Συνθετικά έμβρυα και ηθικά διλήμματα – Τι λένε οι έλληνες βιολόγοι και επιστήμονες

Η είδηση έκανε τις προηγούμενες ημέρες, τον γύρο του κόσμου και προκάλεσε αίσθηση.

Ερευνητές από το Πανεπιστήμιο του Cambridge και το Ινστιτούτο Τεχνολογίας της Καλιφόρνια, κατάφεραν να δημιουργήσουν στο εργαστήριο ανθρώπινα συνθετικά έμβρυα για ερευνητικούς σκοπούς.

Η ανακοίνωση έγινε στην ετήσια συνάντηση της Διεθνούς Εταιρείας για την Έρευνα Βλαστοκυττάρων (International Society for Stem Cell Research) στη Βοστώνη.

Τα συνθετικά έμβρυα είναι πανομοιότυπα με τα αληθινά και γι’ αυτό ονομάζονται «μοντέλα εμβρύων».

Χαρακτηριστικό είναι, πώς δεν κατασκευάστηκαν για αναπαραγωγικούς, αλλά μόνο για ερευνητικούς σκοπούς. Και συγκεκριμένα, με σκοπό να καταφέρουν οι επιστήμονες να ανακαλύψουν τους λόγους της αιφνίδιας διακοπής της εγκυμοσύνης σε πρόωρα στάδια (αποβολή) και συγκεκριμένα στο πρώτο τρίμηνο.

Η Γεωργία Κόκκαλη, Μοριακός Βιολόγος-Κλινικός Εμβρυολόγος. Υπεύθυνη του Τμήματος Προεμφυτευτικού Γενετικού Ελέγχου της Κλινική »Γένεσις Αθηνών», μιλώντας στο iatropedia.gr εξηγεί γιατί αυτή η έρευνα, μπορεί να αποδειχθεί σημαντική σε επιστημονικό επίπεδο:

«Εγώ που είμαι επιστήμονας δεν μπορώ να τα αποκαλέσω “συνθετικά έμβρυα”. Τα αποκαλώ “δομές”, ή «εμβρυικές δομές», ή όπως τα λέγαμε μέχρι πρόσφατα “Embryoid bodies”. Αυτές οι δομές μπορούν να απαντήσουν στο ερώτημα, του πώς οργανώνεται το ίδιο το έμβρυο μετά την εμφύτευση. Αυτό που λέμε, δηλαδή, “μαύρο κουτί”. Το λέμε έτσι, καθώς δεν γνωρίζουμε 100% τί συμβαίνει και πώς εξελίσσονται τα πράγματα, από τη στιγμή που το έμβρυο μπαίνει μέσα στην μήτρα. Η έρευνα πάνω στο «μαύρο κουτί» -αν καταφέρουμε δηλαδή να παρατηρήσουμε αυτές τις «δομές» να αναπτύσσονται στο εργαστήριο- μπορεί να μας βοηθήσει να λύσουμε τα θέματα των πρώτων σταδίων, όταν “χάνεται” μια εγκυμοσύνη. Γιατί έχουμε πολλές εγκυμοσύνες που σταματούν στο πρώτο τρίμηνο. Αν λοιπόν πούμε ότι αυτές οι εργαστηριακές κατασκευές δεν αποτελούν “άνθρωπο”, αλλά αποτελούν “δομές” ίσως πάρουμε κάποιες απαντήσεις -και βάζω και ένα ερωτηματικό για το πόσο αξιόπιστα μπορούν να είναι αυτά τα αποτελέσματα- στον μηχανισμό της ζωής στα πρώτα στάδια», αναφέρει η επιστήμονας.

“Βλαστοκύτταρα χωρίς καρδιά και εγκέφαλο”

Η καθηγήτρια Magdalena Żernicka-Goetz, που ηγείται των ερευνών και η οποία το 2022 βραβεύτηκε με το Μετάλλιο Edwin G. Conklin από την Εταιρεία Αναπτυξιακής Βιολογίας, εξήγησε πως τα συνθετικά έμβρυα δεν διαθέτουν καρδιά ή κάποια μορφή εγκεφάλου.

Αποτελούνται, ωστόσο, από αληθινά ανθρώπινα κύτταρα (βλαστοκύτταρα), τα οποία έχουν τη ιδιότητα να συνεχίζουν να σχηματίζουν πλακούντα, αμνιακό σάκο και κατ’ επέκταση το ίδιο το έμβρυο.

Είναι γνωστό ότι τα βλαστοκύτταρα έχουν την ικανότητα να μετατρέπονται σε οποιοδήποτε είδος κυττάρου του ανθρώπινου οργανισμού, οπότε με κατάλληλη επεξεργασία ενδεχομένως να μπορούσαν να σχηματίσουν και κανονικά έμβρυα.

«Ο σκοπός της δημιουργίας συνθετικών εμβρύων (σε στάδιο ημερών ή εβδομάδων) είναι να βοηθήσουν τους ερευνητές να μελετήσουν τα πρώτα στάδια της ανθρώπινης ανάπτυξης και να εξηγήσουν τους λόγους που οδηγούν στην αποβολή», ανέφερε η ίδια.

Κανένας επιστήμονας δεν έχει προτείνει, ωστόσο, τα έμβρυα αυτά να αναπτύσσονται σε σημείο που να δημιουργούν ένα ανθρώπινο βρέφος.

Παρ’ όλα αυτά οι λεπτομέρειες του εγχειρήματος δεν έχουν ακόμη δημοσιευθεί στον επιστημονικό τύπο, ώστε να είναι διαθέσιμες για επιστημονικό έλεγχο και σχολιασμό. Με αποτέλεσμα πολλοί ερευνητές να δηλώνουν άρνηση να σχολιάσουν τη σημασία της μελέτης.

“Ηθικά διλήμματα”

Η γρήγορη επιστημονική πρόοδος στον τομέα αυτό, έφερε στη συζήτηση το φλέγον θέμα του τρόπου αντιμετώπισης της συγκεκριμένης ανακάλυψης τόσο σε ηθικό, όσο και σε νομικό επίπεδο.

Η καθηγήτρια Magdalena Żernicka-Goetz, ανέφερε συγκεκριμένα, πως υπάρχει τρόπος πλέον «να δημιουργήσουμε μοντέλα που μοιάζουν με ανθρώπινα έμβρυα, μέσω του επαναπρογραμματισμού εμβρυϊκών βλαστοκυττάρων» και συμπλήρωσε πως μέχρι σήμερα είναι παράνομη η εμφύτευσή τους στη μήτρα μιας ασθενούς, ενώ δεν είναι ακόμη σαφές εάν τα έμβρυα αυτά έχουν τη δυνατότητα να συνεχίσουν να ωριμάζουν πέρα από τα πρώτα στάδια της ανάπτυξης.

Η εμβρυολόγος, Γεωργία Κόκκαλη εξηγεί πώς για να κατανοήσουμε βαθύτερα τα ηθικά διλήμματα, πρέπει να κάνουμε ένα βήμα πίσω και να εξετάσουμε το τι τελικά ονομάζουμε «έμβρυο».

Σχετική μελέτη που προηγήθηκε σε ποντίκια, όπως υποστηρίζει η επιστήμονας, τοποθετεί το θέμα καθαρά στη βάση αυτή και μας αναγκάζει να λάβουμε υπόψη τις διαφορετικές απόψεις και πεποιθήσεις που υπάρχουν σε κάθε κοινωνία.

Άλλη έννοια δίνουν στο “έμβρυο” οι Ισπανοί κι άλλη οι Βέλγοι και οι Ολλανδοί, όπως εξηγεί:

“Στην Ισπανία, π.χ. ο ορισμός του ανθρώπινου εμβρύου αφορά το δίπτυχο “σπέρμα – ωάριο” και όταν αυτό εισέρχεται στη μήτρα. Σε άλλες χώρες, όμως, όπως στην Ολλανδία και το Βέλγιο πιστεύουν πώς οποιαδήποτε κυτταρική ομάδα  μπορεί να εξελιχθεί σε άνθρωπο, θεωρείται “έμβρυο”, ανεξαρτήτως από τον τρόπο που δημιουργήθηκε. Εμείς στο εργαστήριο τι βλέπουμε; Βλέπουμε την παρθενογένεση. Δηλαδή βλέπουμε ένα ωάριο με ένα πυρήνα, αντί για δύο. Ή δεν βλέπουμε κανένα πυρήνα κι αυτό στη συνέχεια διαιρείται. Κάποιοι θεωρούν ότι αυτό είναι όντως ένα ανθρώπινο έμβρυο, ενώ κάποιοι άλλοι υποστηρίζουν  πως αυτό δεν είναι ένα ομαλά δημιουργημένο έμβρυο, άρα δεν είναι έμβρυο», εξηγεί η ειδικός.

Προηγούμενες προσπάθειες σε πειραματόζωα

Τα συνθετικά έμβρυα που αναπτύχθηκαν από κύτταρα ποντικού αναφέρθηκε στην μελέτη που δημοσιεύθηκε τον περασμένο Μάρτιο, ότι φαίνονται σχεδόν πανομοιότυπα με τα φυσικά έμβρυα. Αλλά όταν εμφυτεύτηκαν στις μήτρες θηλυκών ποντικών, δεν εξελίχθηκαν σε ζωντανά ζώα.

«Από τα ποντίκια ξεκίνησε όλο αυτό. Τοποθετήθηκαν αυτές οι κυτταρικές σειρές, αλλά τελικά δεν γεννήθηκαν ποντίκια. Προχώρησε δηλαδή μια εγκυμοσύνη και μετά σταμάτησε», τονίζει η βιολόγος.

Επίσης διευκρινίζει ότι το όλο εγχείρημα δεν έχει καμία σχέση με την κλωνοποίηση. «Γιατί μιλάμε για κυτταρικές σειρές βλαστικών κυττάρων που τις «ανακατεύουμε». Δεν είναι δηλαδή, ότι παίρνει κάποιος ένα κύτταρο δικό μου και το βάζει σε μια κυτταρική σειρά και δημιουργεί «εμένα» πολλές φορές».

Τα συνθετικά κύτταρα ωστόσο, θα μπορούσαν να δώσουν λύσεις στις μεταμοσχεύσεις οργάνων, τονίζει η κα. Κόκκαλη.

«Θα μπορούσαν αυτές οι δομές να «ταϊστούν» με καλλιεργητικά υγρά ανάλογα και να φτιάξουν ίσως όργανα. Οπότε θα είχε τρομερό ενδιαφέρον στην αναγεννητική ιατρική. Αν δοθεί δυνατότητα για έρευνα σ’ αυτές τις εμβρυικές δομές θα μπορούσαν ίσως να μας «λύσουν τα χέρια» σε πολλά προβλήματα. Όλα εξαρτώνται από το εάν αυτά τα αποκαλείς «έμβρυα» ή όχι για να επιτρέψει κανείς την έρευνα ή όχι», σημειώνει.

Τον Απρίλιο, ερευνητές στην Κίνα δημιούργησαν συνθετικά έμβρυα από κύτταρα πιθήκων και τα εμφύτευσαν στη μήτρα ενήλικων πιθήκων, μερικά από τα οποία έδειχναν τα αρχικά σημάδια εγκυμοσύνης, αλλά κανένα από τα οποία δεν συνέχισε να αναπτύσσεται μετά από λίγες ημέρες.

Οι επιστήμονες λένε ότι δεν είναι σαφές εάν το εμπόδιο στην πιο προηγμένη ανάπτυξη είναι απλώς τεχνικό ή έχει μια πιο θεμελιώδη βιολογική αιτία.

«Είναι λίγο τρομακτική η προοπτική να δημιουργηθούν αληθινά έμβρυα. Μπορούμε να πάμε τα πράγματα παρακάτω. Αλλά τελικά, που μέχρι που το πας; Πόσο το προχωράς όλο αυτό; Κάποιοι τρομάζουν και όχι άδικα. Το να μπορούμε να δημιουργήσουμε ωστόσο έναν πλήρη οργανισμό, δημιουργεί και μια μεγάλη αναπαραγωγική ελευθερία. Που δεν θα είναι βέβαια ένα παιδί που θα μας μοιάζει, επειδή δεν είναι από ένα δικό μας κύτταρο, αλλά είναι ένα παιδί που θα μπορεί να παραχθεί. Είναι προβληματισμοί όλοι αυτοί», καταλήγει η γενετίστρια.