Στην ΕΕ το 50% των φορέων HIV εντοπίζεται καθυστερημένα και 2 στους 5 ζουν με υψηλό ιικό φορτίο

Το 2015, το 47% των νέων περιστατικών HIV διαγνώστηκε καθυστερημένα και το 28% των περιπτώσεων είχε προχωρημένη λοίμωξη από τον HIV. Στο πεδίο της πρόληψης, η πρόσβαση σε υπηρεσίες εξέτασης είναι συχνά προβληματική σε πολλές χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης και του ΕΟΧ, ενώ η PrEP παραμένει ένα αναξιοποίητο εργαλείο αναχαίτισης του ιού.

Συνέχεια της περίθαλψης για τον HIV

Το 2016, 29 χώρες (18 εντός ΕΕ / ΕΟΧ και 11 χώρες εκτός ΕΕ / ΕΟΧ) ανέφεραν στοιχεία και για τα τέσσερα στάδια της συνέχειας της περίθαλψης HIV, σε σύγκριση με 16 χώρες το 2014. Τα στάδια περιλαμβάνουν 1) το σύνολο των οροθετικών ατόμων, 2) το σύνολο των διαγνωσμένων οροθετικών ατόμων, 3) το σύνολο όσων λαμβάνουν αγωγή, 4) το σύνολο όσων έχουν μη ανιχνεύσιμο ιικό φορτίο.  Με βάση τα στοιχεία που αναφέρθηκαν από αυτές τις 29 χώρες για το Στάδιο 1 και το Στάδιο 4, περίπου 874.000 άνθρωποι ζουν με HIV, 524.000 από τους οποίους (60%) έχουν επιτύχει καταστολή του ιού μέσω επιτυχημένης θεραπείας. Ωστόσο δύο στους πέντε οροθετικούς ανθρώπους στην Ευρώπη και στην Κεντρική Ασία δεν έχουν ακόμη επιτύχει καταστολή του ιού. Στις 18 χώρες της ΕΕ / ΕΟΧ με δεδομένα και για τα δύο στάδια, περίπου 765.000 άνθρωποι ζουν με τον ιό HIV, εκ των οποίων 498.000 (65%) έχουν μη ανιχνεύσιμο ιικό φορτίο. Αυτό σημαίνει ότι περισσότεροι από ένας στους τρεις (35%) που ζουν με τον ιό HIV σε αυτές τις χώρες της ΕΕ / ΕΟΧ δεν έχουν επιτύχει καταστολή του ιού.  Στην Ελλάδα τα αντίστοιχα ποσοστά υπολείπονται του μέσου όρου. Σύμφωνα με τα στοιχεία του ΚΕΕΛΠΝΟ, το 39% των οροθετικών ατόμων έχει μη ανιχνεύσιμο ιικό φορτίο.

Θεραπεία για τον HIV

Όλο και περισσότερες χώρες ξεκινούν τη θεραπεία νωρίτερα. Ένας αυξανόμενος αριθμός χωρών στην Ευρώπη και την Κεντρική Ασία έχει εξαλείψει συνολικά τα κατώτατα όρια των κυττάρων CD4 ή έχει εισαγάγει υψηλότερα όρια για την έναρξη της θεραπείας. Αυτό συνάδει με τις κατευθυντήριες οδηγίες του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας που δημοσιεύθηκαν το 2015 και συνιστούν την άμεση έναρξη της θεραπείας, ανεξάρτητα από τον αριθμό των κυττάρων CD4. Ο αριθμός των χωρών που αναφέρουν ότι η θεραπεία ξεκίνησε ανεξάρτητα από τον αριθμό των κυττάρων CD4 αυξήθηκε από τέσσερις το 2014 σε 28 το 2016. Παρά την πρόοδο στην αύξηση του αριθμού των ατόμων που είναι σε θεραπεία, σχεδόν ένας στους έξι ανθρώπους που έχουν διαγνωσθεί με HIV στην ΕΕ / ΕΟΧ και ένας στους δύο σε χώρες εκτός ΕΕ / ΕΟΧ εξακολουθούν να μη λαμβάνουν θεραπεία.  Με βάση τα στοιχεία που αναφέρθηκαν από 25 χώρες ΕΕ / ΕΟΧ για το 2015, έχουν διαγνωσθεί συνολικά 687.000 άτομα με HIV, εκ των οποίων 586.000 ή 83% βρίσκονται σε θεραπεία. Ωστόσο, αυτό σημαίνει ότι το 17%, ή σχεδόν ο ένας ένα στους έξι οροθετικούς ανθρώπους στην ΕΕ / ΕΟΧ και έχουν διαγνωστεί και θα μπορούσαν να ωφεληθούν από τη θεραπεία, ωστόσο δεν τη λαμβάνουν.

Οι προκλήσεις του συστήματος υγείας αποτελούν εμπόδιο για τη διάγνωση των ατόμων με HIV σε θεραπεία σε πολλές χώρες. Οι μισές από τις χώρες που απάντησαν σε αυτή την ερώτηση προσδιόρισαν τους ανεπαρκείς μηχανισμούς παραπομπής ως εμπόδιο στη θεραπεία. Οι ανησυχίες σχετικά με την εμπιστευτικότητα και την περιορισμένη διαθεσιμότητα προγραμμάτων θεραπείας αναφέρονται ως εμπόδια σε μία στις τρεις χώρες. Σημαντικός αριθμός χωρών αναγνώρισε επίσης έλλειψη αποτελεσματικής διασύνδεσης με άλλες υπηρεσίες υγείας και υποστήριξης ως εμπόδιο.

Το κόστος θεραπείας ποικίλλει σημαντικά μεταξύ των χωρών της περιοχής. Τα στοιχεία που κοινοποιήθηκαν υπογραμμίζουν τη διακύμανση του κόστους των αντιρετροϊκών φαρμάκων μεταξύ των χωρών. Το κόστος των φαρμάκων ανά ασθενή ανά έτος κυμαινόταν από 3.800 ευρώ έως 17.500 ευρώ το 2014 και από 1.000 ευρώ έως άνω των 20.000 ευρώ το 2016.  Δεκαεπτά χώρες είτε δε διαθέτουν στοιχεία για το μέσο κόστος της θεραπείας ανά ασθενή ανά έτος είτε δεν ανταποκρίθηκαν, γεγονός που υποδηλώνει την ανάγκη για καλύτερη παρακολούθηση του κόστους θεραπείας. Η Ελλάδα έχει δηλώσει πως το ετήσιο κόστος θεραπείας ανά ασθενή είναι 9.000 ευρώ.

Εξέταση

Πάνω από τα μισά περιστατικά HIV εντοπίζονται με καθυστέρηση στην ΕΕ / ΕΟΧ. Αν και το ποσοστό των καθυστερημένων διαγνώσεων έχει ελαφρώς μειωθεί, εξακολουθεί να είναι απαράδεκτα υψηλό.  Το 2015, μεταξύ των περιπτώσεων για τις οποίες υπήρχαν διαθέσιμες πληροφορίες σχετικά με τον αριθμό των κυττάρων CD4 κατά τη στιγμή της διάγνωσης, 47% είχαν διαγνωστεί καθυστερημένα (αριθμός κυττάρων CD4 <350 / mm3) και το 28% των περιπτώσεων είχε προχωρημένη λοίμωξη από τον HIV (αριθμός κυττάρων CD4 < 200/mm3). Το ποσοστό των διαγνωσθέντων με καθυστέρηση ήταν πάνω από 50% σε εννέα χώρες: Αυστρία, Εσθονία, Ελλάδα, Ιταλία, Λετονία, Λιθουανία, Ρουμανία, Σλοβενία και Σουηδία.  Το ποσοστό των καθυστερημένων διαγνώσεων στους χρήστες ενδοφλέβιων ναρκωτικών είναι ακόμη υψηλότερο (58%), ενώ στους άνδρες που κάνουν σεξ με άνδρες το ποσοστό αυτό ανέρχεται στο 37%.  Τα κύρια εμπόδια στην αποτελεσματική παροχή υπηρεσιών εξέτασης για HIV σχετίζονται με τη διαθεσιμότητα των υπηρεσιών από την κοινότητα (community based testing) και  τη χρηματοδότηση. Παράγοντες που συμβάλλουν στην καθυστερημένη διάγνωση περιλαμβάνουν το φόβο, την αντίληψη χαμηλού κινδύνου, την άγνοια των παραγόντων ρίσκου και το στίγμα και τις διακρίσεις στο γενικό πληθυσμό. Ένας σημαντικός αριθμός χωρών αναφέρει ότι αυτοί οι παράγοντες συμβάλλουν στην καθυστερημένη διάγνωση μεταξύ ανδρών που έχουν σεξουαλικές επαφές με άνδρες, αλλά και στους χρήστες ενδοφλέβιων ναρκωτικών.

Συνολικά 38 χώρες ανέφεραν ότι έχουν εθνικές κατευθυντήριες οδηγίες για την εξέταση HIV και 10 ότι δεν έχουν εκδώσει. Συνολικά, 23 χώρες εξετάζουν επί του παρόντος αναθεωρήσεις στις εθνικές τους κατευθυντήριες οδηγίες για την εξέταση.  Λόγοι επικαιροποίησης των κατευθυντήριων οδηγιών περιλαμβάνουν την προσθήκη των γρήγορων εξετάσεων (rapid testing) και νέων τεχνολογιών, αυξημένη έμφαση στην εξέταση από την κοινότητα, πιθανή συμπερίληψη αυτοεξέτασης (self-testing), αλλαγές στα προτεινόμενα κατώτερα και ανώτερα όρια ηλικίας, βελτίωση του ελέγχου ποιότητας των αντιδραστηρίων και ελέγχου των λοιμώξεων και αλλαγές στις συστάσεις για τη συχνότητα των εξετάσεων.

HIV και άνδρες που κάνουν σεξ με άνδρες

Η σεξουαλική επαφή μεταξύ ανδρών είναι ο κύριος τρόπος μετάδοσης του HIV στην ΕΕ / ΕΟΧ. Το 2015, το 42% όλων των πρόσφατα εντοπισμένων περιπτώσεων HIV στην περιοχή ήταν σε άνδρες που είχαν σεξουαλική επαφή με άνδρες (ΑΣΑ). Σε 15 χώρες (Αυστρία, Κροατία, Κύπρος, Τσεχική Δημοκρατία, Γερμανία, Ελλάδα, Ουγγαρία, Ιρλανδία, Μάλτα, Κάτω Χώρες, Πολωνία, Σλοβακία, Σλοβενία, Ισπανία και Ηνωμένο Βασίλειο) το σεξ μεταξύ ανδρών αντιπροσώπευε την αιτία έκθεσης στον HIV για περισσότερο από το 50% των περιστατικών.

Οι περιπτώσεις HIV στους ΑΣΑ συνεχίζουν να αυξάνονται. Μεταξύ του 2005 και του 2015 το ποσοστό όλων των νέων διαγνώσεων HIV στην ΕΕ / ΕΟΧ που αποδίδονται στο σεξ μεταξύ ανδρών αυξήθηκε από 33% σε 42%. Οι ΑΣΑ είναι η μόνη ομάδα στην οποία δεν έχει παρατηρηθεί μείωση του αριθμού των νέων μολύνσεων. Ο αριθμός των διαγνώσεων HIV που αναφέρθηκαν μεταξύ των ΑΣΑ στην ΕΕ / ΕΟΧ αυξήθηκε από 7.796 το 2006, σε 9.024 το 2015. Λίγες χώρες της ΕΕ / ΕΟΧ εφαρμόζουν εκτεταμένα προγράμματα πρόληψης για τους ΑΣΑ. Ορισμένες αναφέρουν ότι υλοποιούν συγκεκριμένες παρεμβάσεις πρόληψης. Για παράδειγμα, περισσότερες από 20 χώρες αναφέρουν ότι έχουν προγράμματα διανομής δωρεάν προφυλακτικών, αλλά σχετικά λίγες εφαρμόζουν μια ολοκληρωμένη δέσμη παρεμβάσεων. Λιγότερες από 20 χώρες παρέχουν PEP, λιγότερες από 10 χώρες εφαρμόζουν προγράμματα για την αντιμετώπιση της χρήσης ναρκωτικών μεταξύ των ΑΣΑ και μόνο δύο χώρες παρέχουν PrEP.

HIV και μετανάστες

Περισσότερο από το ένα τρίτο όλων των πρόσφατα διαγνωσμένων περιπτώσεων HIV στην ΕΕ / ΕΟΧ εντοπίζονται σε πρόσφυγες και μετανάστες. Το 2015, το 37% όλων των νεοδιαγνωσθέντων περιπτώσεων HIV ήταν άτομα που γεννήθηκαν εκτός της χώρας παροχής στοιχείων. Το ποσοστό των μεταναστών στις πρόσφατα διαγνωσθείσες περιπτώσεις HIV ποικίλλει μεταξύ των χωρών, από 70% στο Λουξεμβούργο και τη Σουηδία, σε λιγότερο από 5% στην Κροατία, τη Λετονία, τη Λιθουανία, την Πολωνία και τη Ρουμανία.

Οι μετανάστες αντιπροσωπεύουν περισσότερες από τις μισές των νέων διαγνώσεων HIV σε 10 χώρες της ΕΕ / ΕΟΧ. Το 2015, 10 χώρες ανέφεραν περισσότερες από τις μισές νέες διαγνώσεις HIV σε άτομα που προέρχονταν από χώρες εκτός της χώρας παροχής στοιχείων: Σουηδία (75%), Λουξεμβούργο (71%), Ισλανδία (67%), Ιρλανδία (65% Η Νορβηγία (60%), η Δανία (59%), η Φινλανδία (54%), η Γαλλία (53%), το Βέλγιο (52%) και η Μάλτα (51%). Στην Ελλάδα το ποσοστό αυτό είναι περίπου 20%.

Οι μετανάστες είναι πιο πιθανό να διαγνωστούν καθυστερημένα σε σχέση με του μη μετανάστες. Συνολικά, σχεδόν το ήμισυ όλων των περιπτώσεων HIV εντοπίζεται με καθυστέρηση στην ΕΕ / ΕΟΧ: το 2015, μεταξύ των περιπτώσεων όπου ήταν διαθέσιμες πληροφορίες για τον αριθμό των CD4 κυττάρων κατά τη στιγμή της διάγνωσης, το 47% ήταν καθυστερημένες διαγνώσεις (αριθμός κυττάρων CD4 <350 / mm3). Οι ρυθμοί καθυστερημένης διάγνωσης είναι υψηλότεροι σε ορισμένους πληθυσμούς μεταναστών. Για παράδειγμα, οι μετανάστες που προέρχονται από την υποσαχάρια Αφρική (56%) και από τη νότια και νοτιοανατολική Ασία (57%) είχαν περισσότερες πιθανότητες διάγνωσης αργότερα σε σχέση με τους μη μετανάστες (47%).

Οι μετανάστες χωρίς έγγραφα αντιμετωπίζουν ιδιαίτερες δυσκολίες πρόσβασης στην θεραπεία HIV. Παρόλο που σχεδόν όλες οι χώρες παρέχουν θεραπεία για νομότυπους μετανάστες, περισσότερο από το ήμισυ (54%) των χωρών δεν παρέχουν θεραπεία για μετανάστες χωρίς έγγραφα. Το 2016, 21 χώρες ανέφεραν ότι παρέχουν θεραπεία για μετανάστες χωρίς έγγραφα και 25 χώρες ότι δεν παρέχουν θεραπεία σε αυτές τις περιπτώσεις.

Προφύλαξη πριν από την έκθεση (PrEP) στην Ευρώπη

Το 2016, μόνο μία χώρα παρείχε PrEP μέσω του εθνικού συστήματος υγείας. Στη Γαλλία, η Εθνική Υπηρεσία για την Ασφάλεια των Ναρκωτικών ενέκρινε για τρία χρόνια μια σύσταση προσωρινής χρήσης (RTU) του Truvada για PrEP, η οποία μπορεί να ανανεωθεί για άλλα τρία χρόνια πριν ληφθεί τελική απόφαση. Στο πλαίσιο της RTU, η οποία τέθηκε σε ισχύ τον Ιανουάριο του 2016, η χρήση του Truvada για PrEP καλύπτεται πλήρως από το εθνικό σύστημα ασφάλισης υγείας. Από τον Ιούλιο του 2016, 1.077 άτομα αναφέρθηκαν ότι λαμβάνουν PrEP, ενώ 90 κλινικές προσφέρουν αξιολόγηση και συνταγογράφηση και οι οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών διαδραματίζουν σημαντικό ρόλο στη στήριξη της χρήσης PrEP. Ωστόσο, ο αριθμός είναι πιθανό να είναι υψηλότερος δεδομένου ότι ορισμένες κλινικές δεν αναφέρουν δεδομένα. Υπάρχουν ελάχιστα στοιχεία σχετικά με τη χρήση PrEP εκτός αδείας. Οι περισσότερες χώρες (37) αναφέρουν ότι δεν έχουν στη διάθεσή τους στοιχεία σχετικά με τη χρήση των αντιρετροϊκών φαρμάκων ως PrEP. Στην Ιταλία, μια έρευνα σε 1.405 άτομα που ζουν με HIV πραγματοποιήθηκε σε 32 κέντρα HIV στις αρχές του 2014 και διαπίστωσε ότι το 1% των ατόμων είχε μοιραστεί τη θεραπεία του με φίλους ή συντρόφους ως PrEP και το 9% δήλωσε ότι γνωρίζει για τη χρήση PrEP στο περιβάλλον του. Στην Ελβετία, το GaySurvey το 2014 διαπίστωσε ότι το 1,5% των ερωτηθέντων ανδρών που έχουν σεξουαλική επαφή με άνδρες ανέφερε ότι έχει χρησιμοποιήσει PrEP που αγόρασε στο διαδίκτυο. Τον Απρίλιο του 2016, το ECDC συνεργάστηκε με το κοινωνικό δίκτυο Hornet Gay σε μια έρευνα με ένα μη αντιπροσωπευτικό δείγμα ανδρών που έχουν σεξουαλικές επαφές με άνδρες στην Ευρώπη, σχετικά με τη χρήση PrEP. Στόχος ήταν η συλλογή πληροφοριών σχετικά με την τρέχουσα χρήση και τις προθέσεις των ατόμων στο μέλλον. Σε τρεις ημέρες 8.543 άτομα απάντησαν στην έρευνα. Τα υψηλά ποσοστά απαντήσεων από τη Γαλλία, το Ηνωμένο Βασίλειο και τη Ρωσία σε κάποιο βαθμό αντικατοπτρίζουν την απήχηση του Hornet στις χώρες αυτές. Μεταξύ των 8.048 ερωτηθέντων που ανέφεραν ότι δεν είναι θετικοί στον ιό HIV, 793 ή 10% ανέφεραν ότι λαμβάνουν σήμερα PrEP.

Το κόστος της PrEP, το κόστος παροχής υπηρεσιών και η σκοπιμότητα είναι τα βασικά εμπόδια στην εφαρμογή της προφυλακτικής θεραπείας. 31 χώρες προσδιόρισαν το κόστος ως ένα ζήτημα που παρεμπόδισε ή περιόρισε την εφαρμογή της PrEP. Επιπλέον, 23 χώρες προσδιόρισαν το κόστος παροχής υπηρεσιών ως ζήτημα υψηλής ή μεσαίας σημασίας και 19 χώρες διαπίστωσαν τη σκοπιμότητα ως θέμα υψηλής ή μεσαίας σημασίας. Οι χώρες ανησυχούν επίσης για τον αντίκτυπο της PrEP στη μετάδοση άλλων σεξουαλικώς μεταδιδόμενων νοσημάτων, στη χρήση προφυλακτικών, στα κριτήρια επιλεξιμότητας, στην τήρηση και στη συμμόρφωση.