Στερεοτακτική ακτινοχειρουργική – στερεοτακτική ακτινοθεραπεία σώματος: Στοχεύοντας τους καρκινικούς όγκους με απόλυτη ακρίβεια

Η στερεοτακτική ακτινοχειρουργική (SRS) και η στερεοτακτική ακτινοθεραπεία σώματος (SBRT) είναι σύγχρονες τεχνικές που χρησιμοποιούν πολλές δέσμες ακτινοβολίας, εστιασμένες με ακρίβεια, για τη θεραπεία όγκων στον εγκέφαλο, τους πνεύμονες, το ήπαρ, τη σπονδυλική στήλη και άλλα μέρη του σώματος.

Γράφει ο Γεώργιος Ηλιάδης

Δεν συνιστούν χειρουργική επέμβαση με την παραδοσιακή έννοια γιατί δεν περιλαμβάνουν τομές. Αντίθετα, χρησιμοποιούν τρισδιάστατη απεικόνιση για να κατευθύνουν υψηλές δόσεις ακτινοβολίας στην περιοχή του όγκου, με ελάχιστη επίδραση στον περιβάλλοντα υγιή ιστό.

Τι είναι η στερεοτακτική ακτινοχειρουργική και η στερεοτακτική ακτινοθεραπεία σώματος;

Πρόκειται για προηγμένες τεχνικές ακτινοθεραπείας, κατά τις οποίες πολύ υψηλή δόση ακτινοβολίας χορηγείται σε μικρούς όγκους με απόλυτη ακρίβεια. Η στερεοτακτική ακτινοχειρουργική αφορά όγκους του εγκεφάλου και του κεντρικού νευρικού συστήματος. Η στερεοτακτική ακτινοθεραπεία σώματος, που είναι η εξέλιξή της, πραγματοποιείται σε όγκους στο υπόλοιπο σώμα.

Ποιους τύπους όγκων αντιμετωπίζουν οι εξελιγμένες αυτές τεχνικές;

Οι ενδείξεις των δύο τεχνικών είναι πάρα πολλές. Η στερεοτακτική ακτινοχειρουργική αφορά σε κακοήθεις όγκους εγκεφάλου και του υπόλοιπου κεντρικού νευρικού συστήματος, πρωτοπαθείς αλλά και δευτεροπαθείς (δηλαδή μεταστάσεις όγκων από άλλα σημεία του σώματος).

Στην περίπτωση των εγκεφαλικών μεταστάσεων η εν λόγω τεχνική έρχεται να υποκαταστήσει την παλαιά, κλασική, ολοκρανιακή ακτινοθεραπεία. Κερδίζει έδαφος διότι ελαττώνει κατά πολύ τις παρενέργειες. Οι ασθενείς μας πλέον δεν κινδυνεύουν να έχουν απώλεια μνήμης, επιπτώσεις στις ανώτερες νοητικές λειτουργίες ούτε αλωπεκία, γεγονός που επιδρά θετικά και στη ψυχολογία τους.

Η στερεοτακτική ακτινοχειρουργική ενδείκνυται επίσης:

• Σε ορισμένους καλοήθεις όγκους, όπως το ακουστικό νευρίνωμα, το μηνιγγίωμα, το αδένωμα της υπόφυσης
• Σε ορισμένες άλλες παθήσεις του εγκεφάλου, όπως οι αρτηριοφλεβώδεις δυσπλασίες και η νευραλγία του τριδύμου νεύρου.

Μπορεί να χορηγηθεί είτε μόνη της, είτε ως συμπληρωματική της χειρουργικής εξαίρεσης του όγκου. Όσον αφορά την στερεοτακτική ακτινοθεραπεία σώματος, εφαρμόζεται:

• Σε  πρωτοπαθείς ή δευτεροπαθείς όγκους του πνεύμονα, του παγκρέατος, του ήπατος, των επινεφριδίων
• Σε οστικές μεταστάσεις σε οστά της σπονδυλικής στήλης
• Σε αρχικά στάδια του καρκίνου του προστάτη κ.ά.

Τι αποτελέσματα έχει η στερεοτακτική ακτινοχειρουργική;

Τα αποτελέσματά της είναι συχνά εφάμιλλα της χειρουργικής εξαίρεσης του όγκου, την οποία και μπορεί να υποκαταστήσει σε ορισμένες περιπτώσεις, όπως:

• Όταν ο ασθενής δεν έχει καλή γενική κατάσταση υγείας και αδυνατεί να χειρουργηθεί
• Όταν ο όγκος δεν είναι προσβάσιμος για το χειρουργό
• Όταν έχουμε πολλαπλούς όγκους και δεν είναι δυνατό να υποβληθεί ο ασθενής σε αντίστοιχα πολλαπλές χειρουργικές επεμβάσεις.

Ποια είναι τα πλεονεκτήματα των προηγμένων αυτών τεχνικών;

Το μεγαλύτερο πλεονέκτημά τους σχετίζεται με το γεγονός ότι είναι πολύ εστιασμένες τεχνικές, με ακρίβεια χιλιοστού. Μάλιστα, όταν μιλούμε για τον εγκέφαλο και το κεντρικό νευρικό σύστημα, η ακρίβεια μπορεί να είναι μικρότερη του χιλιοστού.

Χορηγείται επίσης πολύ υψηλή θεραπευτική δόση, δηλαδή έχει αυξημένη ικανότητα καταστροφής καρκινικών όγκων, χωρίς να πλήττονται οι γύρω υγιείς ιστοί. Ως αποτέλεσμα, έχουμε λιγότερες παρενέργειες και καλύτερη ποιότητα ζωής για τους ασθενείς μας, που είναι -μαζί με το βέλτιστο ογκολογικό αποτέλεσμα- το ζητούμενο όλων των ιατρικών πρακτικών.

Σημαντικό είναι επίσης ότι οι θεραπείες πραγματοποιούνται σε μικρό αριθμό (1 έως 5) συνεδριών. Με αυτόν τον τρόπο, η θεραπεία ολοκληρώνεται σε μία έως δύο εβδομάδες και έτσι δεν παρεμβαίνει στην φυσιολογική ζωή των ασθενών.

Παράλληλα, εξοικονομείται χρόνος για ταχεία έναρξη άλλων θεραπειών που μπορεί να χρειάζεται ο ογκολογικός ασθενής, όπως χημειοθεραπεία και ανοσοθεραπεία.

Οι τεχνικές αυτές είναι μη επεμβατικές, αναίμακτες και ανώδυνες, χωρίς ανάγκη αναισθησίας και χωρίς να ταλαιπωρούν και να αγχώνουν τον ασθενή.

Εδώ ωστόσο, θα πρέπει να σημειωθεί ότι η στερεοτακτική ακτινοχειρουργική και η στερεοτακτική ακτινοθεραπεία σώματος, ήρθε όχι για να αντικαταστήσει την κλασική ακτινοθεραπεία, αλλά να μας δώσει ένα επιπλέον όπλο στην αντιμετώπιση μικρών όγκων.

Πώς πραγματοποιείται η στερεοτακτική ακτινοχειρουργική;

Πρόκειται για μια σύντομη διαδικασία που διαρκεί από 15 έως 30 λεπτά. Ο ασθενής εισέρχεται στο χώρο, ξαπλώνει στο κρεβάτι του μηχανήματος και τοποθετείται η προσωπική του μάσκα ακινητοποίησης. Δεν χρειάζεται πλέον να χρησιμοποιηθούν τα ειδικά επεμβατικά πλαίσια που χρησιμοποιούνταν παλαιότερα.

Ακριβώς πριν την εκτέλεση της κάθε συνεδρίας γίνεται αξονική τομογραφία στη θέση θεραπείας. Παράλληλα, υπάρχουν συστήματα που τόσο πριν, όσο και στη διάρκεια της θεραπείας ελέγχουν σε πραγματικό χρόνο την επιφάνεια του ασθενή και ανιχνεύουν  οποιαδήποτε κίνησή του. Έτσι διασφαλίζεται η απόλυτη ακρίβεια της εστιακής αυτής τεχνικής.

Η διαδικασία της θεραπείας είναι πολύ απλή και σύντομη. Το μηχάνημα περιστρέφεται γύρω από τον ασθενή, χωρίς τίποτα να τον αγγίζει. Αυτός είναι ένας ακόμα παράγοντας που συμβάλει στην ηρεμία του ασθενή καθ’ όλη τη συνεδρία.

Τι χρειάζεται να ξέρει ένας ασθενής για το είδος της θεραπείας που θα επιλέξει;

Αφενός θα πρέπει να απευθυνθεί σε έναν εξειδικευμένο ακτινοθεραπευτή – ογκολόγο που θα έχει τη γνώση και την εμπειρία να σχεδιάσει, σε συνεργασία και με άλλες ιατρικές ειδικότητες, ανάλογα με το περιστατικό, το κατάλληλο κι εξατομικευμένο θεραπευτικό πλάνο.

Αφετέρου, είναι σημαντικό να επιλέγουμε θεραπευτικά κέντρα που διαθέτουν τον τεχνολογικό εξοπλισμό, αυστηρά πρωτόκολλα διασφάλισης ποιότητας και τις υποδομές εκείνες που θα τους επιτρέπουν να υποστηρίζουν τις πλέον σύγχρονες θεραπευτικές τεχνικές. Όλο το προσωπικό (ακτινοθεραπευτές – ογκολόγοι, ακτινοφυσικοί, τεχνολόγοι ακτινοθεραπείας, νοσηλευτές) πρέπει να είναι ειδικά εκπαιδευμένο για αυτές τις τεχνικές.

Ένα τέτοιο κέντρο, το μοναδικό στη Βόρεια Ελλάδα, είναι το Ιατρικό Διαβαλκανικό Θεσσαλονίκης. Διαθέτουμε τον πλέον σύγχρονο εξοπλισμό για να εφαρμόσουμε τις πιο εξελιγμένες τεχνικές στερεοτακτικής ακτινοχειρουργικής και στερεοτακτικής ακτινοθεραπείας σώματος, με εντυπωσιακά αποτελέσματα.

Θα πρέπει δε να τονιστεί, ότι στο πλαίσιο έναρξης λειτουργίας του νέου Διεθνούς Ογκολογικού Κέντρου, εγκαταστάθηκε και λειτουργεί το πρώτο στην Βόρεια Ελλάδα υπερσύγχρονο ακτινοχειρουργικό σύστημα EDGE της εταιρείας Varian, στο Τμήμα Ακτινοθεραπευτικής Ογκολογίας και Στερεοτακτικής Ακτινοχειρουργικής του Ιατρικού Διαβαλκανικού Θεσσαλονίκης. Το σύστημα προσφέρει νέες δυνατότητες και επιλογές στη θεραπεία των ογκολογικών ασθενών.

Ο Γεώργιος Ηλιάδης είναι ακτινοθεραπευτής-ογκολόγος, Διευθυντής Τμήματος Ακτινοθεραπευτικής Ογκολογίας & Στερεοτακτικής Ακτινοχειρουργικής, Ιατρικό Διαβαλκανικό Θεσσαλονίκης