Παραδεχόμενος -προς τιμήν του- και την δουλειά προκατόχων του αλλά και τις δυσκολίες που υπάρχουν στην προσπάθεια για αποασυλοποίησης ο υπουργός Υγείας, Ανδρέας Ξανθός έδωσε το στίγμα του νέου νομοσχεδίου για την Ψυχική Υγεία μιλώντας στο Φόρουμ για την Ψυχική Υγεία στην Ελλάδα.
Διαβάστε παρακάτω αναλυτικά την ομιλία του κ. Ξανθού:
Είναι ιδιαίτερη τιμή να συμμετέχω σε ένα ειδικό επιστημονικό φόρουμ για την Ψυχική Υγεία στην Ελλάδα, σε μια ανοικτή συζήτηση αποτίμησης της πορείας της Ψυχιατρικής Μεταρρύθμισης και αναζήτησης του νέου στρατηγικού σχεδιασμού που θα επιτρέψει να αντιμετωπιστούν οι σύγχρονες προκλήσεις στο περιβάλλον της οικονομικής και κοινωνικής κρίσης .
Έχοντας επίγνωση της τεράστιας προσπάθειας που έχει καταβληθεί εδώ και πολλά χρόνια από επαγγελματίες ψυχικής υγείας και την Πολιτεία για να αλλάξει το τοπίο στο χώρο της ψυχιατρικής περίθαλψης , μιας προσπάθειας που συχνά ξεκινούσε «από τα κάτω» , με χαρακτηριστικά κοινωνικού κινήματος για την αμφισβήτηση και αλλαγή του κυρίαρχου ψυχιατρικού παραδείγματος και για τη χειραφέτηση των ψυχικά ασθενών ,
Έχοντας επίγνωση των εγγενών δυσκολιών και αντιστάσεων που συνεχίζουν να υπάρχουν αλλά και των αρνητικών παρενεργειών στους ψυχικά ασθενείς και στη λειτουργία των δημόσιων δομών από τα μέτρα λιτότητας ,
Έχοντας πολύ σαφή εικόνα για τις δυσλειτουργίες και ανεπάρκειες στην καθημερινότητα του Συστήματος και για την υπερπροσπάθεια των επαγγελματιών ψυχικής υγείας να κρατήσουν σε αποδεκτό επίπεδο τις παρεχόμενες υπηρεσίες, Θέσαμε εξ’αρχής ως προτεραιότητα την αναστροφή της πορείας εγκατάλειψης και απορρύθμισης του δημόσιου συστήματος ψυχικής υγείας.
Βασική μας πολιτική στόχευση είναι η αποκατάσταση της «κακοποιημένης» ιδέας της ψυχιατρικής μεταρρύθμισης και ο σχεδιασμός για την επανεκκίνηση και ολοκλήρωση της με καλά προετοιμασμένα βήματα , που θα διασφαλίζουν την ομαλή μετάβαση από την ασυλικού τύπου περίθαλψη στην αξιόπιστη φροντίδα των χρονίων ψυχικά ασθενών σε κοινοτικού τύπου δομές ( ξενώνες, οικοτροφεία , προστατευόμενα διαμερίσματα κλπ) , στην ανάπτυξη της Πρωτοβάθμιας Φροντίδας Ψυχικής Υγείας και στη διασφάλιση των δικαιωμάτων και της αξιοπρέπειας των ασθενών.
Η δημιουργία ενός ενιαίου και ολοκληρωμένου δημόσιου συστήματος υπηρεσιών ψυχικής υγείας στη βάση της τομεοποίησης και του κοινοτικού προσανατολισμού και η ταυτόχρονη αποδυνάμωση του ρόλου των ψυχιατρικών νοσοκομείων ως μονάδων μακροχρόνιας νοσηλείας ψυχικά ασθενών, είναι όρος για την οριστική εγκατάλειψη της ασυλικής-ιδρυματικής Ψυχιατρικής. Στον κατακερματισμένο ψυχικό κόσμο των ασθενών δεν μπορούμε να προσφέρουμε κατακερματισμένες υπηρεσίες ψυχικής υγείας .
Αυτή η προσέγγιση είναι απολύτως συμβατή με το πολιτικό σχέδιο ενός νέου ανθρωποκεντρικού ΕΣΥ με επίκεντρο την ΠΦΥ , στηριγμένου στις αρχές της καθολικής πρόσβασης και της ισότιμης και αποτελεσματικής φροντίδας .
Για την εκπόνηση του νέου στρατηγικού σχεδιασμού το Υπουργείο Υγείας συνέστησε πολυμελή και αντιπροσωπευτική Ομάδα Εργασίας για την Ψυχική Υγεία, στην οποία συμμετέχουν ψυχίατροι και παιδοψυχίατροι από τον χώρο του Πανεπιστημίου, του ΕΣΥ, της ΠΦΥ και τον χώρο της ιδιωτικής ψυχιατρικής από πολλές περιφέρειες της χώρας, ψυχολόγοι, ψυχιατρικοί νοσηλευτές, μέλη της Ομοσπονδίας Φορέων Ψυχοκοινωνικής Αποκατάστασης και Ψυχικής Υγείας, Πρόεδροι ΚοιΣΠΕ, καθώς και, για πρώτη φορά, εκπρόσωποι συλλόγων ληπτών υπηρεσιών ψυχικής υγείας. Η Ομάδα αυτή έχει ήδη συμβάλλει στην επεξεργασία του υπό ψήφιση ν/σ για την Ψυχική Υγεία και είναι σε on going λειτουργία για την αναζήτηση απαντήσεων στα κρίσιμα προβλήματα και διλήμματα της ψυχιατρικής μεταρρύθμισης.
Το πρώτο βήμα στην κατεύθυνση αυτή είναι η αλλαγή της διοικητικής δομής του Συστήματος ψυχικής υγείας. Σήμερα όλες οι αποφάσεις που αφορούν δεκάδες Τομείς Ψυχικής Υγείας και εκατοντάδες υπηρεσιών λαμβάνονται από τη Διεύθυνση Ψυχικής Υγείας του Υπουργείου. Το μοντέλο αυτό είναι πολύ συγκεντρωτικό και δυσλειτουργικό, επηρεάζοντας αρνητικά την ποιότητα και την αποτελεσματικότητα της διοίκησης . Μετά από εισήγηση της ομάδας εργασίας, προχωρήσαμε στη σύνταξη Σχεδίου Νόμου με το οποίο επιχειρείται μια ριζική διοικητική αναδιοργάνωση των υπηρεσιών ψυχικής υγείας.
Με το νομοσχέδιο αυτό που έχει τύχει της ευρύτερης δυνατής διαβούλευσης και κατατίθεται άμεσα στη Βουλή προς ψήφιση :
i. Επιχειρείται αποκέντρωση της διοίκησης των υπηρεσιών ψυχικής υγείας με τη δημιουργία Περιφερειακών Διοικήσεων Τομέων Ψυχικής Υγείας.
ii. Αποδίδονται για πρώτη φορά αποφασιστικές αρμοδιότητες στις Περιφερειακές αυτές Διοικήσεις, πάγιο διαχρονικό αίτημα των Τομεακών Επιτροπών Ψυχικής Υγείας.
iii. Σε όλα τα επίπεδα διοίκησης συμμετέχουν εκπρόσωποι των Ληπτών Υπηρεσιών Ψυχικής Υγείας και των Οικογενειών τους με δικαίωμα ψήφου.
iv. Η συγκρότηση των επιτροπών είναι δημοκρατική και αντιπροσωπευτική.
v. Στις Τομεακές Επιτροπές συμμετέχουν για πρώτη φορά εκπρόσωπος της Τοπικής Αυτοδιοίκησης, ώστε να διασφαλίζεται η διασύνδεση με κοινωνικές υπηρεσίες των Δήμων ( Βοήθεια στο Σπίτι, ΚΑΠΗ, ΚΗΦΗ ) καθώς και εκπρόσωπος των δομών Πρωτοβάθμιας Φροντίδας Υγείας, ώστε να διασφαλίζεται η διασύνδεση με την ΠΦΥ.
vi. Θωρακίζονται τα δικαιώματα των ασθενών, καθώς σε κάθε Τομέα Ψυχικής Υγείας συγκροτούνται Επιτροπές Ελέγχου Προστασίας των Δικαιωμάτων των Ληπτών Ψυχικής Υγείας.
Το Νομοσχέδιο αυτό θα συνοδευτεί από ένα πλήρες και λεπτομερειακό σχέδιο αναδιοργάνωσης των Τομέων Ψυχικής Υγείας που θα τεθεί σύντομα σε διαβούλευση με τους ΤΟΨΥ όλων των περιοχών της χώρας , καθώς η κατανομή των υπηρεσιών εντός των Τομέων παρουσιάζει ακόμη προβλήματα, ιδιαίτερα στην Αττική. Στόχος είναι να λειτουργούν πλέον όλες οι υπηρεσίες ψυχικής υγείας τομεοποιημένα , συμπεριλαμβανομένης της ψυχιατρικής εφημερίας στο Λεκανοπέδιο , όπου το πρόβλημα των ακουσίων νοσηλειών είναι εντονότερο.
Προϋπόθεση όμως για την τομεοποιημένη λειτουργία του συστήματος είναι η επαρκής στελέχωση των υπηρεσιών και η μέριμνα για τη δημιουργία νέων δομών εκεί που λείπουν. Παρά τους γνωστούς δημοσιονομικούς περιορισμούς προσπαθούμε με κάθε τρόπο να διασφαλίσουμε την εύρυθμη λειτουργία δομών που είναι σε διακινδύνευση λόγω έλλειψης επαρκών ανθρώπινων και υλικών πόρων. Έχουν δρομολογηθεί 300 περίπου μόνιμες προσλήψεις επαγγελματιών ψυχικής υγείας και έχουν ήδη προκηρυχθεί οι πρώτες 94 θέσεις ψυχιάτρων-παιδοψυχιάτρων , ώστε να καλυφθούν τα πιο επείγοντα κενά. Η επιλογή έγινε δίνοντας προτεραιότητα σε δομές της περιφέρειας ( ψυχιατρικές κλινικές νομαρχιακών νοσοκομείων, τμήματα οξέων), ώστε να μειωθεί η ροή περιστατικών προς το κέντρο και κυρίως προς τα 3 ειδικά Ψυχιατρικά Νοσοκομεία που επιβαρύνεται υπέρμετρα η λειτουργία τους , με σημαντικές επιπτώσεις τόσο στην ποιότητα της νοσηλείας όσο και στο σεβασμό των ανθρωπίνων δικαιωμάτων .
Μετά από πολλά χρόνια προβλέφθηκαν θέσεις και για τα νοσοκομεία αυτά, που είχαν δραματικά αποστελεχωθεί , καθώς δεν συμπεριλαμβανόταν στον προγραμματισμό κάλυψης κενών θέσεων με την αιτιολόγηση της επικείμενης κατάργησής τους .
Εξασφαλίστηκε επίσης , για πρώτη φορά, η οικονομική βιωσιμότητα του συστήματος, καθώς η χρηματοδότηση όλων των υπηρεσιών ψυχικής υγείας ( και των ΑΜΚΕ) γίνεται πλέον από τον τακτικό κρατικό προϋπολογισμό. Η ρύθμιση αυτή επιβάλλει την αναθεώρηση του σημερινού συστήματος κοστολόγησης που δημιούργησε αρκετά διαχειριστικά προβλήματα και την ανάπτυξη ενός αποτελεσματικού μηχανισμού αξιολόγησης και διαρκούς ελέγχου της ποιότητας και του κόστους των παρεχόμενων υπηρεσιών , τόσο των ΝΠΙΔ ( ΑΜΚΕ) όσο και των δομών του Δημοσίου. Ήδη έχει διασφαλιστεί η χρηματοδότηση από το ΕΣΠΑ Διοικητικής Μεταρρύμισης της δημιουργίας των «εργαλείων» αξιολόγησης και ελέγχου . Έχουμε παρουσιάσει επεξεργασμένο και κοστολογημένο το σκέλος του σχεδίου δράσης της ψυχικής υγείας που αφορά τη διοικητική μεταρρύθμιση και την αξιολόγηση όλων των δομών, συμπεριλαμβανομένων των δομών κοινωνικής πρόνοιας. Το σχέδιο έτυχε της έγκρισης της Ευρωπαϊκής Επιτροπής και επίκειται η ανακοίνωση των πρώτων προσκλήσεων μέσω ΕΣΠΑ για τις δράσεις αυτές (υποστήριξη της διοικητικής μεταρρύθμισης των υπηρεσιών ψυχικής υγείας, αξιολόγηση των δομών, ποιοτικοί δείκτες, υποστήριξη των επιτροπών δικαιωμάτων των ληπτών).
Είναι γνωστό ότι σε συνάντηση στις Βρυξέλλες με τους αρμοδίους από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή παρουσιάστηκε από την ομάδα του Υπουργείου Υγείας η στρατηγική και το σχέδιο δράσης για την επανεκκίνηση της ψυχιατρικής μεταρρύθμισης. Αποτυπωθηκε η βούληση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για συνέχιση της εποικοδομητικής συνεργασίας με στόχο την ανάπτυξη των κοινοτικών δομών και υπηρεσιών στην κατεύθυνση της διευρυμένης απο-ασυλοποίησης. Με τον όρο αυτό νοείται η από-ασυλοποίηση ως μια υπόθεση που δεν περιορίζεται μόνον στην ψυχική υγεία, αλλά επεκτείνεται σε κάθε μορφής ασύλου, με έμφαση στις προνοιακές δομές και Ιδρύματα.
Ουσιαστικά λοιπόν , το σύμφωνο Ador-Λυκουρέντζου είναι πλέον ανενεργό και η υποχρέωση μας απέναντι στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή περιλαμβάνει την εκπόνηση ενός συνεκτικού και κοστολογημένου σχεδίου για την προώθηση της συνολικής από-ασυλοποίησης και από-ιδρυματοποίησης . Το σχέδιο αυτό θα εκπονηθεί σε συνεργασία με το Υπουργείο Εργασίας, καθώς θα πρέπει να περιλαμβάνει και όλες τις δομές Κοινωνικής Πρόνοιας, με στόχο τη σύναψη ενός νέου συμφώνου με την Ευρωπαϊκή Επιτροπή. Ενός συμφώνου όμως με ρεαλιστική προοπτική και υλοποιήσιμα χρονοδιαγράμματα και με σαφή κατεύθυνση την προώθηση της πρωτοβάθμιας και κοινοτικής φροντίδας.
Το θέμα της προάσπισης των ανθρωπίνων δικαιωμάτων των ασθενών αποτελεί κεντρική προτεραιότητα του Υπουργείου. Εκτός από τις Επιτροπές Ελέγχου Προστασίας των Δικαιωμάτων των Ληπτών Ψυχικής Υγείας, έχουμε προχωρήσει σε συνεργασία με το Υπουργείο Δικαιοσύνης στην εκπόνηση Σχεδίου Προεδρικού Διατάγματος για την υλοποίηση της ένταξης του Ψυχιατρείου Κορυδαλλού στο ΕΣΥ και τον μετασχηματισμό του σε σύγχρονο Ψυχιατρικό Τμήμα, ενώ σε συνεργασία επίσης με το Υπουργείο Δικαιοσύνης βρίσκεται στην τελική φάση σχέδιο τροποποίησης του Άρθρου 69 που διέπει τους όρους κατάλληλης και ασφαλούς θεραπείας των μη-υπεύθυνων ( «ακαταλόγιστων») ασθενών .
Δίνουμε έμφαση επίσης σε υπηρεσίες παιδιών και εφήβων, οι οποίες υπολείπονται σημαντικά σε στελέχωση εκείνων των ενηλίκων, στην ανάπτυξη δομών για την Άνοια και τη φροντίδα της τρίτης ηλικίας και στην περαιτέρω ανάπτυξη των Κοινωνικών Συνεταιρισμών (ΚΟΙΣΠΕ), τους οποίους υπερασπιζόμαστε και στηρίζουμε ανεπιφύλακτα ως πρωτοπόρα σχήματα κοινωνικής οικονομίας στη χώρα με διττό ρόλο , θεραπευτικό – αποκαταστασιακό και παραγωγικό-αναπτυξιακό .
Όμως, το σημαντικότερο είναι πως εάν δεν αναπτυχθεί η πρωτοβάθμια φροντίδα ψυχικής υγείας και η διασύνδεσή της με τις υπόλοιπες υπηρεσίες ΠΦΥ του ΕΣΥ , εάν δεν προωθηθούν στρατηγικές πρόληψης και εάν δεν ανιχνεύσουμε τις πραγματικές ανάγκες που αναδύονται από τη βιωματική εμπειρία των ασθενών, κάθε προσπάθεια μεταρρύθμισης κινδυνεύει να παραμείνει κενό γράμμα και «άσκηση επί χάρτου» .
Η ενδυνάμωση της Ψυχικής Υγείας και το προοδευτικό πρόταγμα της ψυχιατρικής μεταρρύθμισης δεν είναι μόνο ζήτημα τήρησης υποχρώσεων της χώρας απέναντι στην Ευρώπη , δεν είναι μόνο ζήτημα εναρμόνισης με τις κατευθυντήριες οδηγίες του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας(ΠΟΥ) και της διεθνούς επιστημονικής κοινότητας .
Είναι και σοβαρό πολιτικό ζήτημα άρσης κοινωνικών ανισοτήτων και «μεροληψίας» υπέρ των αδύναμων και ευάλωτων ομάδων του πληθυσμού. Είναι υπόθεση σεβασμού ανθρωπίνων δικαιωμάτων, αξιοπιστίας του Κοινωνικού Κράτους , Πολιτισμού και Δημοκρατίας.