Το φάρμακο ως «εργαλείο» ισότιμης και ποιοτικής φροντίδας υγείας αλλά και ως «μοχλός» παραγωγικής ανασυγκρότησης και ανάπτυξης
Το ιατροβιομηχανικό σύμπλεγμα στον παγκοσμιοποιημένο πλέον κόσμο παράγει συνεχώς νέα τεχνολογικά προϊόντα και καινοτόμα φάρμακα, τα οποία εκτοξεύουν το κόστος και ασκούν τεράστιες πιέσεις στα συστήματα υγείας και κοινωνικής ασφάλισης όλων των χωρών. Η φαρμακευτική καινοτομία αναμφισβήτητα δημιουργεί νέες δυνατότητες στην αποτελεσματική αντιμετώπιση σοβαρών παθήσεων, στη βελτίωση της ποιότητας ζωής των ασθενών και στην εξέλιξη χρονίων και απειλητικών για τη ζωή νοσημάτων.
Το στοίχημα λοιπόν είναι να συνδυαστεί , με συγκεκριμένα μέτρα εφαρμοσμένης πολιτικής, η καθολική και ισότιμη πρόσβαση στα νέα φάρμακα που πραγματικά έχουν αποδεδειγμένο κλινικό όφελος και μετρήσιμη κλινική αποτελεσματικότητα , με τη οικονομική δυνατότητα και τη βιωσιμότητα των δημόσιων συστημάτων υγείας των χωρών , ειδικά όσων βρίσκονται σε καθεστώς δημοσιονομικής επιτήρησης όπως η Ελλάδα.
Η φαρμακευτική πολιτική που ασκήθηκε μέχρι σήμερα ούτε το ένα διασφάλισε , ούτε το άλλο. Η δημόσια εξωνοσοκομειακή φαρμακευτική δαπάνη – που φυσικά ήταν σε προκλητικά υψηλά επίπεδα λόγω ανυπαρξίας οποιουδήποτε μηχανισμού ελέγχου της συνταγογράφησης και πλήρους ασυδοσίας στο επίπεδο των τιμών – υποχώρησε κατά 62% μεταξύ 2009 και 2015, χωρίς όμως να επηρεαστεί ο όγκος των συνταγών , χωρίς να αυξηθεί η διείσδυση των γενοσήμων στην αγορά , χωρίς να αποτραπεί το φαινόμενο της υποκατάστασης φθηνών και αποτελεσματικών φαρμάκων με νεότερα και πολύ ακριβότερα , χωρίς μέριμνα για την μείωση της οικονομικής επιβάρυνσης των πολιτών , χωρίς καμιά διαπραγμάτευση με τη φαρμακοβιομηχανία προσιτών τιμών αποζημίωσης για τα καινοτόμα φάρμακα υψηλού κόστους , που έχουν τα τελευταία χρόνια ραγδαία και ανεξέλεγκτη αύξηση στην ελληνική αγορά . Είναι γνωστό ότι το διεθνές σύστημα τιμολόγησης των νέων αυτών φαρμάκων και η διαμόρφωση της τιμής τους δεν γίνεται με βάση το πραγματικό κόστος επένδυσης στην έρευνα και τεχνολογική καινοτομία , αλλά με όρους χρηματιστηριακής κερδοσκοπίας από τις πολυεθνικές φαρμάκου. Με δεδομένη την αυξητική τάση στην παγκόσμια φαρμακευτική δαπάνη λόγω της καινοτομίας ( υπολογίζεται σε 7,5-10% το χρόνο ), είναι μονόδρομος μια συντονισμένη παρέμβαση επαναδιαπραγμάτευσης των όρων τιμολόγησης – αποζημίωσης των φαρμάκων αλλά και προστασίας της πατέντας , με κεντρικό το ρόλο του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας ( ΠΟΥ). Δεν έχουμε , επίσης , άλλη επιλογή από την ανάπτυξη πολυμερών συμπράξεων ανάμεσα σε χώρες της ΕΕ , ενισχύοντας τη διαπραγματευτική ισχύ των μεμομωμένων κρατών-μελών απέναντι στις πολυεθνικές στο μείζον ζήτημα της αποζημίωσης της φαρμακευτικής καινοτομίας. Είναι πολύ σημαντική η ελληνική πρωτοβουλία για τη συνεργασία 5 χωρών του Ευρωπαϊκού Νότου ( Ελλάδα, Κύπρος, Ιταλία, Μάλτα, Πορτογαλία) που οδήγησε στη διάσκεψη του Ιουλίου 2016 στην Αθήνα και στη συγκρότηση μικτής επιτροπής εμπειρογνωμόνων για από κοινού διαπαραγμάτευση τιμών στα φάρμακα. Πιστεύουμε ότι και η φαρμακοβιομηχανία αλλά και οι ευρωπαϊκοί θεσμοί θα πάρουν το μήνυμα ότι η διαπραγμάτευση μιας κοινωνικά αποδεκτής αποζημίωσης στην τιμή των καινοτόμων φαρμάκων, είναι πλέον επιλογή χωρίς επιστροφή.
Επειδή ακριβώς θεωρούμε την πρόσβαση στο φάρμακο ως ένα καθολικό δικαίωμα των ανθρώπων και επειδή η αγορά έχει την τάση να δημιουργεί ανισότητες , απαιτείται μια συνεκτική δημόσια φαρμακευτική πολιτική που θα βάζει τις προτεραιότητες , θα ιεραρχεί ανάγκες και θα διασφαλίζει τους κοινωνικούς όρους λειτουργίας της φαρμακευτικής αγοράς. Τους όρους δηλαδή για καθολική και ισότιμη πρόσβαση στα φάρμακα, ιδιαίτερα στα καινοτόμα , για την ορθολογική συνταγογράφηση τους με βάση θεραπευτικά πρωτόκολλα και , κυρίως , για τη σταδιακή μείωση της οικοκομικής επιβάρυνσης των πολιτών. Ξέρουμε πολύ καλά ότι στην αγορά φαρμάκου ο πραγματικός «καταναλωτής» δεν είναι ο ασθενής αλλά ο γιατρός , λόγω της ασυμμετρίας πληροφόρησης και ειδικών γνώσεων . Η ανισότιμη αυτή σχέση μειώνει τη διαπραγματευτική ισχύ των ασθενών , την οποία η Πολιτεία οφείλει να ενδυναμώσει , βάζοντας κανόνες με κριτήριο την θεραπευτική αποτελεσματικότητα και την οικονομική προστασία των πολιτών .
Αυτό λοιπόν που χρειάζεται είναι μια νέα εθνική φαρμακευτική πολιτική , ένα νέο ισχυρό κοινωνικό συμβόλαιο ανάμεσα στην Πολιτεία, τους επαγγελματίες υγείας , τους επιχειρηματίες στον τομέα του φαρμάκου και την κοινωνία , στηριγμένο σε διαφανείς συμφωνίες , σε σαφείς δεσμεύσεις , σε μηχανισμούς ελέγχου και σε μία νέα κουλτούρα κοινωνικής ευθύνης που έχουμε ανάγκη για να επιβιώσει και το Σύστημα Υγείας και η χώρα .
Κεντρικές προτεραιότητες αυτής της νέας πολιτικής στο χώρο του φαρμάκου είναι :
- Η εγγυημένη πρόσβαση όλων των ανθρώπων , χωρίς διακρίσεις , στα αναγκαία φάρμακα ως κρίσιμος όρος για την καθολική κάλυψη υγείας
- Η ασθενοκεντρική οπτική και η μεγιστοποίηση του θεραπευτικού οφέλους
- Η αύξηση της διείσδυσης γενοσήμων στην ελληνική φαρμακευτική αγορά
- Η συγκράτηση της δημόσιας φαρμακευτικής δαπάνης στα όρια του κλειστού προϋπολογισμού μέσω θεραπευτικών πρωτοκόλλων και συνταγογραφικών «φίλτρων»
- Η διασφάλιση «διαθέσιμου χώρου» για την πραγματική φαρμακευτική καινοτομία μέσω ενός νέου μοντέλου «δίκαιων τιμών» και συστημάτων αξιολόγησης τεχνολογίας υγείας ( HTA)
- Η σταδιακή ανακούφιση των πολιτών από την ιδιαίτερα υψηλή συμμετοχή στο κόστος
- H εθνική και διακρατική διαπραγμάτευση τιμών με τις φαρμακευτικές εταιρείες , ειδικά για τα ΦΥΚ και τα καινοτόμα φάρμακα – τώρα είναι η 1η φορά που το Κράτος διαπραγματεύεται μέσω της Ειδικής Επιτροπής του ΕΟΠΥΥ προσιτές τιμές αποζημίωσης για μια κατηγορία ακριβών φαρμάκων ( ηπατίτιδα C ) .
- Η αναβάθμιση του εγκριτικού , ελεγκτικού και αναπτυξιακού ρόλου του ΕΟΦ και του ΙΦΕΤ
- Η προώθηση της κλινικής έρευνας στη χώρα με γνώμονα την επιστημονική πρόοδο, την ασφάλεια των ασθενών και τη Δημόσια Υγεία
- Η στήριξη της εγχώριας παραγωγικής δραστηριότητας στον τομέα του φαρμάκου
Το τελευταίο σημείο της νέας φαρμακευτικής πολιτικής και προφανώς το πιο σημαντικό απο τη σκοπιά της ανάπτυξης , είναι το αντικείμενο της σημερινής ημερίδας . Το φάρμακο λοιπόν είναι για την Ελλάδα ένας τομέας προνομιακός όχι μόνο για την ποιότητα της υγειονομικής φροντίδας και της κοινωνικής προστασίας , αλλά και για την παραγωγική ανασυγκρότηση της χώρας , αφού υπάρχει εξαιρετική παραγωγική και εξαγωγική εμπειρία, εξωστρέφεια , τεχνογνωσία , εξειδίκευση , χαμηλό περιβαλλοντικό κόστος, υψηλής κατάρτισης προσωπικό , δυνατότητα αξιοποίησης του αξιόλογου επιστημονικού δυναμικού που «παράγουν» τα ελληνικά πανεπιστήμια και σήμερα μεταναστεύει στο εξωτερικό. Ο τομέας του φαρμάκου μπορεί να συνδυάσει τις 2 κρίσιμες προϋποθέσεις της δίκαιης ανάπτυξης , την παραγωγική προοπτική και την κοινωνική ανταποδοτικότητα.
Η στρατηγική της προώθησης εγχωρίως παραγομένων γενοσήμων και ο περιορισμός των εισαγωγών φαρμάκων, είναι κρίσιμη προτεραιότητα . Είναι χαρακτηριστικό ότι σήμερα στην Ελλάδα , παρά την υπάρχουσα παραγωγική δυνατότητα , το 77% της εγχώριας κατανάλωσης καλύπτεται από φάρμακα πολυεθνικών εταιρειών και το υπόλοιπο 23% από φάρμακα ελληνικών βιομηχανιών. Η αύξηση της διείσδυσης γενοσήμων που παράγονται στη χώρα και μπορούν να καλύψουν ένα πολύ μεγάλο μέρος των φαρμακευτικών αναγκών του πληθυσμού, ιδιαίτερα στην πρωτοβάθμια περίθαλψη και στα συνήθη χρόνια νοσήματα , αποτελεί για το Υπουργείο Υγείας προτεραιότητα και υποχρέωση . Τώρα πλέον χρειάζονται συγκεκριμένες πρωτοβουλίες επικοινωνιακής προβολής συνολικά των ποιοτικών ελληνικών γενοσήμων, που θα ενισχύσουν την αξιοπιστία τους και θα αντιστρέψουν το σημερινό κλίμα αμφισβήτησης της αποτελεσματικότητας τους ( στη μελέτη της PLANET ΤΟ 62% οι πολίτες δεν εμπιστεύονται τα γενόσημα) . Πάνω απ’όλα όμως, για τη συστηματική επιλογή γενοσήμων, χρειάζεται ένα πλαίσιο θετικών κινήτρων για γιατρούς, φαρμακοποιούς και ασθενείς, το οποίο αυτή την περίοδο επεξεργαζόμαστε.
Προφανώς κανείς δεν δικαιούνται να αναπολεί την προηγούμενη περίοδο της ανεξέλεγκτης και κερδοσκοπικής έκρηξης της φαρμακευτικής δαπάνης. Χρειάζεται ένα κρίσιμο χρονικό περιθώριο για την προώθηση των αναγκαίων διαρθρωτικών μέτρων ( καμιά έγκριση από την Επιτροπή Θετικής Λίστας πριν την διαπραγμάτευση αποδεκτής τιμής απο την Επιτροπή του ΕΟΠΥΥ , ενιαίο και δίκαιο rebate βασισμένο στον όγκο πωλήσεων , αποτελεσματικός έλεγχος της ζήτησης , κλειστοί προϋπολογισμοί φαρμάκων ανά κλινική στα νοσοκομεία και ανα θεραπευτική κατηγορία στα εξωνοσοκομειακά, νοσοκομειακό συνταγολόγιο , συμφωνίες τιμών με βάση πωλήσεις και αποτελεσματικότητα κλπ ) , δίνοντας τη δυνατότητα τόσο της τήρησης των δημοσιονομικών στόχων και δεσμεύσεων της χώρας , όσο και της κοινά αποδεκτής αναμόρφωσης του ασφυκτικού πλαισίου που έχει τεθεί .
Το Υπουργείο Υγείας έχει τον πολύ σημαντικό ρόλο του σχεδιασμού και της υλοποίησης μιας νέας εθνικής φαρμακευτικής πολιτικής που θα «δίνει χώρο» στα ποιοτικά γενόσημα. Τα άλλα συναρμόδια Υπουργεία αναλαμβάνουν τα υπόλοιπα , με κοινό στόχο τη βιώσιμη αναπτυξιακή προοπτική της εγχώριας φαρμακοβιομηχανίας .