Σιδηροδρομικά, αεροπορικά και τροχαία ατυχήματα, καθώς επίσης και τρομοκρατικές ενέργειες, αφήνουν βαθιά τραύματα στα άτομα που  έχουν βιώσει τα γεγονότα αυτά και έχουν καταφέρει να επιβιώσουν.

Παρόμοιες επιπτώσεις αναμένεται να βιώσουν και οι επιζώντες και διασώστες από το πρόσφατο σιδηροδρομικό δυστύχημα στα Τέμπη, που κόστισε τη ζωή σε τουλάχιστον 57 ανθρώπους στη χώρα μας.

Τα γεγονότα αυτά χαρακτηρίζονται ως “τραυματικά” καθώς δυναμιτίζουν το αίσθημα της ασφάλειας και επιφέρουν δραματικές συνέπειες στην καθημερινότητα των εμπλεκομένων σε βάθος χρόνου, ή ακόμη και εφ’ όρου ζωής.

Οι τραγικές εικόνες μένουν ανεξίτηλα χαραγμένες στην ψυχή των ανθρώπων, καθώς αυτά τα συμβάντα:

• συμβαίνουν απρόβλεπτα, αιφνίδια και απρόσμενα,
• το άτομο αισθάνθηκε ανίσχυρο να αποτρέψει το γεγονός,
• η υποκειμενική αίσθηση ασφάλειας πλήττεται σοβαρά, καθώς το άτομο συνειδητοποιεί τους κινδύνους που ελλοχεύουν στον κόσμο που το περιβάλλει

Ψυχικές συνέπειες

Στις άμεσες συνέπειες της τραυματικής εμπειρίας, συγκαταλέγονται, το άγχος, η κατάθλιψη, οι κρίσεις πανικού, τα προβλήματα ύπνου (αϋπνίες, ή εφιάλτες γύρω από το δυστύχημα) και αίσθημα ευθύνης και ενοχής στους επιζώντες όταν υπάρχουν θανατηφόροι τραυματισμοί.

Επίσης, ευερεθιστότητα, ένταση, ανησυχία και φοβίες.

Πολλοί συχνά οι συμμετέχοντες στο δυστύχημα υποφέρουν από διάθεση αποφυγής μετακινήσεων ή αλλαγές ταξιδιωτικής συμπεριφοράς (φοβία οδήγησης, υιοθέτηση ειδικών συνθηκών κατά την οδήγηση, ή εκδήλωση αγχωδών αντιδράσεων κατά τη μετακίνηση).

Ο διεθνής ορισμός ψυχικής υγείας για τη Διαταραχή Μετατραυματικού Στρες (PTSD), περιλαμβάνει τα ακόλουθα κριτήρια:

Κριτήριο Α : Το άτομο πρέπει να έχει βιώσει ένα τραυματικό περιστατικό μεγάλης σοβαρότητας που του προκάλεσε έντονο φόβο, ανικανότητα και φρίκη.

Κριτήριο Β : Το γεγονός επαναβιώνεται επίμονα μέσα από αναμνήσεις και όνειρα κ.λπ.

Κριτήριο Γ : Το άτομο αποφεύγει με συνέπεια ερεθίσματα που σχετίζονται με το τραύμα και/ή έχει σημαντικά μειωμένη ανταπόκριση στο ερέθισμα (αποφυγή)

Κριτήριο Δ : Το άτομο εμφανίζει επίμονα συμπτώματα αυξημένης διέγερσης, όπως διαταραχή ύπνου ή αδυναμία συγκέντρωσης.

Μετατραυματικό στρες σε επιζώντες μετά από σιδηροδρομικό δυστύχημα

Έρευνα που δημοσιεύθηκε από ερευνητές του Πανεπιστημίου του Κέιμπριτζ στη Βρετανία και αφορούσε την εμφάνιση διαταραχής μετατραυματικού στρες (Post- Traumatic Stress Disorder – PTSD) μεταξύ 187 επιζώντων σιδηροδρομικού δυστυχήματος στον προαστιακό σιδηρόδρομο στο νότιο Λονδίνο, κατέληξε σε σημαντικά συμπεράσματα.

Στο σιδηροδρομικό δυστύχημα στο Κλάφαμ πέθαναν 37 άνθρωποι, ενώ ανάμεσα στους 187 επιζώντες -οι οποίοι απάντησαν σε ερωτηματολόγια μετά το δυστύχημα- διαπιστώθηκαν τα εξής:

Η ομάδα των επιζώντων σημείωσε σημαντικά υψηλότερη βαθμολογία στην κλίμακα Επιπτώσεων Γεγονότων (IES), σε σύγκριση με την ομάδα ελέγχου.

Παράλληλα, αποδείχθηκε πως η σοβαρότητα του σωματικού τραύματος συσχετίζεται σημαντικά με υψηλές βαθμολογίες IES.

Πιο συγκεκριμένα: Σοβαρά συμπτώματα PTSD εμφάνισε το 30% όσων έφεραν μέτρια ή σοβαρά τραύματα λόγω εμπλοκής τους στο δυστύχημα, ενώ υψηλές βαθμολογίες στην κλίματα IES είχε επίσης, το 30% όσων βρέθηκαν στο πλησιέστερο σημείο εστίασης του δυστυχήματος.

Τα άτομα αυτά ακόμη κι αν δεν τραυματίστηκαν άμεσα, βίωσαν έντονα την εμπειρία του κινδύνου του θανάτου, ή την αίσθηση της παγίδευσης, ενώ πολλοί επηρεάστηκαν βαθιά από τη θέαση του θανάτου.

Στους λιγότερο άμεσα εμπλεκόμενους, η εμφάνιση των συμπτωμάτων ήταν αναλογικά παρόμοια με εκείνη των απλών μαρτύρων του δυστυχήματος.

Η διαταραχή μετατραυματικού στρες τόσο σε επιζώντες όσο και σε διασώστες

Δεν είναι μόνο οι επιζώντες οι οποίοι επηρεάζονται από την PTSD, αλλά και τα άτομα των σωστικών συνεργείων (πυροσβέστες, διασώστες άμεσης βοήθειας κ.α.), τα οποία σπεύδουν από την πρώτη στιγμή στο σημείο του δυστυχήματος.

Διασώστες που κλήθηκαν να παρέμβουν σε φωτιά που ξέσπασε σε νυχτερινό κέντρο διασκέδασης, τον Ιανουάριο του 2013 στη Νότια Βραζιλία, αντιμετώπισαν σοβαρές επιπτώσεις ψυχικής υγείας που διήρκεσαν χρόνια μετά.

Μεταξύ άλλων, παρουσίασαν δυσλειτουργίες στην καθημερινότητά τους, αλλά και επίμονες διαταραχές ύπνου.

Συγκεκριμένα σε μελέτη που δημοσιεύθηκε τον Μάιο του 2022, και στην οποία συμμετείχαν συνολικά 370 άτομα, (190 επιζώντες και 180 διασώστες), αποδείχθηκε πως ο επιπολασμός της PTSD ήταν 31,9% κατά μέσο όρο, καθώς κυμαινόταν από το 24,4% για τους διασώστες έως το 38,9% για τα θύματα.

Πιο αναλυτικά, κακή ποιότητα ύπνου εμφάνισε το 65,9% των συμμετεχόντων κατά μέσο όρο και συγκεκριμένα, ανά ομάδα

• 56,1% οι διασώστες
• 75,3% τα θύματα

Υψηλά ποσοστά PTSD και στους μηχανοδηγούς τρένων

Σύμφωνα με άλλη μελέτη, υψηλά ποσοστά συμπτωμάτων μετατραυματικού στρες (PTSD) (8,3%), εμφανίζουν και οι μηχανοδηγοί τρένων , γεγονός το οποίο αναδεικνύει την ανάγκη επανορθωτικής ψυχολογικής υποστήριξης μετά από τα σιδηροδρομικά δυστυχήματα, έτσι ώστε να ελαχιστοποιηθούν οι ψυχολογικές επιπτώσεις.

Εκτός από τους εκτροχιασμούς και τις πολύ σπάνιες μετωπικές συγκρούσεις, όπως αυτή που αντιμετώπισε πρόσφατα και η χώρα μας, όμως, οι μηχανοδηγοί γίνονται συχνά μάρτυρες τραγικών περιστατικών με άτομα που πέφτουν στις γραμμές του τρένου, είτε από λάθος, είτε ως αυτόχειρες.

Μηχανοδηγός τρένων στη Βρετανία, τονίζει: «Φαίνεται να είναι μέρος της “κουλτούρας” του σιδηρόδρομου και κάτι που όλοι θα αντιμετωπίσουμε με τον ένα ή τον άλλο τρόπο κάποια στιγμή στην επαγγελματική μας ζωή. Ο καθένας, όμως, αντιμετωπίζει τον πόνο διαφορετικά και επηρεάζεται σε διαφορετικό επίπεδο. Δεν μπορώ να μετρήσω όλες τις άγρυπνες νύχτες που έχω ζήσει βιώνοντας ξανά τον τρόμο, ή όταν ικετεύω να ξημερώσει ώστε να μην χρειάζεται να δω τις εικόνες αυτές, όταν κλείνω τα μάτια μου. Ξέρω βαθιά μέσα μου ότι δεν μπορούσα να κάνω τίποτα για να αποτρέψω την τραγωδία, αλλά αυτή η σκέψη μου δίνει λίγη παρηγοριά», λέει.

Περισσότερο από το 65% όλων των μηχανοδηγών σιδηροδρόμων θα εμπλακούν σε παρόμοια τραγικά περιστατικά και περίπου το 8% από αυτούς, θα αναπτύξουν διαταραχή μετατραυματικού στρες (PTSD).

Ωστόσο, λόγω του στίγματος που σχετίζεται με την ψυχική ασθένεια, δεν αναζητούν όλοι οι εργαζόμενοι ψυχολογική βοήθεια, κάτι που μπορεί να σημαίνει πως το πραγματικό ποσοστό PTSD είναι πιθανότατα πολύ υψηλότερο.