίτητων δραστηριοτήτων για την κοινωνικοποίηση των ενοίκων, όπως είναι η εργοθεραπεία, τα εργαστήρια, οι έξοδοι, οι διακοπές, και έχει περιοριστεί το ατομικό τους θεραπευτικό πρόγραμμα μόνο σε δραστηριότητες εντός των μονάδων.

Το αποτέλεσμα είναι, δια της πλαγίας οδού, να επιστρέφει μια μορφή ιδρυματοποίησης και ελλιπούς φροντίδας. Θυμίζουμε ότι το 50-80 % των πενιχρών συντάξεων των ασθενών καταλήγει στις επιχειρηματικές δομές της αποασυλοποίησης.

Η αποχώρηση θεραπευτών, είτε μετά από παραίτηση είτε μετά από επίσχεση, έχει προκαλέσει πρόσθετη ανασφάλεια και άγχος στους ασθενείς, που οδηγεί σε επιθετική συμπεριφορά, παλινδρόμηση ή και υποτροπή, επειδή κάθε ασθενής έχει έναν θεραπευτή ως πρόσωπο αναφοράς και όταν αυτός φύγει τον αφήνει χωρίς αυτό το πρόσωπο, ενώ και η αντικατάστασή του απαιτεί χρόνο μέχρι την αποκατάσταση του συναισθηματικού δεσμού, με αποτέλεσμα να εντείνεται η ανασφάλεια. Στην ουσία ακυρώνεται η θεραπευτική προσπάθεια που έχει γίνει.

Οι ψυχικά ασθενείς χρειάζονται ένα συγκεκριμένο πλαίσιο και η αίσθηση της ασφάλειας είναι πολύ σημαντική. Αυτή τη στιγμή με τη γενικότερη ασάφεια κάθε έννοια πλαισίου έχει καταρριφθεί. Οι εργαζόμενοι, απλήρωτοι τόσους μήνες, καταβάλλουν υπεράνθρωπες προσπάθειες να προσφέρουν τις υπηρεσίες τους, αλλά η πραγματικότητα τους ξεπερνά.

Το σοβαρό ενδεχόμενο είναι να περιέλθουμε στην τραγική κατάσταση άλλων ευρωπαϊκών χωρών και κάποιων πολιτειών των ΗΠΑ που εφήρμοσαν άναρχα παρόμοια προγράμματα αποασυλοποίησης, όπου στο όνομα της έκλεισαν όλες οι ψυχιατρικές κλινικές και νοσοκομεία και οι ασθενείς πετάχτηκαν στο δρόμο.

Πολλοί από αυτούς τους ασθενείς ζουν σήμερα σε συνθήκες απόλυτης φτώχειας μιας και δεν μπορούν να φροντίσουν τον εαυτό τους, λόγω των συμπτωμάτων της ασθένειας που έχουν, και η τοπική διοίκηση δεν έχει καμιά υποχρέωση να τους περιθάλψει. Αντίθετα, προωθεί τον εθελοντισμό από Μη Κυβερνητικές Οργανώσεις, εκκλησίες κ.λπ.

Η Πολιτεία οφείλει να ακούσει προσεκτικά τις αιτιάσεις των φορέων και των Δομών που ασχολούνται με την Αποασυλοποίηση. Το διεκδικητικό τους πλαίσιο είναι σαφές και ρεαλιστικό. Η άναρχη εφαρμογή αντιεπιστημονικών προγραμμάτων στην Ψυχιατρική Μεταρρύθμιση, θα επιφέρει μεγαλύτερη καταστροφή από εκείνη που φιλοδοξούσε να αποτρέψει.

Και επειδή πρέπει και η Πολιτεία να προστατευθεί από την κακοδιαχείριση πρέπει να υπάρξει άμεση εφαρμογή συστήματος διασφάλισης της ποιότητας και αξιολόγησης των μονάδων και του επιστημονικού και κοινωνικού έργου των φορέων με ποιοτικά και κοινωνικά κριτήρια αλλά και διαχειριστικός έλεγχος των Μονάδων.