Παγκόσμια Ημέρα Aids: Συντονισμός για την επίτευξη του στόχου περιορισμού στο 95-95-95

Η Ελλάδα διαθέτει δωρεάν τις πιο σύγχρονες θεραπείες στα οροθετικά άτομα, διαθέτει άρτια καταρτισμένο στον HIV ιατρικό και επιστημονικό προσωπικό και έχει διαχειριστεί με επιτυχία κρίσιμες καμπές της επιδημίας, όπως με το πρόγραμμα «Αριστοτέλης» μετά την επιδημική έκρηξη στους χρήστες ενδοφλέβιων ναρκωτικών στο κέντρο της Αθήνας, τη διετία 2011-2012. Ωστόσο απαιτείται εγρήγορση και συντονισμός της πολιτείας, της επιστημονικής κοινότητας και των ίδιων των ανθρώπων που ζουν με HIV σε μία σειρά από ζητήματα.

Χωρίς εξετάσεις εδώ και ενάμιση χρόνο

Τον τελευταίο ενάμιση χρόνο τα οροθετικά άτομα ζουν σε καθεστώς ανασφάλειας για την υγεία τους και ανησυχίας για την πιθανή έκθεση των ερωτικών τους συντρόφων στον ιό του HIV.  Οι εξετάσεις για τη μέτρηση του ιικού φορτίου και της γονοτυπικής αντοχής γίνονται πλέον μόνο σε κατεπείγουσες περιπτώσεις, λόγω έλλειψης αντιδραστηρίων στα εργαστήρια των τεσσάρων κέντρων αναφοράς της χώρας. Το πρόβλημα είναι οξύτατο κυρίως στην Αθήνα και τη Θεσσαλονίκη για τις εξετάσεις ιικού φορτίου και σε όλη την Ελλάδα για τη γονοτυπική αντοχή. Έτσι οι άνθρωποι που ζουν με HIV δεν είναι σε θέση να διακριβώσουν την κατάσταση της υγείας τους και αν εξακολουθούν να παραμένουν μη μεταδοτικοί.

Η αβεβαιότητα επιτείνεται καθώς πολλά άτομα καλούνται να αντικαταστήσουν το πρωτότυπο με γενόσημο φάρμακο ή πρέπει να αλλάξουν θεραπευτικό σχήμα, χωρίς όμως να έχουν πρόσβαση στην εξέταση που θα επιβεβαιώσει την ανταπόκριση στο καινούργιο σκεύασμα. Επίσης οι γιατροί δε μπορούν να ελέγξουν με το συγκεκριμένο δείκτη τη σωστή τήρηση της αγωγής από τον ασθενή. Οι ελλείψεις αντιδραστηρίων δεν είναι αποτέλεσμα ανεπαρκών κονδυλίων, αλλά οφείλονται σε γραφειοκρατικά ζητήματα περάτωσης διαγωνισμών για την αγορά τους. Η «Θετική Φωνή» υποστηρίζει σαφώς τη διενέργεια διαγωνιστικών διαδικασιών για την εξοικονόμηση πόρων, ωστόσο μέχρι την ολοκλήρωσή τους απαιτείται μία άμεση πολιτική πρωτοβουλία από το Υπουργείο Υγείας. Προς αυτή την κατεύθυνση, ο Σύλλογος έχει αποστείλει συνολικά εφτά επιστολές προς τον Υπουργό και έχει δημοσιεύσει δεκατρία δελτία τύπου και ανακοινώσεις τον τελευταίο ενάμιση χρόνο. Παράλληλα με πρωτοβουλία της «Θετικής Φωνής», ο Συνήγορος του Πολίτη έχει συντάξει συνολικά τρεις αναφορές για το θέμα, καλώντας τα εμπλεκόμενα μέρη να διευκρινίσουν τους λόγους των ελλείψεων και να θέσουν συγκεκριμένο χρονοδιάγραμμα επίλυσης του ζητήματος.

Τα Checkpoint έκλεισαν 5 χρόνια συνεισφοράς στη δημόσια υγεία

Η ερμηνεία της μείωσης των νέων διαγνώσεων τα τελευταία χρόνια δεν είναι απαραίτητα ενθαρρυντική, καθώς το στοιχείο αυτό μπορεί να αντικατοπτρίζει τις δυσκολίες πρόσβασης σε δωρεάν και ανώνυμη εξέταση σε ένα φιλικό περιβάλλον, που αποτελεί προϋπόθεση για τη μείωση του αριθμού των αδιάγνωστων οροθετικών ατόμων και των καθυστερημένων διαγνώσεων.

Σε αυτή την κατεύθυνση τα Κέντρα Πρόληψης και Εξέτασης «Checkpoint» έχουν διενεργήσει από το 2013 πάνω από 75.000 δωρεάν εξετάσεις για HIV, ηπατίτιδες Β και C και σύφιλη, υπό την επιστημονική εποπτεία του ΚΕΕΛΠΝΟ. Το 45% των ατόμων αυτών δεν είχε κάνει αντίστοιχη εξέταση ποτέ στο παρελθόν. Το γεγονός αυτό αναδεικνύει την ανάγκη περαιτέρω ευαισθητοποίησης του πληθυσμού, αλλά και την αναγκαιότητα ύπαρξης και αναβάθμισης αντίστοιχων πρωτοβουλιών. Σύμφωνα με τα επιδημιολογικά στοιχεία του ΚΕΕΛΝΠΟ, τις δύο προηγούμενες χρονιές (2015-2016), καθώς και το 2017, στα «Checkpoint» καταγράφηκε πάνω από το 30% των νέων διαγνώσεων HIV στη χώρα. Το ποσοστό επιτυχούς διασύνδεσης των ατόμων με αντιδρών αποτέλεσμα με το εθνικό σύστημα υγείας ξεπερνά το 95%.

Τα «Checkpoint» λειτουργούν από τη «Θετική Φωνή» και το AHF Europe, σε συνεργασία με το Σύλλογο Ασθενών Ήπατος Ελλάδας «Προμηθέας». Την πρωτοβουλία έχουν χρηματοδοτήσει ιδρύματα και προγράμματα από την Ελλάδα και το εξωτερικό (Solidarity Now, Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος, Ίδρυμα Λάτση, EEA Grants, Open Society Foundations, Radcliffe Foundation), καθώς και οι φαρμακευτικές εταιρείες Abbvie, BristolMyers Squibb,  Elpen, Gilead, GSK | ViiV Healthcare, Janssen, MSD, Mylan, Novartis και Roche. Ωστόσο οι συνεχώς αυξανόμενες ανάγκες που καλούνται να καλύψουν τα «Checkpoint» σε ολόκληρη την Ελλάδα απαιτούν τη υποστήριξη και από την πλευρά της πολιτείας.

Επικαιροποίηση του μητρώου ασθενών του ΚΕΕΛΠΝΟ

Σύμφωνα με τα στοιχεία που δίνει το ΚΕΕΛΠΝΟ στο Ευρωπαϊκό Κέντρο Ελέγχου και Πρόληψης Νοσημάτων (ECDC), στην Ελλάδα από το σύνολο τον ανθρώπων που ζουν με HIV έχει διαγνωστεί το 78%, έχει ξεκινήσει θεραπεία το 52% και έχει επιτύχει μη ανιχνεύσιμο ιικό φορτίο μόλις το 39%. Αντίστοιχα στην Ευρώπη έχει διαγνωστεί το 83%, λαμβάνει φάρμακα το 70% και πάνω από 6 στους 10 έχουν μη ανιχνεύσιμο ιικό φορτίο.

Προβλήματα

Η «Θετική Φωνή», αλλά και η επιστημονική κοινότητα έχουν επανειλημμένα εγείρει ζήτημα ακρίβειας των δεδομένων, με στοιχεία σε συνέδρια και συναντήσεις και έχουν καλέσει το Υπουργείο Υγείας και το ΚΕΕΛΠΝΟ να επικαιροποιήσουν το μητρώο των οροθετικών ατόμων. Η εικόνα που παρουσιάζουν τα στοιχεία είναι δυσμενέστερη της πραγματικής, αδικούν την εθνική προσπάθεια και μπορεί να αποδειχθεί παραπλανητική ως προς τους στόχους για τα επόμενα βήματα. Η πρωτοβουλία αυτή αποτελεί τη βάση που θα επιτρέψει στην πολιτεία να σχεδιάσει και να υλοποιήσει αποτελεσματικότερες πολιτικές αναχαίτισης του HIV που να ανταποκρίνονται στις πραγματικές ανάγκες της Ελλάδας.

Αν η Ελλάδα έχει επιτύχει μη ανιχνεύσιμο ιικό φορτίο μόλις σε 4 στα 10 οροθετικά άτομα, τότε αποδεικνύεται η αποτυχία των πολιτικών αντιμετώπισης του HIV μέχρι τώρα και απαιτούνται δραστικές πολιτικές. Αν όμως το ποσοστό αυτό αποδειχθεί πως είναι υψηλότερο τότε θα πρέπει να αναθεωρήσουμε τη στόχευση και την ένταση των παρεμβάσεών μας.

Άμεση έναρξη θεραπείας για όλα τα διαγνωσμένα άτομα

Η Ελλάδα έχει υιοθετήσει τις διεθνείς και ευρωπαϊκές κατευθυντήριες οδηγίες που συνιστούν άμεση έναρξη θεραπείας από τη στιγμή της διάγνωσης, για τη διαφύλαξη τόσο της ατομικής, όσο και της δημόσιας υγείας. Ωστόσο, σύμφωνα με τα στοιχεία του ΚΕΕΛΠΝΟ φαίνεται πως μέχρι και τον Οκτώβριο του 2017, αντιρετροϊκή θεραπεία δε λάμβαναν 4.281 διαγνωσμένα οροθετικά άτομα. Σύμφωνα με τις εκτιμήσεις της «Θετικής Φωνής» και των Μονάδων Λοιμώξεων, ο αριθμός αυτός δεν ξεπερνάει τις 2.000. H πολιτεία θα πρέπει να μεριμνήσει για την επαλήθευσή του και να διασφαλίσει την άμεση πρόσβασή των ανθρώπων αυτών στη θεραπεία.

Συνθήκες στις Μονάδες Λοιμώξεων

Η αύξηση κάθε έτος του συνολικού αριθμού των οροθετικών ατόμων λόγω της χρόνιας φύσης της νόσου συνοδεύεται τα τελευταία χρόνια από μείωση των δαπανών και υποστελέχωση των Μονάδων Λοιμώξεων. Ο φόρτος εργασίας του ιατρικού, νοσηλευτικού και διοικητικού προσωπικού τους είναι πλέον τόσο αυξημένος, σε βαθμό που πολλές Μ.Ε.Λ. αδυνατούν να αναλάβουν νέα περιστατικά αντιδρώντων αποτελεσμάτων των Κέντρων Πρόληψης και Εξέτασης «Checkpoint», παρά τις προσπάθειες των ιατρών να ανταποκριθούν στο έργο τους κάτω από δύσκολες συνθήκες.

Το Υπουργείο Υγείας οφείλει να καταγράψει τις πραγματικές ανάγκες που εγγυόνται την εύρυθμη λειτουργία των Μονάδων και να προχωρήσει στην πρόσληψη του απαραίτητου προσωπικού.

Χρηματοοικονομική πρόβλεψη και προϋπολογισμοί

Η «Θετική Φωνή» διατυπώνει πάγια τα τελευταία χρόνια την ανάγκη τήρησης κλειστού προϋπολογισμού για την προμήθεια των αντιρετροϊκών φαρμάκων από τα νοσοκομειακά φαρμακεία. Πρόκειται για μία ανελαστική δαπάνη, ο ρυθμός αύξησης της οποίας μπορεί κατά ελάχιστο να υπολογιστεί από τα επιδημιολογικά στοιχεία. Επιπρόσθετα, η τήρηση αποθέματος φαρμάκων για ένα μήνα μπορεί να αποτελέσει ασφαλιστική δικλείδα σε έκτακτες περιστάσεις, ενώ η διάθεση των φαρμάκων ανά τρίμηνο στους ασθενείς θα μειώσει το φόρτο εργασίας στις μονάδες και στα φαρμακεία.

Εξοικονόμηση πόρων μπορεί να επιτευχθεί και με τη χρήση γενοσήμων. Η «Θετική Φωνή» είναι υπέρ αυτού του μέτρου, στο πλαίσιο των ευρωπαϊκών και των ελληνικών κατευθυντήριων οδηγιών θεραπείας. Προτείνει ωστόσο ενημέρωση των ασθενών, καθώς και πρόσβαση στη μέτρηση του ιικού φορτίου μετά την αντικατάσταση του πρωτοτύπου, ώστε να καθησυχάζονται στην πράξη οι όποιες αμφιβολίες για την υγεία τους.

Πρόληψη στους άνδρες που κάνουν σεξ με άνδρες

Με την κυκλοφορία και στην Ελλάδα συγκεκριμένου γενόσημου αντιρετροϊκού σκευάσματος, τοποθετείται σε νέα δημοσιονομική βάση και η αξιοποίηση της PrEP (Προφύλαξη πριν από την Έκθεση), ως ενός από τα πιο αποτελεσματικά εργαλεία πρόληψης. Η PrEP διατίθεται ήδη από πολλά δημόσια συστήματα υγείας στην Ευρώπη, όπως της Γαλλίας, της Σκωτίας, της Νορβηγίας, της Πορτογαλίας, καθώς και σε αστικές περιοχές της Γερμανίας. Η ελληνική πολιτεία οφείλει να συζητήσει άμεσα με όλους τους εταίρους, τον τρόπο διάθεσής της PrEP και να ξεκινήσει τη χορήγησή της σε όσους επιθυμούν να τη λάβουν.

Το μέτρο αυτό θα πρέπει να αποτελέσει μέρος μίας ολιστικής προσέγγισης κυρίως της ομάδας που πλήττεται περισσότερο από τον HIV, των ανδρών που κάνουν σεξ με άνδρες. Η βεντάλια πρόληψης οφείλει να συμπεριλαμβάνει τις στοχευμένες καμπάνιες ευαισθητοποίησης, την προαγωγή της τακτικής εξέτασης και της χρήσης προφυλακτικού και την απρόσκοπτη πρόσβαση στην Προφύλαξη μετά την Έκθεση (PEP).

H «Θετική Φωνή» και τα «Checkpoint» συμμετέχουν στο πρώτο πρόγραμμα χορήγησης PrEP που εφαρμόζεται στην Ελλάδα, σε συνεργασία με το Γενικό Νοσοκομείο Αθηνών «Λαϊκό».

Παρεμβάσεις για του Χρήστες Ενδοφλέβιων Ναρκωτικών

Τα διδάγματα της επιδημικής έκρηξης στους χρήστες ενδοφλέβιων ναρκωτικών στο κέντρο της Αθήνας, τη διετία 2011-2012 θα πρέπει να μας κρατάνε σε επαγρύπνηση για το ενδεχόμενο επανάληψης του φαινομένου. Η ενίσχυση των προγραμμάτων απεξάρτησης, υποκατάστασης και μείωσης βλάβης, η επαναλειτουργία σταθμού εποπτευόμενης χρήσης και η δωρεάν διανομή συρίγγων και συνέργων χρήσης αποτελούν προϋποθέσεις προς αυτή την κατεύθυνση.

Η δωρεάν πρόσβαση όλων των οροθετικών ατόμων που έχουν συλλοίμωξη με ηπατίτιδα C ανεξαρτήτως σταδίου ίνωσης, στις νέες θεραπείες είναι πράγματι μία πολύ σημαντική εξέλιξη. Θα πρέπει ωστόσο να δοθεί έμφαση στην υλοποίησή της κατά τους προσεχείς μήνες με συγκεκριμένο χρονοδιάγραμμα και παρακολούθηση.

Διακήρυξη

Η «Θετική Φωνή» έχει συνυπογράψει μαζί με πάνω από 380 επιστήμονες, φορείς και οργανώσεις σε παγκόσμιο επίπεδο, τη διακήρυξη ότι «τα άτομα που ζουν με HIV, λαμβάνουν αντιρετροϊκή αγωγή και έχουν μη ανιχνεύσιμο ιικό φορτίο, έχουν αμελητέο κίνδυνο μετάδοσης του HIV από σεξουαλική επαφή». Πρόκειται για ένα διεθνές κίνημα με δυνατή και ηχηρή παρουσία ακόμη και στο πρόσφατο Παγκόσμιο Συνέδριο του AIDS στο Παρίσι (Ιούλιος 2017), που θέτει στο επίκεντρο του δημοσίου διαλόγου μία επιστημονική παραδοχή, ως όχημα για την αποστιγματοποίηση των οροθετικών ατόμων και ως επιχείρημα για την άμεση έναρξη θεραπείας όσων έχουν διαγνωστεί.

Ιδιαίτερα σε αυτή την περίοδο, που η πρόσβαση στις εξετάσεις των οροθετικών ατόμων είναι εξαιρετικά δυσχερής, το «U=U» είναι ένα ακόμη επιχείρημα πίεσης προς την πολιτεία να αναζητήσει και να εφαρμόσει μία μόνιμη και οριστική λύση.

Εθνικό Στρατηγικό Σχέδιο Δράσης

Το Υπουργείο Υγείας έχει ήδη εξαγγείλει την κατάρτιση ενός εθνικού στρατηγικού σχεδίου για την αντιμετώπιση του HIV στην Ελλάδα, με τη συμμετοχή των εμπλεκόμενων φορέων, των γιατρών, των ακαδημαϊκών και της ίδιας της κοινότητας των ανθρώπων που ζουν με τον ιό. Με τον τρόπο αυτό η εθνική προσπάθεια θα αποκτήσει κεντρικό συντονισμό, χρονοδιάγραμμα, προϋπολογισμό και παρακολούθηση των στόχων. Μόνο έτσι η Ελλάδα μπορεί να επιτύχει την επίτευξη του στόχου 90-90-90 του UNAIDS μέχρι το 2020. Ο στόχος αυτός συνίσταται στη διάγνωση του 90% των ατόμων που ζουν με HIV, το 90% αυτών να υποβάλλεται σε θεραπεία και το 90% αυτών να εμφανίζει μη ανιχνεύσιμο ιικό φορτίο.

Κρίνεται επίσης αναγκαία μία ολιστική προσέγγιση της ιατρικής και της κοινωνικής διάστασης του HIV. Από τη μία πλευρά, βρίσκεται η ανάγκη αξιοποίησης όλων των εργαλείων που διαθέτει η επιστήμη για την πρόληψη και την αντιμετώπιση του HIV, καθώς και της βελτίωσης της ποιότητας των υπηρεσιών και των συνθηκών στις μονάδες λοιμώξεων, σε ένα ασθενοκεντρικό σύστημα υγείας.

Από την άλλη πλευρά, είναι η αναγκαιότητα κοινωνικής συμπερίληψης και πρόνοιας και ο σεβασμός των δικαιωμάτων ευάλωτων ομάδων όπως οι άνδρες που κάνουν σεξ με άνδρες, τα τρανς άτομα, οι χρήστες ενδοφλέβιων ναρκωτικών, οι εργαζόμενοι και εργαζόμενες στο σεξ, οι κρατούμενοι και οι αποφυλακισμένοι, οι Ρομά κ.λπ. Για παράδειγμα, η νομοθέτηση του συμφώνου συμβίωσης για ομόφυλα ζευγάρια και η νομική αναγνώριση της ταυτότητας φύλου κινούνται πράγματι στη σωστή κατεύθυνση. Από την άλλη πλευρά απαιτούνται μέτρα κοινωνικής πρόνοιας για τη σίτιση, τη στέγαση και την αξιοπρεπή διαβίωση των ανθρώπων που ζουν σε συνθήκες ακραίας φτώχιας και ευαλωτότητας.

Ο Σύλλογος Οροθετικών Ελλάδας θα συνεχίσει να στηρίζει και να συμμετέχει ενεργά σε όλες τις προσπάθειες αναχαίτισης και περιορισμού του HIV/AIDS στην Ελλάδα.