Άσθμα*

• Από Iatropedia

Τι είναι η νόσος

Το άσθμα είναι μία χρόνια πάθηση του αναπνευστικού συστήματος που κύριο χαρακτηριστικό της είναι η δύσπνοια.

Το άσθμα οφείλεται σε φλεγμονή των αεραγωγών και διακρίνεται σε:

• Εξωγενές ή αλλεργικό άσθμα οφείλεται κυρίως στην επίδραση διαφόρων παραγόντων που προέρχονται από το περιβάλλον και λέγονται αλλεργιογόνα. Η μορφή αυτή του άσθματος προσβάλει συνήθως την παιδική ηλικία και οφείλεται κυρίως σε αλλεργική αντίδραση του οργανισμού προς τους εξωγενείς παράγοντες.

Έχει σημαντικά καλύτερη εξέλιξη από το ενδογενές, αφού το μεγαλύτερο ποσοστό των παιδιών είτε απαλλάσσονται από την νόσο τους είτε βελτιώνονται σημαντικά σε βαθμό που να μην χρειάζονται.

• Ενδογενές ή μη αλλεργικό άσθμα στο οποίο δεν ανευρίσκεται κανένας παράγοντας που να θεωρείται υπεύθυνος για την πρόκλησή του.
• Το άσθμα μετά από άσκηση. Στη μορφή αυτή του άσθματος οι κρίσεις δύσπνοιας επέρχονται  μετά από άλλοτε άλλου βαθμού άσκηση.
• Το επαγγελματικό άσθμα. Η μορφή αυτή του άσθματος εμφανίζεται σε άτομα που έρχονται σε επαφή με διάφορες εισπνεόμενες ουσίες που σχετίζονται με το επαγγελματικό περιβάλλον (π.χ. αλεύρι σε αρτοποιούς, σκόνη ξύλου σε μαραγκούς, βαφές χρωμάτων σε βαφείς κ.λ.π.).
• Το νυχτερινό άσθμα. Χαρακτηριστικό της μορφής αυτής του άσθματος είναι ότι οι κρίσεις δύσπνοιας επέρχονται κατά την διάρκεια της νύχτας ή τις πρώτες πρωινές ώρες. Το νυχτερινό άσθμα παρουσιάζεται ιδιαίτερα σε ασθματικούς που δεν θεραπεύουν επαρκώς το άσθμα τους κατά την διάρκεια της ημέρας.

Πού οφείλεται η νόσος – Αίτια - Παράγοντες που την πυροδοτούν

Το άσθμα σε πολλές περιπτώσεις είναι κληρονομική νόσος. Άλλοι παράγοντες που μπορούν να πυροδοτήσουν την νόσο είναι:

1. Αλλεργία. Όπως ήδη αναφέρθηκε η αλλεργία είναι ιδιαίτερη συχνή στα νεαρά άτομα. Στις πιο γνωστές ουσίες που προκαλούν αλλεργία, ανήκουν γύρεις διαφόρων δένδρων ή φυτών, μύκητες, οικιακή σκόνη (ή καλύτερα παράσιτα που ζουν στη σκόνη), τρίχες ή λέπια ζώων, πούπουλα, φάρμακα και τροφές όπως π.χ. τα γαλακτοκομικά προϊόντα, αυγά, σιτάρι, καρύδια, σοκολάτα, ψάρι, οστρακοειδή κ.ά.

2. Λοιμώξεις κυρίως του αναπνευστικού συστήματος όπως π.χ. κρυολογήματα, γρίπη, ιγμορίτιδα κ.ά.

3. Ψυχολογικοί παράγοντες όπως έντονη χαρά ή λύπη.

4. Περιβαλλοντολογικοί παράγοντες όπως η αναπνοή καπνών και μολυσμένου ατμοσφαιρικού αέρα.

5. Επαγγελματικοί παράγοντες όπως η εισπνοή σκόνης  ή αερίων μπορούν να προκαλέσουν την εμφάνιση της ειδικής μορφής άσθματος που λέγεται επαγγελματικό. Το αλεύρι, τα ρινίσματα ξύλου, οι αναθυμιάσεις χρωμάτων ή λιωμένων μετάλλων, αποτελούν χαρακτηριστικά παραδείγματα ουσιών που συναντώνται στον εργασιακό χώρο και που πολλές φορές ευθύνονται για την πρόκληση επαγγελματικού άσθματος.

Σε πολλές περιπτώσεις πολλοί ασθενείς δεν γνωρίζουν ότι έχουν άσθμα, υποεκτιμούν τη σοβαρότητα των συμπτωμάτων τους και δεν επισκέπτονται τον γιατρό τους. Γενικά το άσθμα έχει σοβαρές επιπτώσεις στην ποιότητα ζωής των ασθενών και περιορίζει την συμμετοχή τους στις καθημερινές δραστηριότητες.

Επιδημιολογικά στοιχεία

Το άσθμα είναι ένα από τα συχνότερα χρόνια νοσήματα σε παγκόσμιο επίπεδο

Το άσθμα εμφανίζεται σε όλες τις χώρες, ανεξάρτητα από το βαθμό ανάπτυξης, αλλά φαίνεται ότι είναι συχνότερο στις ανεπτυγμένες χώρες.

Η συχνότητα του παιδικού άσθματος κυμαίνεται απο 1-35%., στα  παιδιά της λευκής φυλής που ζουν στις βιομηχανικά αναπτυγμένες χώρες, η συχνότητά του κυμαίνεται περίπου στο 10-15%.

Στην Ελλάδα η συχνότητα του κυμαίνεται στο 7-10% .  Η συχνότητα της νόσου στην παιδική ηλικία διαφέρει επίσης κατά φύλο. Είναι μεγαλύτερη στα αγόρια, η αναλογία όμως μεταβάλλεται υπέρ των γυναικών στην ενήλικη ζωή.

Πως εκδηλώνεται η νόσος - Συμπτώματα

Κλινικές μορφές του βρογχικoύ άσθματος
1. Το παροξυσμικό βρογχικό άσθμα. Όπου τα συμπτώματα εμφανίζονται σποραδικά, ύστερα από έκθεση σε αντιγόνο ή λοίμωξη του αναπνευστικού. Ασθενείς ευαισθητοποιημένοι σε γύρεις εκδηλώνουν παροξυσμούς σε ορισμένη εποχή του έτους, συνήθως την άνοιξη, (εποχιακό άσθμα). Το παροξυσμικό βρογχικό άσθμα χαρακτηρίζεται ελαφρύ, όταν ο ασθενής εμφανίζει σποραδικά 1 -2 φορές το μήνα δύσπνοια, δυσχέρεια στην πλήρωση του θώρακα με αέρα και συριγμό. Οι παροξυσμοί αυτοί, όπως έδειξαν συνεχεία μετρήσεις των αντιστάσεων των αεροφόρων οδών, ενδέχεται να είναι σοβαροί. Σπανιότερα σε παιδιά και νεαρά άτομα οι παροξυσμοί είναι ιδιαίτερης βαρύτητας.

2. Το χρόνιο βρογχικό άσθμα, όπου οι ασθενείς παρουσιάζουν απόφραξη σ όλη τη διάρκεια του χρόνου. Χαρακτηρίζεται ως βαρύ ή ελαφρύ, ανάλογα

• με τον βαθμό των νυχτερινών αφυπνίσεων λόγω δύσπνοιας,
• τον χρόνο που απαιτείται μετά την πρωινή αφύπνιση προκειμένου να υποχωρήσει η δύσπνοια και
•  την κατανάλωση βρογχο-διασταλτικών φαρμάκων.

3. Το αιφνίδιο βρογχικό άσθμα Με τον όρο αυτό περιγράφονται επικίνδυνες για τη ζωή κρίσεις βρογχικoύ άσθματος. Οι ασθενείς παρουσιάζουν έντονη δύσπνοια και ορθόπνοια με αποτέλεσμα να αναγκάζονται να χρησιμοποιούν τους επικουρικούς μυς.
Ενδέχεται να παρουσιάζουν συγχυτική κατάσταση, απώλεια των αισθήσεων και κυάνωση.

Το άσθμα εκδηλώνεται με ένα ή περισσότερα από τα παρακάτω συμπτώματα

• βήχα
• συρίττουσα αναπνοή ("βράσιμο")
• δύσπνοια (δυσκολία στην αναπνοή)
• συσφιγκτικό αίσθημα στο θώρακα ή και θωρακικό πόνο κατά την αναπνοή

Τα συμπτώματα αυτά είναι συνήθως παροξυσμικά, εμφανίζονται δηλαδή μετά από έκθεση σε κάποιο εκλυτικό παράγοντα και υποχωρούν με τη θεραπεία. Η συχνότητα εμφάνισης και η διάρκεια των συμπτωμάτων καθορίζουν τη βαρύτητα του άσθματος. Σε αρκετά παιδιά με άσθμα μερικά συμπτώματα (π.χ. βήχας ή "βράσιμο" κυρίως τη νύχτα ή μετά από άσκηση) μπορεί να επιμένουν και μετά το τέλος ενός παροξυσμικού επεισοδίου.

Θεραπεία – Μέθοδοι αντιμετώπισης

Δεν υπάρχει θεραπεία που να επιτυγχάνει πλήρη ίαση της νόσου, αλλά υπάρχουν κάποιες κατηγορίες φαρμάκων που βοηθούν στον έλεγχο και την ανακούφιση των συμπτωμάτων, βελτιώνοντας παράλληλα και την πνευμονική λειτουργία.

Η θεραπεία συνίσταται σε:

1. Στην αποφυγή των ειδικών αντιγόνων, εφόσον αυτά εντοπίζονται στο περιβάλλον του ασθενή.
2. Στην ειδική ανοσοθεραπεία (απευαισθητοποίηση).
3. Στην φαρμακευτική θεραπεία

• Τα ρυθμιστικά φάρμακα, στα οποία ανήκουν τα αντιφλεγμονώδη. Τα εισπνεόμενα στεροειδή, έχουν την ισχυρότερη αντιφλεγμονώδη δράση και είναι θεραπεία πρώτης επιλογής ακόμη και για ασθενείς με ήπιο άσθμα.
• Τα βρογχοδιασταλτικά ανακουφίζουν τους ασθενείς από τα συμπτώματα σε μικρό χρόνο.
• Τέλος η χορήγηση σταθερού συνδυασμού εισπνεόμενου κορτικοστεροειδούς με βρογχοδιασταλτικό μέσω μιας συσκευής εισπνοών, η οποία βοηθά στον καλύτερο έλεγχο του άσθματος και στη βελτίωση της συμμόρφωσης των ασθενών στη θεραπεία.

Στο άσθμα υπάρχει μεγάλη μεταβλητότητα των κλινικών εκδηλώσεων ανάμεσα στους διάφορους ασθενείς αλλά και στον καθένα χωριστά.

• Υπάρχει συσχετισμός δερματικών εκδηλώσεων (έκζεμα) και γενικότερα αλλεργίας και βρογχικού άσθματος.
• Τονίζεται η συμμετοχή του ψυχικού παράγοντα στην εκδήλωση του βρογχικoύ άσθματος και την πρόκληση των παροξυσμών.
• Οι παρενέργειες των φαρμάκων που χρησιμοποιούνται για το βρογχικό άσθμα είναι κυρίως παρενέργειες των κορτικοειδών και είναι σε χορήγηση από το στόμα. Αυτά προκαλούν πιθανή οστεοπόρωση, ψυχολογικές διαταραχές, παχυσαρκία, αναστολή της ανάπτυξης στα παιδιά, αμηνόρροια, διαβήτη, υπερλιπιδαιμία, υπέρταση, καταρράκτη, γλαύκωμα, αιμορραγίες από το γαοτρεντερικό, αύξηση της συχνότητας των λοιμώξεων, αναζωπύρωση φυματίωσης, μυοπάθεια, κ.α.

Πώς να προφυλαχτείτε από τη νόσο - Πρόγνωση

Η πρόγνωση του παιδικού άσθματος στην Ελλάδα είναι καλή, δεδομένου ότι 2 στα 3 παιδιά σταματούν να έχουν συμπτώματα μετά το 10ο-12ο χρόνο της ζωής

Τα νήπια με άσθμα, το οποίο εκλύεται μόνο μετά από ιογενείς λοιμώξεις του αναπνευστικού συστήματος, έχουν αρκετές πιθανότητες να απαλλαγούν από τα συμπτώματα αυτά κατά τη σχολική ηλικία. Σε ορισμένα όμως από αυτά τα παιδιά το άσθμα επιμένει

Η πρόληψη αποβλέπει να θέσει το άσθμα "υπό έλεγχο". Αυτό ισχύει όταν επιτυγχάνεται:

• πρόληψη των χρόνιων συμπτωμάτων (π.χ. νυχτερινός βήχας ή βήχας μετά από άσκηση)
• πρόληψη ή ελαχιστοποίηση της ανάγκης επείγουσας αντιμετώπισης ή νοσηλείας οξέων επεισοδίων άσθματος
• διατήρηση της σωματικής δραστηριότητας (παιχνίδι, άσκηση, άθληση) χωρίς την εμφάνιση συμπτωμάτων
• διατήρηση της πνευμονικής λειτουργίας εντός των φυσιολογικών ορίων

Μανωλίδου Ζαχαρούλα, R.N., M.Sc.

Κιουρής Πέτρος, Παιδίατρος