Παχυσαρκία*

• Από Iatropedia

Τι είναι η νόσος

Η παχυσαρκία σήμερα αποτελεί ένα από τα σπουδαιότερα διατροφικά προβλήματα για τις προηγμένες κοινωνίες

Παχυσαρκία είναι η παθολογικά αυξημένη εναπόθεση λίπους στις λιπαποθήκες του σώματος.

Πού οφείλεται η νόσος – Αίτια - Παράγοντες που την πυροδοτούν

• Γενετικοί παράγοντες
• Οικογενής παχυσαρκία
• Λίγα και μεγάλα γεύματα
• Μειωμένη φυσική δραστηριότητα
• Λήψη φαρμάκων
• Ψυχολογικοί παράγοντες

Φυσιολογικά το λίπος, στο σύνολό του, αποτελεί το 15-20% του σωματικού βάρους για τον άνδρα και το 20-25% για τη γυναίκα. Στην παχυσαρκία το ποσοστά αυτό μπορεί να φτάσει το 40%, ενώ σε σπάνιες περιπτώσεις και το 70% (κακοήθης παχυσαρκία).

Η παχυσαρκία είναι μία επιδημία και δεν μπορεί να λυθεί αποσπασματικά, μόνο με την δίαιτα. Η πρόληψη φαίνεται να είναι ο αποτελεσματικότερος τρόπος και ο πλέον μακροχρόνιος.

Παχυσαρκία στην εφηβεία

Οι υπέρβαροι νέοι διατρέχουν το ίδιο ρίσκο να εμφανίσουν μία τουλάχιστον επιπλοκή της παχυσαρκίας,  με τα άτομα που καπνίζουν δέκα τσιγάρα ημερησίως.

Το 77% των παιδιών δεν τρώει σχεδόν ποτέ μαζί με τους γονείς του και περνάει πολλές ώρες μόνο του στο σπίτι. Έτσι συχνά το φαγητό που τρώνε δεν ελέγχεται όσο πρέπει από τους γονείς, ως προς την ποσότητα και την ποιότητα του. 25-48% των Ελληνόπουλων δεν έχουν ποτέ ενημερωθεί για θέματα διατροφής από τους γονείς τους.

Η αδυναμία των γονιών να ετοιμάσουν ένα ισορροπημένο και υγιεινό πρωινό τουλάχιστον στα παιδιά τους, τους οδηγεί στην εύκολη λύση του «χαρτζιλικιού»

Η διατροφή στα σχολικά κυλικεία δεν είναι κατάλληλη. Οι μαθητές αγοράζουν σνακ (γαριδάκια, πατατάκια κ.ά) σε ποσοστό 55%, προϊόντα με πολύ ζάχαρη σε ποσοστό 36-65%, χυμούς μη φυσικούς με προσθήκη ζάχαρης (τύπου νέκταρ) σε ποσοστό 55%. Γενικά το 81% των παιδιών προμηθεύεται το κολατσιό του από το σχολείο.

Επειδή η παχυσαρκία δεν είναι μόνο αποτέλεσμα της κακής διατροφής αλλά και της περιορισμένης άσκησης θα πρέπει να ωθήσουν τα παιδιά να γίνουν πιο δραστήρια. Αν και ο ελεύθερος χρόνος των παιδιών γίνεται όλο και λιγότερος, είναι σίγουρο ότι τουλάχιστον στα πρώτα χρόνια μπορεί να ασχοληθούν πιο συστηματικά με κάποια ήπια μορφή άσκησης.

Τα παιδιά που περνάνε ώρες με τον παππού και τη γιαγιά, παχαίνουν περισσότερο.

Ιδιαίτερα τα αναψυκτικά έχουν ενοχοποιηθεί και συσχετιστεί με την αύξηση της παιδικής παχυσαρκίας.

Τέλος δεν πρέπει να μας διαφεύγει ότι τα παιδιά που παρουσιάζουν χαμηλή αυτοεκτίμηση διατρέχουν μεγαλύτερο κίνδυνο να είναι παχύσαρκα όταν ενηλικιωθούν.

Ποιες είναι οι επιπλοκές

Η σοβαρή παχυσαρκία ενέχει κινδύνους για την υγεία καθώς παρουσιάζει επιπλοκές. Η συσσώρευση λίπους γύρω από την κοιλιά, η οποία παρατηρείται συνήθως στους άνδρες, προκαλεί πολύ συχνά εμφάνιση καρδιαγγειακών παθήσεων, όπως αρτηριακή υπέρταση, στεφανιαία νόσο, αρτηριοσκλήρυνση κλπ. Αντίθετα, η συσσώρευση λίπους στους μηρούς και τους γλουτούς, η οποία παρατηρείται συνήθως στις γυναίκες, προκαλεί κυρίως αγγειακά προβλήματα από τα κάτω άκρα, όπως φλεβική ανεπάρκεια κάτω άκρων (κιρσούς) κλπ.

Οι κυριότερες επιπλοκές της παχυσαρκίας είναι:

Καρδιαγγειακές επιπλοκές
•    υπέρταση  
•    έμφραγμα μυοκαρδίου
•    εγκεφαλικό επεισόδιο
•    καρδιακή ανεπάρκεια
•    θρομβοεμβολικά επεισόδια (εν τω βάθει φλεβοθρόμβωση, πνευμονική εμβολή)

Μεταβολικές διαταραχές
•    σακχαρώδης διαβήτης
•    σύνδρομο υπερινσουλιναιμίας με αντοχή στην ινσουλίνη
Αναπνευστικά προβλήματα
•    άπνοια ύπνου (παύσεις αναπνοής στον ύπνο-έντονο ροχαλητό)

Νεοπλασίες
•    καρκίνος μαστού, καρκίνος τραχήλου μήτρας, καρκίνος ενδομητρίου
•    καρκίνος παχέος εντέρου, καρκίνος προστάτη, καρκίνος οισοφάγου

Ορμονικά προβλήματα
•    στειρότητα και ανικανότητα
•    διαταραχές περιόδου
•    σύνδρομο πολυκυστικών ωοθηκών
•    υπερτρίχωση

Ορθοπεδικά προβλήματα
•    οσφυαλγία-ισχιαλγία, δισκοκήλη
•    αρθρίτιδα γονάτων, ισχίων, ποδοκνημικών

Προβλήματα από το πεπτικό
•    λιπώδης διήθηση, στεάτωση, στεατοηπατίτις και κίρρωση του ήπατος
•    διαφραγματοκήλη και οισοφαγίτιδα

Δερματολογικά προβλήματα
•    δερματικές λοιμώξεις (δοθηίνωση δέρματος)
•    ακμή

Ψυχιατρικά προβλήματα
•    κατάθλιψη και αυτοκτονία

Οι παχύσαρκοι και οι υπέρβαροι άνδρες διαθέτουν σπέρμα χαμηλότερης ποιότητας, με συνέπεια να έχουν μικρότερες πιθανότητες να γίνουν γονείς, ιδιαίτερα σε μεγαλύτερη ηλικία.

Οι παχύσαρκοι έχουν αυξημένο -μέχρι και τετραπλάσιο- κίνδυνο για την εμφάνιση Αλτσχάϊμερ και άλλων μορφών άνοιας

Θεραπεία – Μέθοδοι αντιμετώπισης

Το αισιόδοξο μήνυμα είναι ότι η ιατρική έχει επιτέλους αποκτήσει δοκιμασμένα όπλα για να θεραπεύσει τις μέχρι πρότινος πρακτικά αθεράπευτες μορφές παχυσαρκίας.

Αλλάξτε διατροφικές συνήθειες

Κύριος στόχος της θεραπευτικής αντιμετώπισης της παχυσαρκίας παραμένει η απώλεια βάρους, η οποία μπορεί να επιτευχθεί μόνο με τη δημιουργία αρνητικού ισοζυγίου ενέργειας, με τη μείωση του ποσού της προσλαμβανομένης τροφής σε 500-1000 Kcals λιγότερο από τις ημερήσιες ανάγκες.

Ετσι, οι νέες οδηγίες, δίνουν έμφαση σε γενικές δίαιτες, χωρίς ιδιαίτερη αναφορά σε ποσοστά και αριθμούς. Σκοπός της δίαιτας είναι η διατήρηση κανονικού σωματικού βάρους, η διατροφή με υγιεινές τροφές, η διατήρηση χαμηλών επιπέδων χοληστερίνης και η ρύθμιση της αρτηριακής πίεσης.

Προτείνονται δύο γεύματα την εβδομάδα με παχιά ψάρια, όπως τόνο ή σολωμό, ή κονσερβοποιημένα ψάρια, όπως σαρδέλλες ή τόνο. Η πρόταση αυτή στηρίζεται στα ευρήματα ερευνών, σύμφωνα με τις οποίες, η αυξημένη ποσότητα ω-3 λιπαρών οξέων που περιέχουν ορισμένα ψάρια, μπορούν να μειώσουν τον κίνδυνο καρδιακών παθήσεων.

Ημερήσια πρόσληψη χοληστερόλης καθορίζεται στα 300 mg για τους περισσότερους ανθρώπους, ενώ για όσους παρουσιάζουν καρδιολογικά προβλήματα ή αρτηριακή υπέρταση, η πρόσληψη χοληστερόλης, καθορίζεται στα 200 mg την ημέρα.

Επιτρέπεται στους υγιείς ενήλικες, την κατανάλωση ενός αυγού την ημέρα, εφ' όσον η υπόλοιπη πρόσληψη χοληστερίνης είναι περιορισμένη, αφού σύμφωνα με άλλες έρευνες, η κατανάλωση αυγών και ιδιαίτερα του κρόκου, δεν προκαλεί αύξηση των επιπέδων της χοληστερίνης του αίματος σε όλους.

Άλλες προτάσεις αφορούν τον περιορισμό του λίπους περιέχουν επεξεργασμένες τροφές όπως μπισκότα, κράκερς ή μαργαρίνες, τον περιορισμό του αλατιού σε 6 gr (περίπου ένα κουταλάκι του γλυκού) την ημέρα και τον περιορισμό του αλκοόλ σε ένα ποτό την ημέρα για τις γυναίκες και δύο για τους άνδρες.

Επισημαίνεται επίσης ότι το μέγεθος των μερίδων, παίζει σημαντικό ρόλο για την ανάπτυξη παχυσαρκίας, ενώ οι τροφές που περιέχουν μικρές ποσότητες λίπους, δεν έχουν απαραίτητα και λίγες θερμίδες, Τέλος, προτείνεται γρήγορο βάδισμα τουλάχιστον 30 λεπτών την ημέρα, με σκοπό τόσο τη σωματική άσκηση όσο και την κατανάλωση θερμίδων.

Σωματική άσκηση

Παράλληλα θα πρέπει να αυξάνεται η σωματική άσκηση, η οποία βοηθάει στη μεγαλύτερη δυνατή απώλεια σωματικού λίπους, με παράλληλη διατήρηση ή και ενίσχυση του μυϊκού ιστού. Όσο μεγαλύτερο είναι το ποσοστό της άλιπης μάζας στο σώμα, τόσο μεγαλύτερος είναι και ο βασικός μεταβολισμός. Δηλαδή πολύ απλά, 'καίμε' περισσότερες θερμίδες.

Φαρμακευτική αγωγή

Η φαρμακευτική αγωγή της παχυσαρκίας θα πρέπει να αποτελεί το δεύτερο βήμα για την αντιμετώπισή της. Το παχύσαρκο άτομο θα πρέπει να καταφεύγει σε χρήση φαρμάκων μόνο όταν η διαιτολογική αντιμετώπιση έχει αποδεδειγμένα αποτύχει στην αντιμετώπιση της παχυσαρκίας. Η χρήση των φαρμάκων, για την αντιμετώπιση της παχυσαρκίας συνδυάζεται με πληθώρα ανεπιθύμητων ενεργειών.

Θα πρέπει να διευκρινιστεί ότι η χρήση φαρμάκων κατά της παχυσαρκίας δεν απαλλάσσει το παχύσαρκο άτομο από την ανάγκη να υποβληθεί σε δίαιτα και σωματική άσκηση. Απλά βοηθάει περισσότερο στην απώλεια βάρους αλλά και στην αποφυγή υποτροπής.

Χειρουργική αντιμετώπιση

Τρίτο και τελευταίο βήμα στην αντιμετώπιση της παχυσαρκίας μπορεί να αποτελεί η χειρουργική αντιμετώπιση. Το παχύσαρκο άτομο μπορεί να αντιμετωπιστεί χειρουργικά, αποκλειστικά και μόνο όταν όλες οι άλλες προσπάθειες θεραπείας έχουν αποτύχει ή όταν πρόκειται για νοσογόνο παχυσαρκία, όπου οι κίνδυνοι για την υγεία αλλά και τη ζωή του ατόμου είναι αυξημένοι.

Πώς να προφυλαχτείτε από τη νόσο – Πρόγνωση

Οι προσπάθειες για απώλεια βάρους πρέπει να περιλαμβάνει εκτός από διαιτολόγιο χαμηλής ενεργειακής πρόσληψης και συμβουλές για τους κανόνες διατροφής (π.χ. αριθμός γευμάτων, μέγεθος γευμάτων, συχνότητα γευμάτων, κλπ).

«Κανόνες» σωστής διατροφής και  «Παγίδες» που αφορούν τις διάφορες δίαιτες 

Χημική δίαιτα

Οι χημικές δίαιτες δεν περιέχουν σχεδόν καθόλου υδατάνθρακες αλλά ως επί το πλείστον περιέχουν πρωτεΐνες. Αυτό έχει σαν αποτέλεσμα την εμφάνιση οξόνης, την οποία ο οργανισμός προσπαθεί να αποβάλει με τα ούρα. Για τον λόγο αυτό ο οργανισμός χάνει άμεσα σημαντικές ποσότητες νερό και όχι λίπος.                                                                                              

Το λίπος που χάνεται με τις «χημικές δίαιτες» αντιστοιχεί στο 10%.

Συνδυασμοί τροφών που πρέπει να αποφεύγονται

Συνιστάται να μην συνυπάρχουν υδατάνθρακες και πρωτεΐνες (π.χ. κρέας με πατάτες).

Μπορεί η ώρα που τρώμε να επηρεάζει το σωματικό μας βάρος.

Είναι γνωστό ότι ο κιρκαδικός ρυθμός – το εσωτερικό «ρολόι» του ανθρώπινου οργανισμού- παίζει σημαντικό ρόλο στο πώς το σώμα χρησιμοποιεί την ενέργεια.

«Ο τρόπος και οι αιτίες που ένας άνθρωπος παίρνει κιλά είναι περίπλοκη υπόθεση. Αλλά σίγουρα δεν είναι μόνο οι θερμίδες που προσλαμβάνουμε και οι θερμίδες που καίμε. Ο καλύτερος προγραμματισμός των γευμάτων αποτελεί καθοριστικό στοιχείο στη μείωση των ποσοστών παχυσαρκίας»

Ευτυχώς, πλέον υπάρχει ένα εργαλείο για εξατομικευμένες οδηγίες διατροφής που ονομάζεται τεστ διατροφικής δυσανεξίας (ή απλά τεστ τροφών).

Υπάρχουν άτομα που καταναλώνουν μεγάλες ποσότητες τροφής και δεν παχαίνουν και άλλα που ενώ φαινομενικά τρώνε ελάχιστα κι όμως παχαίνουν.

Το τεστ διατροφικής δυσανεξίας μπορεί να αποκαλύψει τις τροφές που επηρεάζουν τον μεταβολισμό μας και γενικά δεν ταιριάζουν στον οργανισμό μας, άρα θα πρέπει να τις αποφεύγουμε.

Απλές  καθημερινές οδηγίες που πρέπει να ακολουθούνται:

• Τρώτε πάντοτε καθιστοί στο τραπέζι
• Τρώτε πρωινό κάθε μέρα

• Τρώτε σε ατμόσφαιρα ηρεμίας και συντροφικότητας
• Τρώτε αργά. Μην καταβροχθίζετε γρήγορα τα γεύματα σας
• Αποφεύγετε να βλέπετε τηλεόραση ταυτόχρονα με τα γεύματα
• Οργανώστε τα γεύματα ανά τακτά σταθερά διαστήματα
• Προτιμάτε τρόπους μαγειρέματος χωρίς πολλά λιπαρά
• Αποφεύγετε τα πολλά αεριούχα αναψυκτικά
• Τρώτε «μεσογειακά», δηλαδή προτιμάτε λαδερά φαγητά, λαχανικά, όσπρια, σούπες, ψωμί
• Προετοιμάζετε το κολατσιό των παιδιών στο σχολείο από το σπίτι ώστε να αποφεύγουν τα «έτοιμα» παρασκευάσματα του κυλικείου
• Τρώτε συχνά ψάρι
• Τρώτε άφθονα φρέσκα λαχανικά, κυρίως εποχής
• ρώτε φρούτα είναι σύμμαχοι της υγείας
• Προτιμάτε το ψωμί ολικής άλεσης στα γεύματά σας
• Πίνετε πολύ νερό κάθε μέρα
• Αποφεύγετε τα σκληρά ποτά (λικέρ, κοκτέιλ), καταναλώνετε με μέτρο το κρασί
• Αποφεύγετε τη ζάχαρη και όλα τα προϊόντα που την περιέχουν
• Προτιμάτε το ελαιόλαδο στα φαγητά σας, κατά προτίμηση ωμό