Ουρολοίμωξη – παιδιά*

• Από Iatropedia

Τι είναι η νόσος

Ουρολοίμωξη καλείται η είσοδος και ανάπτυξη μικροβίων στο εσωτερικό του ουροποιητικού συστήματος.

Πού οφείλεται η νόσος - Αίτια - Παράγοντες που την πυροδοτούν

Καταστάσεις που προδιαθέτουν στην ανάπτυξη ή είσοδο μικροβίων στο ουροποιητικό σύστημα μπορούν να είναι:

• Η ύπαρξη ανατομικού η λειτουργικού κωλύματος (ανατομικό ή λειτουργικό κώλυμα στη ελεύθερη ροή των ούρων με αποτέλεσμα την στάση ή επιβράδυνση της ροής τους και τη δημιουργία ευνοϊκών συνθηκών για την ανάπτυξη μικροβίων) ή ανατομικής ανωμαλίας του ουροποιητικού (όπως η κυστεουρητηρική παλινδρόμηση**)
• Η βραχύτατη ουρήθρα στα κορίτσια
• Ο Σακχαρώδης Διαβήτης
• Άλλες μεταβολικές διαταραχές
• Η υγιεινή της ουρήθρας και γενικά της περιοχής
• Άλλα αίτια όπως στενά ρούχα, κλπ

Συχνότερα προκαλούν ουρολοιμώξεις τα κατά Gram αρνητικά μικρόβια που βρίσκονται στο παχύ έντερο, όπως το κολοβακτηρίδιο, η κλεμπσιέλλα, ο πρωτέας, ο εντερόκοκκος κ.α.

**Κυστεουρητηρική παλινδρόμηση των ούρων (ΚΟΥΠ).

Φυσιολογικά τα ούρα δεν παλινδρομούν κατά την διάρκεια της ούρησης πίσω προς τους ουρητήρες, διότι η φορά των ουρητήρων είναι λοξή και τα στόμια τους λειτουργούν σαν βαλβίδες που επιτρέπουν την ροή των  ούρων μόνο από τους νεφρούς προς την κύστη. Πολλές φορές η ανεπάρκεια αυτών των ανατομικών μηχανισμών (συγγενής ανεπάρκεια των κυστεουρητηρικών στομίων ή άλλα αίτια) οδηγούν στη παλινδρόμηση των ούρων προς τους ουρητήρες με αποτέλεσμα την εμφάνιση συχνών ουρολοιμώξεων και όχι μόνο. Η νόσος έχει καλή πρόγνωση, εφόσον αντιμετωπιστεί εγκαίρως και αποφευχθεί η νεφρική βλάβη ή νεφρική δυσλειτουργία. Η έγκαιρη επιλογή ενός ειδικού παιδο-ουρολόγου είναι σημαντική καθώς και η εφαρμογή των οδηγιών του. Η αντιμετώπιση της ΚΟΥΠ είναι είτε συντηρητική, είτε χειρουργική ανάλογα με τον βαθμό της παλινδρόμησης με άριστα αποτελέσματα. Συχνά απαιτείται μακροχρόνια χημειοπροφύλαξη για την αποφυγή των ουρολοιμώξεων.

Επιδημιολογικά στοιχεία

Το ουροποιητικό σύστημα είναι το δεύτερο, κατά σειρά συχνότητας, σύστημα μετά το αναπνευστικό, στο οποίο αναπτύσσονται λοιμώξεις κατά την παιδική ηλικία. Στους πρώτους μήνες της ζωής τα αγόρια προσβάλλονται πιο συχνά από τα κορίτσια, πιθανόν λόγω των συχνοτέρων συγγενών παθήσεων.  Αργότερα, η συχνότητα αντιστρέφεται και συχνότερα προσβάλλονται τα κορίτσια. Μετά το 2^ο έτος και σε όλη τη παιδική ηλικία η αναλογία αυξάνει σε 8 κορίτσια προς 1 αγόρι.

Πως εκδηλώνεται η νόσος - Συμπτώματα

Κατά τα δυο πρώτα έτη της ζωής οι ουρολοιμώξεις εκδηλώνονται με ασαφή συμπτώματα όπως ανορεξία, εμέτους, ανησυχία, πιθανόν και διαρροϊκές κενώσεις και με ανεξήγητο πυρετό. Αν δεν γίνει η διάγνωση αμέσως τα συμπτώματα υποχωρούν για λίγο και επαναλαμβάνονται. Έτσι η λοίμωξη χρονίζει και συνοδεύεται από καθυστέρηση της ανάπτυξης και αναιμία. Πολλές φορές η καθυστέρηση της ανάπτυξης με τις διαρροϊκές κενώσεις προσανατολίζουν τον γιατρό προς το πεπτικό σύστημα και η μόνη εξέταση που βοηθά στη σωστή διάγνωση είναι η καλλιέργεια ούρων.

Στα νεογνά άλλοτε εκδηλώνεται με πυρετό (με ή χωρίς ρίγος), σπασμούς, εμέτους, ίκτερο, παρατεταμένο κλάμα, ναυτίες και άλλοτε με ανορεξία και καθυστέρηση ανάπτυξης. Μπορεί να εμφανιστεί θολότητα καθώς και έντονη δυσοσμία των ούρων. Συμπτώματα όπως πόνος ή και τσούξιμο κατά την ούρηση, δύσκολα μπορούν να αναγνωριστούν στα νεογνά, κάνοντας πιο δύσκολη η διάγνωση των ουρολοιμώξεων.

Στα μεγάλα παιδιά που μπορούν να επικοινωνήσουν τα συμπτώματα είναι ίδια με των ενήλικων. Τα συχνότερα συμπτώματα είναι ο υπερηβικός πόνος (στη κύστη), η δυσφορία, το αίσθημα καύσου (κάψιμο και πόνος)  κατά την ούρηση και συχνουρία με μικρές ποσότητες ούρων (το παιδί ζητά πολύ συχνά να ουρήσει, αλλά να έχει πολύ μικρές ποσότητες ούρων). Τα ούρα μπορούν επίσης να είναι θολά και δύσοσμα.

Με την εμφάνιση ενός ή περισσότερων συμπτωμάτων οι γονείς πρέπει να αναφέρονται στον ειδικό παιδίατρο ή στον ειδικό ουρολόγο παίδων.

Διάγνωση της νόσου – Εξετάσεις

Στα βρέφη και στα παιδιά δύσκολα αναγνωρίζονται οι ουρολοιμώξεις. Σε κάθε περίπτωση θα πρέπει να ακολουθούνται αυστηρά και πολύ προσοχή οι οδηγίες του παιδιάτρου. Απαραίτητες εξετάσεις είναι:

Γενική ούρων: λαμβάνεται από το μέσον της ούρησης στα μεγάλα παιδιά που συνεργάζονται και με τη χρήση ειδικής αυτοκόλλητης σακούλας συλλογής στα βρέφη και νεογνά.

Καλλιέργεια ούρων η οποία θέτει και τη διάγνωση της ουρολοίμωξης: με παρουσία και συγκέντρωση μικροοργανισμών πάνω από 10⁵/ml (ανάλογα με την περίπτωση). Ιδιαίτερη προσοχή πρέπει να δίνεται κατά τη συλλογή του δείγματος για καλλιέργεια. Είναι απαραίτητη η τήρηση των οδηγιών του ειδικού ιατρού, η καλή καθαριότητα με ήπια αντισηπτικά της περιοχής και ξέβγαλμα με άφθονο αποστειρωμένο νερό. Στα βρέφη πρέπει να δίνεται πολύ προσοχή στο ειδικό αποστειρωμένο σακουλάκι συλλογής ούρων, να κολλάει καλά στη περιοχή για τη σωστή συλλογή των ούρων και την αποφυγή της επιμόλυνσης. Ανάλογα με τη δυνατότητα λήψης άσηπτων ούρων ο γιατρός σε κάποιες περιπτώσεις προβαίνει σε καθετηριασμό της ουροδόχου κύστεως ή σε υπερηβική παρακέντηση της κύστεως. Η τελευταία έχει τον μικρότερο κίνδυνο επιμόλυνσης. Τα μεγαλύτερα παιδιά μπορούν να καθοδηγηθούν για τη σωστή συλλογή ούρων από το μέσον της ούρησης.

Μεγάλη σημασία στα αποτελέσματα έχει ο χρόνος που μεσολαβεί από τη λήψη των ούρων μέχρι την τοποθέτηση στο καλλιεργητικό υλικό. Τα μικρόβια πολλαπλασιάζονται σε θερμοκρασία δωματίου, γι αυτό το λόγο όταν δεν πρόκειται να ενοφθαλμιστεί το δείγμα αμέσως θα πρέπει να διατηρείται στο ψυγείο, για την αποφυγή λανθασμένων αποτελεσμάτων. Ο χρόνος αυτός δεν πρέπει να υπερβαίνει τα 30 λεπτά και τα δείγματα πρέπει να παραδίδονται αμέσως στους υπευθύνους του μικροβιολογικού εργαστηρίου. Η ανεύρεση δυο ή περισσότερων μικροβίων υποδηλώνει ότι τα ούρα επιμολυνθήκαν κατά τη συλλογή τους.

Χρήσιμος είναι ο προσδιορισμός της γλυκόζης στα ούρα.

Ακτινολογικός έλεγχος του ουροποιητικού (κυστεουρηθρογραφία ή πυελογραφία) επιβάλλεται από την πρώτη εμφάνιση της ουρολοίμωξης. Στα αγόρια, λόγω της μεγαλύτερης πιθανότητας εμφάνισης δομικής ανωμαλίας, εξαιτίας κάποιας συγγενούς πάθησης, η διάγνωση πρέπει να γίνει αμέσως. Στα κορίτσια ο ακτινολογικός έλεγχος γίνεται ιδιαίτερα όταν είναι μικρότερα από 12-18 μηνών και όταν υποτροπιάζουν οι ουρολοιμώξεις.

Τέλος μπορεί να χρειαστεί υπέρηχος νεφρών και άλλες εξετάσεις ανάλογα με τα αποτελέσματα των προηγουμένων, το ιστορικό, την κλινική κατάσταση του παιδιού και την κρίση του ιατρού.

Ποιές είναι οι επιπλοκές

Λόγω των μικρών ηλικιών η διάγνωση δεν είναι εύκολη  και ο κίνδυνος των επιπλοκών είναι μεγάλος. Η εμφάνιση επιπλοκών εξαρτάται από την ηλικία, την έγκαιρη διάγνωση και τη σωστή θεραπεία, αλλά και την παρουσία ή όχι συγγενούς ανωμαλίας του ουροποιητικού συστήματος.

Οι σοβαρότερες είναι:

• Οι λοιμώξεις ανωτέρου ουροποιητικού (πυελονεφρίτιδες, αποστήματα)
• Νεφρική ανεπάρκεια
• Υδρονέφρωση
• Και μερικές φορές και ανάπτυξη υπέρτασης (υψηλή αρτηριακή πίεση).

Θεραπεία – Μέθοδοι αντιμετώπισης

Για τη διάγνωση η συνεργασία του ακτινολόγου με τον ουρολόγο είναι απαραίτητη. Η αντιμετώπιση της ουρολοίμωξης στα παιδιά γίνεται με την κατάλληλη κάθε φορά αντιβιοτική αγωγή (σύμφωνα με το ιστορικό του παιδιού, την κλινική εξέταση, το αντιβιόγραμμα). Μερικές φορές η αντιβιοτική θεραπεία επιβάλλεται να γίνει στο νοσοκομείο ενδοφλεβίως (νεογνά και βρέφη).

Τα συνήθη αντιβιοτικά είναι: η αμοξυκιλλίνη, η νιτροφουραντοϊνη, η τριμεθοπρίμη-σουλφαμεθοξαζόλη, κ.α. Αν αποδειχθεί αποτελεσματική εντός 24-72 ωρών, η θεραπεία συνεχίζεται για δυο εβδομάδες. Κατά περίπτωση, όπως στις περιπτώσεις ύπαρξης ΚΟΥΠ, μπορεί να συστηθεί και θεραπεία του παιδιού επί 3 μήνες και να παρακολουθείται με μηνιαίες καλλιέργειες επί 6 μήνες για την αποφυγή υποτροπής των ουρολοιμώξεων.

Πρόσθετα γενικά μέτρα κατά τη διάρκεια μια ουρολοίμωξης είναι η κατανάλωση πολλών υγρών, η καλή καθαριότητα της περιοχής, αποφυγή στενών ρούχων και γενικά προδιαθεσικών παραγόντων.

Πώς να προφυλαχτείτε από τη νόσο - Πρόγνωση

• Να προτρέπετε στο παιδί να ουρεί συχνά κατά την διάρκεια της ημέρας και να μην κρατά τα ούρα του (συνήθως ξεχνιούνται με το παιχνίδι)
• Το πλύσιμο των χεριών και πριν και μετά την τουαλέτα πρέπει να τηρείται ανελλιπώς από όλους ανεξαιρέτως.
• Η λήψη πολλών υγρών καθημερινά ανάλογα με την ηλικία του παιδιού και περισσότερο τις ζεστές ημέρες και στη σωματική δραστηριότητα (αθλητισμό ή παιχνίδι).
• Η συχνή τελεία εκκένωση της κύστης είναι σημαντική (ο γονείς πρέπει να εκπαιδεύσουν τα παιδιά σε αυτό)
• Η άριστη και καθημερινή ατομική καθαριότητα (των γεννητικών οργάνων), ιδιαίτερα στα κορίτσια, από την καθαρότερη περιοχή προς την λιγότερο καθαρή είναι απαραίτητη. Η καθαριότητα των γεννητικών οργάνων στα κορίτσια μετά την τουαλέτα πρέπει να γίνεται από εμπρός προς τα πίσω με ξεχωριστές κινήσεις και με αλλαγή του χαρτιού. 

Βιλαέτη Αγάπη, Ιατρός