Πληθώρα τίτλων ταινιών και βιβλίων («Ο σχιζοφρενής δολοφόνος με το πριόνι», «Βαθύ Κόκκινο»…) κυκλοφορούν στην αγορά και συνεισφέρουν στο στερεότυπο της ψυχικής ασθένειας και της επικινδυνότητας του ανθρώπου με ψυχολογικά προβλήματα. Δημοσιογράφοι με άνεση αναπαράγουν το στερεότυπο του δράστη με τα «ψυχολογικά προβλήματα» και πολλοί στίχοι τραγουδιών ασχολούνται με την «τρέλα», την κατάθλιψη, τη σχιζοφρένεια, τα ψυχοφάρμακα…
Αυτά τα παράγωγα του πολιτισμού μας συμβάλλουν στη διάχυση του φόβου για την ψυχική ασθένεια, στην τάση να αποδίδουμε στον ψυχικά ασθενή απρόβλεπτες κι επικίνδυνες προθέσεις και συχνά να τον γελοιοποιούμε.
Οι ανθρώπινες κοινωνίες ό,τι φοβούνται το κοροϊδεύουν και το περιθωριοποιούν (π.χ. ο τρελός του χωριού) κι έτσι ο αποκλίνων, από παράγοντας που απειλεί τη συνοχή μιας ομάδας, γίνεται παράγοντας που ενισχύει την συσπείρωσή της. Μέσα από τέτοιες διαδικασίες φτιάχνεται το απλοϊκό και εν μέρει αυθαίρετο δίπολο: εμείς οι λογικοί, οι φυσιολογικοί, και οι άλλοι οι τρελοί, οι ψυχοπαθείς.
Ο μύθος της τρέλας στην κοινωνίας μας, εμπόδιο στην ψυχική υγεία.
Το στίγμα για τους ψυχικά ασθενείς επιβαρύνει την ψυχική συμπτωματολογία, ανεξαρτήτως πρωταρχικής διάγνωσης, και σχετίζεται με την επιδείνωση των δεδομένων που αφορούν στην αποκατάσταση (ανεργία, προβλήματα στέγασης, υποβολή των ασθενών σε ψυχική και σωματική εκμετάλλευση, κοινωνική απομόνωση, επιπτώσεις στην οικογένειά τους).
Την ίδια στιγμή λοιπόν, που η πρόληψη και η αποτελεσματική θεραπεία των ψυχικών διαταραχών αποτελούν παγκόσμιο αίτημα στο σύγχρονο πολιτισμένο κόσμο, ο μύθος για την ψυχική ασθένεια κάθε άλλο παρά έχει εξαφανιστεί και δημιουργεί πολλαπλά προβλήματα στους ψυχικά πάσχοντες.
Άνθρωποι που αντιμετωπίζουν κάποιες δυσκολίες στη ζωή τους συχνά τρομοκρατούνται μπροστά στην ιδέα, πως μπορεί να έχουν «ψυχολογικά προβλήματα». Το στερεότυπο του επικίνδυνου ψυχικά ασθενή, που έχει μια σοβαρή ψυχική ασθένεια κι αποτελεί κίνδυνο για τον εαυτό του και τους άλλους, εγείρεται και τους τρομοκρατεί περισσότερο από το ίδιο το πρόβλημα που αντιμετωπίζουν.
Καταρρακώνει την αυτοεκτίμησή τους, τους κάνει να ντρέπονται και να νιώθουν καταδικασμένοι. Και τελικά ο φόβος της ψυχικής διαταραχής τους δημιουργεί πολύ περισσότερα προβλήματα από την ίδια την διαταραχή.
Αυτό έχει ως αποτέλεσμα οι ίδιοι οι ψυχικά ασθενείς συχνά να αποφεύγουν τη βοήθεια από ειδικούς, μιας και θεωρούν πως αυτό προσυπογράφει την σοβαρότητα της κατάστασής τους, με αποτέλεσμα να μην παίρνουν πολύτιμη βοήθεια στη φάση της πρόληψης. Επίσης, όσοι ήδη αντιμετωπίζουν κάποια ψυχοπαθολογία αποφεύγουν να τη γνωστοποιήσουν και να τη συζητήσουν στο συγγενικό, κοινωνικό και εργασιακό τους περιβάλλον φοβούμενοι την απόρριψη… Ἡ εμπειρία του αυτοστιγματισμού τους συνθλίβει και προκαλεί ντροπή, ενοχή, απομόνωση, που καταλήγει σε κοινωνικό αποκλεισμό.
Σαν αποτέλεσμα ο ψυχικά ασθενής διακόπτει πολλές από τις διαπροσωπικές σχέσεις του και στερείται τους δικούς του ανθρώπους στη φάση που τους έχει πιο πολύ ανάγκη από ποτέ. Ακόμη, δεν είναι σπάνιο το φαινόμενο να βιάζεται να διακόψει την ψυχοθεραπεία ή την φαρμακοθεραπεία για να απαλλαγεί από οτιδήποτε έχει σχέση με το πρόβλημά του και με το στίγμα της ψυχικής διαταραχής.
Μία πρόσκαιρη λοιπόν ψυχική διαταραχή μπορεί να «χαρίσει» σε ένα άνθρωπο μια μόνιμη αρνητική κοινωνική ταυτότητα που διαπερνά όχι μόνο τη δικιά του ζωή αλλά και τη ζωή της οικογένειάς του, ακόμη και των επόμενων γενεών.
Τέλος, όταν ο ψυχικά ασθενής ξεπεράσει τα προβλήματά του και προσπαθήσει να επιστρέψει στις παλιές του ασχολίες συχνά βλέπει τους συνανθρώπους του σφιγμένους απέναντί του και νιώθει να τον ακολουθεί η ταμπέλα του ασθενή.
Κι όμως οι ψυχικές διαταραχές είναι πολύ πιο συχνές από αυτές που πιστεύει η τρέχουσα κοινωνική αντίληψη. Σύμφωνα με διεθνείς επιδημιολογικές μελέτες ένας στους πέντε ενήλικες διαγιγνώσκεται με κάποια συγκεκριμένη ψυχική διαταραχή.
Το στίγμα της ψυχικής νόσου, ως στοιχείο κατανόησης του εαυτού μας.
Οι μελέτες αυτές μας οδηγούν σε μία άλλη επίπτωση της περιθωριοποίησης και του στιγματισμού της ψυχικής ασθένειας, που ίσως είναι και περισσότερο συχνή. Αναφερόμαστε ασφαλώς στην απόρριψη, την οποία εμείς οι ίδιοι καταδικάζουμε τους εαυτούς μας. Συχνά, όταν αντιμετωπίζουμε δυσκολίες, άγχος, εργασιακές και οικογενειακές επιπλοκές και απώλειες, νιώθουμε μόνοι, χωρίς κουράγιο, σε πανικό, περιθωριοποιημένοι. Σε τέτοιες οριακές στιγμές φοβόμαστε να παραδεχτούμε, ότι ενδέχεται να έχουμε και πρόβλημα, γιατί δεν είμαστε σαν και «αυτούς», δεν είμαστε βαριά ασθενείς, δεν έχουμε περάσει στην αντίπερα όχθη, όπως αυτοί που δείχνει η τηλεόραση. Κι έτσι μια διαταραχή, μια δυσκολία που βιώνουμε, αντί να μας φέρει πιο κοντά στους άλλους και στον εαυτό μας, μας αποξενώνει παραπάνω, και συχνά χειροτερεύει την κατάστασή μας.
Η δυσκολία λοιπόν να αγαπήσουμε και να πλησιάσουμε τον ψυχικά ασθενή αποτελεί στην πραγματικότητα προσωπική αδυναμία μας να αγαπήσουμε και να κατανοήσουμε τον ίδιο μας τον εαυτό, ιδιαίτερα όταν είναι πιεσμένος. Η παθολογία του διπλανού είναι αφορμή για συνειδητοποίηση και της προσωπικής μας αδυναμίας. Η πλήρης άρνηση της λύπης και της δυσκολίας στη ζωή σημαίνει, ότι το άγγιγμα του πόνου κάποια στιγμή θα καταστεί ανυπέρβλητα καταστροφικό. Καταλήγει εξαιρετικά διαλυτικό, όταν δε μπορούμε να μοιρασθούμε τη θλίψη του συνανθρώπου μας. Κι αυτό γιατί ο πόνος, αν και ανεπιθύμητος, αποτελεί δομικό στοιχείο της ζωής και η λειτουργική κατεργασία του πόνου οδηγεί τελικά στην ωριμότητα. Η αγωνία, η θλίψη, η απογοήτευση, η φθορά, ο ίδιος ο φόβος του θανάτου αποτελούν μοναδικές και συγκλονιστικές εμπειρίες, αλλά είναι και συνώνυμες της ζωής και της ανθρώπινης ύπαρξης. Η συγκάλυψη τους συνιστά προσωρινή αντίδραση έναντι στην καταθλιπτική συνειδητοποίησή τους.
Συνεπώς η αγάπη και η κατανόηση του διπλανού μας, που πάσχει από κατάθλιψη, από αγχώδεις διαταραχές, από σχιζοφρένεια… δεν αποτελεί μονοσήμαντα ένδειξη αλληλεγγύης και αλτρουισμού, αλλά και ξεχωριστή φροντίδα και τρυφερή στάση έναντι του ίδιου μας του εαυτού. Για χάρη των ψυχικά ασθενών καλούμαστε να ξανακοιτάξουμε τη δική μας μοναχική πορεία στη ζωή και να αναθεωρήσουμε στάσεις και στερεότυπα. Κι ο από πολλές πλευρές προτεινόμενος διάλογος για το «στίγμα των ψυχικών διαταραχών» απαιτεί ενδεχομένως ένα εσωτερικό διάλογο, με αντίστοιχες εσωτερικευμένες διεργασίες του καθενός μας ξεχωριστά.
Ο ταυτοποιημένος ασθενής.
Για τη συστημική – υπαρξιακή προσέγγιση, μία από τις βασικότερες κατευθύνσεις στην ψυχοθεραπευτική πράξη, το σύμπτωμα εμφανίζεται μέσα σε ευρύτερα πλαίσια, με βασικότερο αυτό της οικογένειας, και εξυπηρετεί τη λειτουργικότητά τους, προσφέροντας αλλαγή, χωρίς αλλαγή. Έτσι το άτομο που εμφανίζει συμπτώματα ψυχικής ασθένειας γίνεται ο «ταυτοποιημένος ασθενής», μέσω του οποίου το σύστημα αποκτά συνοχή, μειώνει το στρες του και συχνά οργανώνεται γύρω από αυτό. Αναλαμβάνει συνεπώς κάθε φορά ένα άτομο να απορροφήσει και να εκφράσει, μέσα από την ψυχική ασθένεια, την προβληματική και την παθολογία όλης της ομάδας. Δε μιλάμε λοιπόν για καταθλιπτικό ή σχιζοφρενή ασθενή, αλλά για καταθλιπτική ή σχιζοφρενή οικογένεια.
Επιβιώνω ανήκοντας!
Η συστημική – υπαρξιακή θεώρηση εστιάζει σε ένα βασικό σκεπτικό, το «να επιβιώνεις ανήκοντας», το οποίο εκτοπίστηκε σήμερα και η διαστρέβλωση αυτής της κατάστασης οδηγεί σε δυσλειτουργίες, δηλαδή σε ψυχοπαθολογία. Και οι ψυχικά ασθενείς εκφράζουν ανάγλυφα στην κοινωνία, την οικογένεια, την ομάδα αυτές τις δυσλειτουργικές διεργασίες .
Και η περίοδος αυτή που βιώνουμε οι Έλληνες είναι εξαιρετικά κρίσιμη με πολλαπλές κοινωνικές δυσλειτουργίες και με ακόμα περισσότερες απειλές. Σε τέτοιες κρίσιμες στιγμές, όπως η τωρινή, το κάθε σύστημα αναπτύσσεται και εξελίσσεται ή κολλάει και υποφέρει. Η κρίση των τελευταίων ετών μας έχει αγγίξει όλους. Όλοι νιώθουμε την πίεση, όλοι αναζητούμε τη χαρά και το κέφι, όλοι «παλεύουμε» με τον εαυτό, τη σχέση, τη δουλειά, τη ζωή μας… Παράλληλα οι ψυχικά ασθενείς συνεχώς αυξάνονται, η καταθλιπτική διάθεση εκδηλώνεται με ρυθμό μεταδιδόμενης νόσου, τα περιστατικά αυτοκτονίας γίνονται καθημερινή ρουτίνα στις ειδήσεις, δυσάρεστες εμπειρίες, όπως αυτές της θλίψης, του πόνου, του πένθους όλους μας διακατέχουν…
Ο «από-στιγματισμός», ως πρόκληση της ελληνικής κοινωνίας.
Πιο επιτακτική από ποτέ εκδηλώνεται λοιπόν η ανάγκη ανάπτυξης ενός νέου μοντέλου συν-ύπαρξης εντός της κοινωνίας, μίας επαναδιαπραγμάτευσης του «να επιβιώσουμε ανήκοντας» ενάντια στην κρίση, προκειμένου να καταστεί η παρούσα περίοδος, ευκαιρία για εξέλιξη. Η κατανόηση, η ενσυναίσθηση, η αλληλεγγύη αποτελούν τα εργαλεία για να προχωρήσουμε και να αλλάξουμε.
Όπως καταδείχθηκε ήδη από την δεκαετία του 1960, το στίγμα απέναντι στις ψυχικές νόσους είναι μια κοινωνική κατασκευή και τελικά είναι η αντανάκλαση του ιδίου του πολιτισμού μιας κοινωνίας. Αλλά ιδιαίτερα σήμερα, το ζήτημα του από-στιγματισμού οφείλει να αποτελεί τη σύγχρονη πρόκληση στα ιδανικά της ελληνικής κοινωνίας που θέλει να ονομάζεται δίκαιη, ανθρωπιστική και ευνομούμενη…
Κ ο ύ κ η ς Δ η μ ή τ ρ η ς
παιδοψυχολόγος (BA,MSc) – ψυχοθεραπευτής
ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΕΠΙΣΗΣ:
μάθετε τα πάντα για τη σχιζοφρένεια στην εγκυκλοπαίδεια του iatropedia
η ψυχική κατάσταση επηρεάζει τη σωματική μας υγεία
αυτοκτονούν γιατί θεωρούν ότι είναι άσχημοι
οι μπούληδες στα σχολεία και τα θύματα τους- προσοχή στα παιδιά
το στρες στους χώρους εργασίας, μπορούμε να το διαχειριστούμε;