Συμπληρώματα Διατροφής: αλήθειες και μύθοι.

Του Ηλία Κ. Σιακαβέλλα παθολόγου

Πριν από λίγες ημέρες η Ομάδα Δράσης των Υπηρεσιών Πρόληψης των Η.Π.Α. (USPSTF) δημοσίευσε, μετά από μία δεκαετία από τις προηγούμενες τις αναθεωρημένες οδηγίες της σχετικώς με την κατανάλωση βιταμινούχων συμπληρωμάτων διατροφής και το κατά πόσον ωφελούν ή βλάπτουν.

Οι συστάσεις αυτές αφορούν υγιείς ενήλικες που τρέφονται φυσιολογικώς. Οι πληθυσμοί που μελετήθηκαν ήταν πάνω από την ηλικία των 50. Επίσης, οι οδηγίες δεν αφορούν παιδιά, έγκυες ή χρονίως πάσχοντες, νοσηλευόμενους ή άτομα με κλινικές ελλείψεις διατροφής.

Οι γιατροί πριν χορηγήσουν βιταμίνες, μέταλλα, ιχνοστοιχεία και πολυ-βιταμινούχα σκευάσματα για την πρόληψη καρδιαγγειακών συμβάντων (στεφανιαίας νόσου, εμφράγματος της καρδιάς, αρτηριοσκλήρυνσης, εγκεφαλικού επεισοδίου) και καρκίνου, πρέπει να λάβουν υπόψη τους τα εξής:

1) από τ’ αποτελέσματα μελετών στο εργαστήριο, σε πειραματόζωα και στο γενικό πληθυσμό, υποστηρίζεται η υπόθεση ότι το οξειδωτικό stress ίσως παίζει θεμελιώδη ρόλο στην έναρξη και την εξέλιξη και του καρκίνου και των συνηθισμένων καρδιαγγειακών νοσημάτων. Αν αυτή η υπόθεση είναι σωστή τότε κάποιος συνδυασμός συγκεκριμένων συμπληρωμάτων, σε συγκεκριμένη δόση, σε άτομο με συγκεκριμένη ευπάθεια και για συγκεκριμένο χρονικό διάστημα ίσως βρεθεί χρήσιμος,

2) η Ομάδα Δράσης δεν μελέτησε δόσεις βιταμινών και μετάλλων πάνω από τη μέγιστη συνιστώμενη ημερήσια δόση (Σ.Η.Δ.). Είναι γνωστές οι παρενέργειες από τη λήψη βιταμίνης A ή D πάνω από τη Σ.Η.Δ. π.χ. οι μέτριες δόσεις συμπληρώματος βιταμίνης Α μπορεί να μειώσουν την οστική μάζα (οστεοπενία ή οστεοπώρωση), ενώ οι υψηλές δόσεις μπορεί να είναι τοξικές για το συκώτι ή να κάνουν τερατογένεση στο έμβρυο.

Κατά τ’ άλλα, οι βιταμίνες που μελετήθηκαν είχαν ελάχιστους γνωστούς κινδύνους. Μιας και πολλλές από αυτές είναι λιποδιαλυτές, δηλαδή αποθηκεύονται στο λίπος του σώματος (βιτ Α, D, E K) θα πρέπει να λαμβάνεται υπόψη και η μακροχρόνια επίπτωσή τους στον οργανισμό αφού αποβάλλονται αργά από αυτόν,

3) παρά τις αυστηρώς καθορισμένες προδιαγραφές στις Η.Π.Α. για τον ποιοτικό έλεγχο των συμπληρωμάτων, υπάρχει μεγάλη μεταβλητότητα στις περιεκτικότητες των σκευασμάτων αυτών. Αυτό δυσκολεύει πάρα πολύ τη γενίκευση των συμπερασμάτων από τις μεγάλες κλινικές μελέτες,

4) η επαρκής λήψη των βιταμινών από μια δίαιτα πλούσια σε φρούτα, λαχανικά, δημητριακά ολικής αλέσεως, γαλακτομικά χαμηλών ή καθόλου λιπαρών και θαλασσινά μπορεί να παίξει ρόλο στην πρόληψη καρκίνου ή καρδιαγγειακών νοσημάτων. Ενδέχεται να υπάρχουν συγκεκριμένες ομάδες ασθενών με σαφή προβλήματα υγείας για τους οποίους η λήψη συγκεκριμένων συμπληρωμάτων θα παρέχει οφέλη.

Για παράδειγμα, γυναίκες που σχεδιάζουν να μείνουν έγκυες θα έπρεπε να λαμβάνουν καθημερινώς συμπλήρωμα διατροφής με φυλλικό οξύ για την πρόληψη ανωμαλιών του νευρικού σωλήνα στο έμβρυο,

5) τα καρδιαγγειακά νοσήματα και ο καρκίνος είναι οι συχνότερες χρόνιες νόσοι στον αναπτυγμένο κόσμο. Το 2011 στις Η.Π.Α. ένας στους 4 θανάτους οφειλόταν σε μια από αυτές τις νόσους,

6) ο οδηγίες της Ομάδας Δράσης δεν αφορούν τις βιταμίνες που υπάρχουν σε φυσική μορφή στα τρόφιμα ούτε τη χρήση συμπληρωμάτων διατροφής για την πρόληψη συγκεκριμένων ασθενειών π.χ. ανωμαλίες του νευρικού σωλήνα σε έμβρυα ούτε τη χρήση συμπληρωμάτων σε ασθενείς που ήδη έχουν κάποια ασθένεια για την πρόληψη εξέλιξης της.

Α. Συνδυασμοί πολυβιταμινών και αντιοξειδωτικών

Οι μελέτες περιελάμβαναν ποκιλλία συστατικών και δόσεων. Σε καμία δεν βρέθηκε να επηρεάζουν τη θνησιμότητα από οιαδήποτε αιτία ούτε να επηρεάζουν τη συχνότητα εμφάνισης καρδιαγγειακών νοσημάτων.

Μια μελέτη μόνο έδειξε μια οριακή μείωση της εμφάνισης θανατηφόρου εμφράγματος της καρδιάς. Σε δύο μεγάλες μελέτες 27.000 και πάνω ατόμων φάνηκε μείωση στην εμφάνιση καρκίνου σε άνδρες, αλλά το γεγονός ότι ο πληθυσμός που μελετηθηκε ήταν πολύ ομοιογενής ως προς τα χαρακτηρισικά του (π.χ. κυρίως ηλικιωμένοι, λευκοί άνδρες γιατροί) περιορίζει τη γενίκευση των ευνοϊκών αποτελεσμάτων σε όλους τους ανθρώπους.

Στη δεύτερη μελέτη το διατροφικό συμπλήρωμα που χρησιμοποιήθηκε είχε κανονικές ποσότητες βιταμίνης C κι Ε με βήτα-καροτένιο, σελήνιο και ψευδάργυρο. Κατά τη διάκεια λήψης του συμπληρώματος δεν ωφελήθηκαν καθόλου οι γυναίκες, ενώ μειώθηκαν κατά το 1/3 περίπου οι κάθε είδους καρκίνοι στους άνδρες.

Η έλλειψη επίδρασης στις γυναίκες και η χρήση διαφορετικών συμπληρωμάτων στις 2 μελέτες, εμποδίζουν τα γενίκευση των αποτελεσμάτων στο γενικό πληθυσμό.

Β. Σκέτες βιταμίνες ή συνδυασμός τους με μέταλλα

Η Ομάδα Δράσης δεν μπορεί να πει με σιγουριά ότι δεν βοηθούν διότι υπάρχουν ελάχιστες μελέτες του κάθε συστατικού ξεχωριστά, ενώ οι διαφορές στο σχεδιασμό της κάθε μιάς από αυτές τις μελέτες δυσκολεύουν τη γενίκευση των όποιων ευνοϊκών αποτελεσμάτων.

Παρακάτω αναφέρομαι χωριστά σε κάθε συστατικό:

1) Βιταμίνη Α

Καμία από τις μελέτες που εξέτασαν τη συγκεκριμένη δεν ασχολήθηκε με το να υπολογίσει την επίπτωση των καρδιαγγειακών ασθενειών. Μια καλά σχεδιασμένη μελέτη έδειξε αύξηση του κινδύνου εμφάνισης καρκίνου του πνεύμονα και της πιθανότητας θανάτου από αυτόν.

Σε δύο μελέτες δεν φάνηκε καμμία διαφορά στη θνησιμότητα από οποιαδήποτε αιτία μεταξύ της ομάδας που έπαιρνε βιτ. Α κι εκείνης που έπαιρνε εικονικό χάπι.

Τέλος, σε μια μεγάλη και μακροχρόνια μελέτη σε μετεμμηνοπαυσιακές γυναίκες φάνηκε αύξηση των καταγμάτων στο ισχίο σε όσες έπαιρναν συμπλήρωμα βιτ Α.

2) Βιταμίνη C

Δύο μελέτες εξέτασαν τις επιδράσεις της βιταμίνης C είτε μόνη της είτε σε συνδυασμό με άλλα συμπληρώματα και βρήκαν ότι δεν βοηθά στατιστικώς σημαντικά στην πρόληψη των καρδιαγγειακών νοσημάτων, του καρκίνου και στη θνησιμότητα από οποιαδήποτε ασθένεια.

3) Βιταμίνη D με ή χωρίς ασβέστιο.

Δύο μελέτες δε βρηκαν καμμία επίδραση ούτε στην επίπτωση καρδιαγγειακών ασθενειών ούτε στη θνησιμότητα. Μια μελέτη που ασχολήθηκε με το αν επηρεάζει η λήψη βιτ. την επίπτωση του καρκίνου και του θανάτου από αυτόν δε βρηκε καμμία διαφορά ανάμεσα στην ομαδα που έπαιρνε το συμπλήρωμα και σ’ εκείνη που δεν το έπαιρνε.

Επίσης, δύο μελέτες που ασχολήθηκαν με το αν η λήψη του συμπληρώματος βιτ. D επηρεάζει τη θνησιμότητα από οποιαδήποτε αιτία, δεν βρήκε καμμία στατιστικώς σημαντική διαφορά.

Από δυο μελέτες που ήλεγξαν το συνδυασμό βιτ. D και ασβεστίου, η μια ήταν απλώς αξιοπρεπούς σχεδίασης, αλλά μικρή σε συμμετέχοντες κι έδειξε στατιστικώς σημαντική μείωση της εμφάνισης καρκίνων, ενώ η δεύτερη και μεγαλύτερη ήταν καλά σχεδιασμένη και δε βρηκε κανένα όφελος στην επίπτωση καρκίνου ή στη θνησιμότητα. Η λήψη συμπληρώματος που συνδυάζει βιτ. D και ασβέστιο μείωσε τον κίνδυνο εμφάνισης καρκίνου του μαστού αλλά και κάθε καρκίνου σε μια ομάδα γυναικών σε σχέση με όσες δεν έπαιρναν.

Η επταετής παρακολούθηση γυναικών σε μια τεράστια μελέτη δεν έδειξε διαφορά στην εμφάνιση καρδιαγγεακών ασθενειών, στο θάνατο από αυτές, αλλά και στο θάνατο από οποιαδήποτε αιτία σε όσες ελάμβαναν τον συνδυασμό βιταμίνης D και ασβεστίου. Τέλος, σε τέσσερις μελέτες το σκέτο συμπλήρωμα ασβεστίου δε βοήθησε καθόλου στη μείωση καρδιαγγειακών ασθενειών, καρκίνων, αλλά και στη θνησιμότητα από οποιαδήποτε αιτία.

4) Βιταμίνη Ε

Σε μια μελέτη βρέθηκαν χαμηλότερα ποσοστά θνησιμότητας από όλα τα καρδιαγγειακά νοσήματα, αλλά ειδικώς ο θάνατος από εγκεφαλικό επεισόδιο ή το έμφραγμα της καρδιάς δεν ήταν λιγότερο ή περισσότερο συχνά σε όσους έπαιρναν τη βιταμίνη.

Μάλιστα, σε μια ακόμη μελέτη βρέθηκε μεγαλύτερη συχνότητα εγκεφαλικών επεισοδίων με αιμορραγία του εγκεφάλου σε όσους έπαιρναν τη βιταμίνη.

Επίσης, δε βρέθηκε κανένα όφελος όσον αφορά κάθε είδους καρκίνου ή το θάνατο από καρκίνο και σε πέντε μελέτες καμμία διαφορά ως προς τη θνησιμότητα από οποιαδήποτε ασθένεια.

5) Βήτα-καροτένιο

Υπάρχει μεγάλος όγκος αποδείξεων από έξι κλινικές μελέτες ότι ΔΕΝ μειώνει τις καρδιαγγειακές ασθένειες, ούτε τη συνολική επίπτωση του καρκίνου ή τη θνησιμότητα από τον καρκίνο.

Δύο μελέτες σε ασθενείς με αυξημένο a priori κίνδυνο για καρκίνο πνεύμονα έδειξαν υψηλότερη συχνότητα εμφάνισης αυτού του καρκίνου καθώς και της θνησιμότητας από οποιαδήποτε ασθένεια σε όσους έπαιρναν αυτό το συμπλήρωμα.

Το ίδιο έδειξε και μια μετα-ανάλυση μελετών σε καπνιστές. Αντί να τους βοηθά, τους έβλαπτε περισσότερο το συμπλήρωμα βήτα-καροτενίου.

6) Σελήνιο

Δύο μελέτες εξέτασαν τη δράση του σεληνίου μόνου του ή σε συνδυασμό με άλλα συμπληρώματα και δε βρήκαν επίδραση στην εμφάνιση καρδιαγγειακών ασθενειών ή στη θνησιμότητα από οποιαδήποτε αιτία. Τα αποτελέσματα αναφορικά με την εμφάνιση καρκίνου ήταν ανάμικτα. Η μία μελέτη έδειξε ότι όσοι έπαιρναν σελήνιο είχαν μειωμένο κίνδυνο εμφάνισης καρκίνου και θανάτου από αυτόν και η άλλη ότι δεν υπήρξε καμμία διαφορά. Και στις δύο μελέτες πάντως, δε φάνηκε όφελος όσον αφορά τη θνησιμότητα από οποιαδήποτε νόσο.

7) Φυλλικό οξύ

Μόνο μία μελέτη εξέτασε το φυλλικό οξύ. Δε βρήκε όφελος όσον αφορά τα καρδιαγγειακά νοσήματα ή τη θνησιμότητα από οποιαδήποτε αιτία, ενώ υπήρξε αύξηση στην εμφάνιση καρκίνου του προστάτη σε όσους έπαιρναν το συμπλήρωμα φυλλικού οξέος.

Γ. Συνοψίζοντας

Συνολικώς, από αυτές τις παρεμβάσεις με συμπληρώματα ελάχιστες ήταν οι ζημιές που προκλήθηκαν, με εξαίρεση το βήτα-καροτένιο. Όπως προαναφέρθηκε, σε δύο μελέτες καπνιστών φάνηκε αυξημένος κίνδυνος καρκίνου των πνευμόνων και θανάτου από αυτόν, ιδιαιτέρως στους βαρείς καπνιστές.

Υπάρχουν βιβλιογραφικές αναφορές και ηπιότερων βλαβών όπως, κιτρίνισμα του δέρματος (από πολυβιταμίνες ή από το βήτα-καροτένιο), εξανθήματα (από πολυβιταμίνες), μικρά αιμορραγικά επεισόδια (από πολυβιταμίνες) και γαστρεντερικά συμπτώματα (με συμπληρώματα ασβεστίου και σεληνίου). Σπανίως, σοβαρές βλάβες συσχετίζονται με συμπληρώματα σε ορισμένες μελέτες, περιλαμβανομένων των καταγμάτων του ισχίου (από συμπλήρωμα βιτ. Α), καρκίνο του προστάτη (φυλλικό οξύ), και πέτρες στους νεφρούς (με τη βιταμίνη D και το ασβέστιο).

Είναι ανεπαρκή τα στοιχεία για τη δράση των πολυβιταμινούχων σκευασμάτων στην πρόληψη καρδιαγγειακών ασθενειών ή καρκίνου. Ομοίως ανεπαρκή είναι τα στοιχεία πάνω στην επίδραση σκευασμάτων που έχουν μία ή περισσότερες βιταμίνες ή των συμπληρωμάτων με μέταλλα και ιχνοστοιχεία στην πρόληψη καρδιαγγειακών ασθενειών ή καρκίνου. Μόνο δύο συμπληρώματα βιταμινών έχου επαρκή στοιχεία που τεκμηριώνουν την επίδρασή τους. Το ένα είναι το βήτα-καροτένιο που έχει ξεκάθαρα αρνητική δράση σε καπνιστές και η βιταμίνη Ε που ξεκάθαρα δεν έχει κανένα όφελος αλλά και καμμία βλαπτική επίδραση στην πρόληψη καρδιαγγειακών ασθενειών ή καρκίνου και στη θνησιμότητα από οποιαδήποτε ασθένεια.

Δ. Τι λένε οι άλλες υγειονομικές υπηρεσίες των Η.Π.Α.

Το Εθνικό Ινστιτούτο Υγείας το 2007 κατέληξε ότι οι τρέχουσες αποδείξεις είναι ανεπαρκείς για να συστήσουν υπέρ ή κατά της χρήσης πολυβιταμινών για την πρόληψη χρονίων ασθενειών

Η Ακαδημία Διατροφής και Διαιτητικής το 2009 σημείωσε ότι παρότι τα πολυβιταμινούχα συμπληρώματα μπορεί να είναι χρήσιμα στο να συμπληρώνει καποιος/α τις απαραίτητες ποσότητες που δε φτάνει με τη διατροφή του, δεν υπάρχει καμμία απόδειξη ότι είναι αποτελεσματικά στην πρόληψη χρονίων νοσημάτων

Το Αμερικανικό Ινστιτούτο Έρευνας για τον Καρκίνο το 2007 αποφάσισε ότι τα διαιτητικά συμπληρώματα δεν συνιστώνται για την πρόληψη του καρκίνου και συνιστά αντί αυτών μια ισορροπημένη διατροφή με ποικιλία τροφίμων

Η Αμερικανική Καρδιολογική Εταιρεία στη 1/11/2013 συνιστά στους υγιείς να λαμβάνουν επαρκείς ποσότητες διατροφικών συστατικών με φυσικο τρόπο δηλ., τρώγοντας μια ποικιλλία από τροφές.

Ε. Συμπέρασμα

Η Ομάδα Δράσης των Υπηρεσιών Πρόληψης των Η.Π.Α. λοιπόν, καταλήγει ότι οι τρέχουσες αποδείξεις είναι ανεπαρκείς για να εκτιμηθούν τα οφέλη και οι βλάβες από τη χρήση πολυβιταμινών στην πρόληψη των καρδιαγγειακών νοσημάτων ή του καρκίνου.

Επίσης, είναι εναντίον της λήψης συμπληρώματος βήτα-καροτενίου ή βιταμίνης Ε για την πρόληψη των καρδιαγγειακών νοσημάτων ή του καρκίνου.

Ηλίας Κ. Σιακαβέλλας

Παθολόγος

ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΕΠΙΣΗΣ:

Όταν ο μόλυβδος δηλητηριάζει την ζωή μας!

Μήπως για τον πονοκέφαλο φταίει η κακή ψυχολογία;

Το ετήσιο τσεκ-απ των ανδρών.Ποιες εξετάσεις επιβάλει

Ποιοι είναι οι κίνδυνοι του καλοκαιριού και πως αντιμετωπίζονται