Σχιζοφρένεια*

• Από Iatropedia

Τι είναι η νόσος

Η σχιζοφρένεια είναι μια ψυχική διαταραχή η οποία καθιστά δύσκολο το διαχωρισμό μεταξύ πραγματικών και μη πραγματικών γεγονότων και εμπειριών, τη λογική σκέψη, τη φυσιολογική συναισθηματική ανταπόκριση και τη φυσιολογική συμπεριφορά σε κοινωνικές εκδηλώσεις.

Πού οφείλεται η νόσος - Αίτια - Παράγοντες που την πυροδοτούν

Η σχιζοφρένεια είναι μια περίπλοκη νόσος. Οι ειδικοί στον τομέα αυτό δεν έχουν καταφέρει να εντοπίσουν την αιτία της. Κάποιοι υποστηρίζουν ότι ο εγκέφαλος αδυνατεί να επεξεργαστεί πληροφορίες σωστά.

Γενετικοί παράγοντες φαίνεται να διαδραματίζουν κάποιο ρόλο. Άνθρωποι που έχουν στο οικογενειακό τους περιβάλλον ασθενείς με σχιζοφρένεια φαίνεται ότι μπορεί να έχουν περισσότερες πιθανότητες να αναπτύξουν τη νόσο.

Κάποιοι ερευνητές υποστηρίζουν ότι υπάρχουν γεγονότα στο περιβάλλον ενός ατόμου που μπορούν να την πυροδοτήσουν. Για παράδειγμα, προβλήματα (λοιμώξεις) κατά την ανάπτυξή τους σαν έμβρυα ή κατά τη γέννηση, πιθανόν να αυξάνουν τον κίνδυνο εμφάνισης της νόσου στην ενήλικο ζωή.

Ψυχολογικοί και κοινωνικοί παράγοντες μπορούν επίσης να επηρεάζουν την ανάπτυξη της νόσου. Παρόλα αυτά, το επίπεδο κοινωνικής και οικογενειακής υποστήριξης φαίνεται να επηρεάζει την πορεία της νόσου και μπορεί να προστατεύει από τις υποτροπές της.

Επιδημιολογικά στοιχεία

Η σχιζοφρένεια συνήθως ξεκινά πριν την ηλικία των 45 ετών (κυρίως 15-35 ετών) και τα συμπτώματα διαρκούν περίπου για 6 μήνες ή και περισσότερο.

Υπολογίζεται ότι επηρεάζει περίπου το 1% του πληθυσμού παγκόσμια. Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας την κατατάσσει μέσα στις 10 νόσους με τη σοβαρότερη επιβάρυνση σε δείκτες καθημερινής, κοινωνικής και επαγγελματικής λειτουργικότητας στις ανεπτυγμένες χώρες.

Εμφανίζεται περίπου το ίδιο συχνά σε άνδρες και γυναίκες, αλλά στις γυναίκες φαίνεται ότι ξεκινά κατά μέσο όρο 3-5 χρόνια αργότερα. Για το λόγο αυτό οι άνδρες τείνουν να αντιπροσωπεύουν περισσότερο από το ήμισυ των ασθενών, με μεγάλους αριθμούς νέων ενηλίκων. Αν και η νόσος συνήθως εμφανίζεται στη νεαρή ενήλικο ζωή, υπάρχουν περιπτώσεις που η διαταραχή εμφανίζεται αργότερα (πάνω από τα 45 έτη).

Η σχιζοφρένεια της παιδικής ηλικίας ξεκινά μετά τα 5 έτη και στις περισσότερες των περιπτώσεων με φυσιολογική ανάπτυξη. Είναι σπάνια και μπορεί να είναι δύσκολος ο διαχωρισμός της από άλλες αναπτυξιακές διαταραχές της παιδικής ηλικίας, όπως ο αυτισμός.

Ο ετήσιος αριθμός νέων περιπτώσεων ανά 1000 άτομα πληθυσμού, υπολογίζεται από μεγάλη έρευνα του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας (ΠΟΥ) στο 0,67. Στη χώρα μας, ο υπολογιζόμενος αριθμός ασθενών ηλικίας 15-65 ετών ανέρχεται στις 100.000. Από τους ασθενείς αυτούς εκτιμάται ότι 10% έχουν ανάγκη ειδικών προγραμμάτων ψυχοκοινωνικής αποκατάστασης.

Πως εκδηλώνεται η νόσος - Συμπτώματα

Η νόσος εκδηλώνεται συνήθως αργά κατά τη διάρκεια μηνών ή και ετών. Τα κλασσικά συμπτώματα της σχιζοφρένειας όμως περιλαμβάνουν τα παρακάτω:

Α. Διαταραχές της σκέψης (στη δομή και την οργάνωση, στη ροή, στον έλεγχο και την κατοχή, στο περιεχόμενο της σκέψης)

Β. Διαταραχές της αντίληψης (ψευδαισθήσεις, παραισθήσεις)

Γ. Διαταραχές του συναισθήματος (αμφιθυμία, συναισθηματική δυσαρμονία, κλπ)

Δ. Διαταραχές της βούλησης και της ψυχοκινητικότητας (αβουλησία, αλογία, κλπ)

Πριν από την έναρξη της σχιζοφρένειας, συνήθως εμφανίζονται πρόδρομα συμπτώματα (όπως σύγχυση, άγχος, κατάθλιψη, κλπ) τα οποία μπορεί να διαρκούν για μήνες πριν τεθεί η διάγνωση. Κάποια εκλυτικά γεγονότα (όπως συναισθηματικά τραύματα, χρήση ουσιών, κλπ) μπορεί να πυροδοτήσουν το πρώτο επεισόδιο της νόσου.

Σε αντίθεση με την κλασσική – περιγραφική παράθεση των συμπτωμάτων της σχιζοφρένειας, η συνδρομική προσέγγιση της συμπτωματολογίας βασίζεται σε ανάλυση των συμπτωμάτων με σκοπό το διαχωρισμό τους σε ομάδες. Έτσι, διαχωρίζονται σε:

• Θετικά: διαταραχές του περιεχομένου και της κατοχής της σκέψης (παραληρητικές ιδέες, απόσυρση σκέψεων, κλπ), διαταραχές της αντίληψης (όπως ψευδαισθήσεις, κυρίως ακουστικές, κλπ).

   

• Αρνητικά: διαταραχές δομής, ροής και οργάνωσης της σκέψης (όπως αλογία, δηλαδή φτωχός προφορικός λόγος σε ποσότητα και περιεχόμενο), διαταραχές του συναισθήματος (όπως συναισθηματική έκπτωση, απάθεια, κλπ), διαταραχές βούλησης, έλλειψη αυτοφροντίδας, μείωση ενδιαφερόντων και κοινωνικής συνδιαλλαγής και άλλα.

   

• Αποδιοργανωτικά: διαταραχές στη δομή και οργάνωση της σκέψης (ασάφεια, πλατειασμός, νεολεξίες, κλπ), διαταραχές του συναισθήματος (απρόσφορο συναίσθημα), ομόλογες διαταραχές της συμπεριφοράς (αποδιοργανωμένη, παράδοξη, κλπ).

   

• Γνωστικά: διαταραχές προσοχής, συγκέντρωσης, μνημονικής συγκράτησης και εκτελεστικών λειτουργιών.

   

Τα συμπτώματα των παραπάνω ομάδων μπορούν να συνδυάζονται με πολλούς τρόπους και να συγκροτούν κάποια από τις παρακάτω κλινικές μορφές της σχιζοφρένειας.

Κλινικές μορφές της νόσου

Υπάρχουν οι εξής κλινικές μορφές σχιζοφρένειας:

1. Παρανοειδής: Η πλέον τυπική, συχνή και γνήσια μορφή. Επικρατούν οι διαταραχές του περιεχομένου (παραληρητικές ιδέες), της κατοχής και της εκπομπής της σκέψης και διαταραχές αντίληψης (ακουστικές ψευδαισθήσεις).

2. Αποδιοργανωτική ή ηβηφρενική: Ο χαρακτηρισμός “ηβηφρένεια” υποδηλώνει την πρώιμη έναρξή της στη εφηβική ηλικία. Χαρακτηρίζεται από αποδιοργάνωση της δομής της σκέψης, ρηχό και απρόσφορο συναίσθημα και παιδικόμορφη, έως και φαιδρή συμπεριφορά.

3. Κατατονική: Χαρακτηρίζεται από τη διαταραχή της βούλησης και από το εναλλασσόμενο επίπεδο ψυχοκινητικής δραστηριότητας. Το κύριο σημειολογικό γνώρισμα είναι η κατατονική εμβροντησία κατά την οποία περιορίζεται προοδευτικά ή απότομα η δραστηριότητα του πάσχοντος, φθάνοντας πολλές φορές στην πλήρη άρση των εκούσιων κινήσεων του σώματος, καθώς καταργείται κάθε αντίδραση σε εξωτερικά ερεθίσματα. Βασικές λειτουργίες, όπως η λήψη τροφής, η ένδυση, η αφόδευση, μπορεί να αναστέλλονται.

4. Αδιαφοροποίητη: Χαρακτηρίζεται από την παρουσία οποιουδήποτε συνδυασμού συμπτωμάτων, χωρίς να πληρούνται τα κριτήρια των άλλων μορφών.

5. Απλή: Αρχίζει νωρίς στη ζωή του ασθενούς και εξελίσσεται με βραδύ ρυθμό. Χαρακτηρίζεται από τη βραδεία και ύπουλη μείωση των εξωτερικών ενδιαφερόντων, την απάθεια και την αδιαφορία που οδηγούν σε περιορισμό και ρηχότητα των διαπροσωπικών σχέσεων και προσαρμογή σε κατώτερα επίπεδα λειτουργικότητας. Πρόκειται για αμφιλεγόμενη διάγνωση, που προϋποθέτει αφενός τον αποκλεισμό ύπαρξης θετικών συμπτωμάτων στην έναρξη της νόσου (συμβαίνει σπάνια) και αφετέρου τη μακροχρόνια παρακολούθηση του ασθενούς για επιβεβαίωση της σταδιακής έκπτωσης της λειτουργικότητάς του.

6. Υπολειμματική: Αναφέρεται σε περιπτώσεις που υπάρχει στο ιστορικό του ασθενούς τουλάχιστον ένα σχιζοφρενικό επεισόδιο, αλλά στην παρούσα κλινική εικόνα κυριαρχούν τα αρνητικά συμπτώματα και απουσιάζουν τα θετικά.

Διάγνωση της νόσου - Εξετάσεις

Καθώς η συγκεκριμένη πάθηση προκαλεί ποικίλα ψυχωσικά συμπτώματα, η διάγνωση πρέπει να γίνεται από ψυχίατρο και βασίζεται σε ενδελεχείς συζητήσεις με τον ασθενή και την οικογένειά του.

Δεν υπάρχουν διαγνωστικές εργαστηριακές εξετάσεις για τη σχιζοφρένεια. Στην αξονική ή μαγνητική τομογραφία εγκεφάλου μπορεί να εντοπιστούν αλλοιώσεις που εμφανίζονται στη σχιζοφρένεια και να βοηθήσουν στον αποκλεισμό άλλων παθήσεων. Πιθανές παθήσεις που πρέπει να διαφοροδιαγνώσκονται είναι οι νευρολογικές παθήσεις, η νοητική υστέρηση, καθώς και άλλες ψυχιατρικές διαταραχές (όπως σχιζοφρενικόμορφη ή παραληρητική διαταραχή, διαταραχές συναισθήματος, κλπ).

Παράγοντες που μπορεί να υποδεικνύουν τη νόσο, αλλά δεν την επιβεβαιώνουν είναι η πορεία της νόσου και η διάρκεια των συμπτωμάτων, αλλαγές από το επίπεδο λειτουργικότητας πριν τη νόσο, το αναπτυξιακό υπόστρωμα, γενετικό και οικογενειακό ιστορικό και η απάντηση στη θεραπεία.

Πορεία και Πρόγνωση

Η νόσος εισβάλλει κατάτην όψιμη εφηβεία και την πρώιμη ενήλικη ζωή και προκαλεί προοδευτική έκπτωση, με χρόνια πορεία στην οποία περιοδικά εμφανίζονται οξέα επεισόδια.

Οι πιθανότητες υποτροπής μέσα σε μια διετία είναι περίπου 40% όταν ο ασθενής λαμβάνει φαρμακευτική αγωγή και περίπου 80% όταν ο ασθενής δεν λαμβάνει φαρμακευτική αγωγή. Το 50% των ασθενών κάνουν απόπειρες αυτοκτονίας και 10% τελικώς αυτοκτονούν. Υπάρχει κίνδυνος βίαιης συμπεριφοράς, ειδικά από τους ασθενείς που δεν λαμβάνουν αγωγή. Ο κίνδυνος, εντούτοις, δεν δικαιολογεί την υπερβολή με την οποία αυτός προβάλλεται δημόσια και οδηγεί στη στιγματοποίηση του πάσχοντος ατόμου.

Σύμφωνα με ορισμένους ερευνητές, ως προς την πρόγνωση ισχύει ένας αδρός κανόνας των 3/3: Περίπου το 1/3 των ασθενών ζουν μια σχετικά φυσιολογική ζωή, άλλο 1/3 συνεχίζουν να έχουν σημαντικά συμπτώματα, αλλά μπορούν να λειτουργήσουν μέσα στην κοινωνία, ενώ το υπόλοιπο 1/3 εμφανίζουν σημαντική έκπτωση και χρειάζονται συχνές νοσηλείες (περίπου το 10% αυτών χρήζουν μακροχρόνια ιδρυματικού τύπου περίθαλψη). Γενικά οι γυναίκες έχουν καλύτερη πρόγνωση από τους άνδρες.

Καλοί προγνωστικοί παράγοντες είναι η όψιμη έναρξη, η καλή κοινωνική και επαγγελματική κατάσταση πριν την εμφάνιση της νόσου, το γυναικείο φύλο και το καλό δίκτυο υποστήριξης.

Ο καλύτερος τρόπος πρόληψης της επανεμφάνισης των συμπτωμάτων είναι η σωστή και τακτική λήψη της φαρμακευτικής αγωγής που έχει συστήσει ο θεράπων ιατρός. Ο συχνότερος λόγος διακοπής της φαρμακευτικής αγωγής είναι η εμφάνιση δυσάρεστων παρενεργειών. Για το λόγο αυτό είναι απαραίτητη η άμεση συζήτηση με τον ιατρό, ώστε να βρεθεί το φάρμακο που ελέγχει καλύτερα τα συμπτώματα και έχει τις λιγότερες παρενέργειες στον κάθε ασθενή. Ποτέ δεν πρέπει να διακόπτεται ένα φάρμακο, χωρίς την ενημέρωση του θεράποντος ιατρού.

Θεραπεία - Μέθοδοι αντιμετώπισης

Καθώς η σχιζοφρένεια είναι κυρίως χρόνια νόσος, μοιραία επηρεάζει όλες τις πτυχές της ζωής των ασθενών. Έτσι η οργάνωση της θεραπευτικής αντιμετώπισης έχει γενικά τρεις στόχους:

1. Τη μείωση ή την αποδρομή των συμπτωμάτων.

2. Την ενίσχυση της προσαρμοστικής ικανότητας του ασθενούς στις συνθήκες του περιβάλλοντος.

3. Την ψυχοκοινωνική αποκατάσταση του ασθενούς.

Κατά τη διάρκεια ενός επεισοδίου σχιζοφρένειας, μπορεί να είναι απαραίτητη η παραμονή στο νοσοκομείο για λόγους ασφαλείας, καθώς και η παροχή και βοήθεια στις βασικές ανάγκες του ατόμου, όπως τροφή, υγιεινή, κλπ.

Αντιψυχωσικά και νευροληπτικά φάρμακα, αλλάζουν την ισορροπία της “χημείας” του εγκεφάλου και βοηθούν στον έλεγχο των συμπτωμάτων της ασθένειας. Τα φάρμακα αυτά είναι αποτελεσματικά, αλλά μπορεί να έχουν και παρενέργειες (όπως υπνηλία, αύξηση σωματικού βάρους, μυϊκές συσπάσεις, αίσθημα ανησυχίας, κ.ά.), πολλές από τις οποίες αντιμετωπίζονται με επιτυχία. Άλλα φάρμακα που χρησιμοποιούνται είναι τα άτυπα αντιψυχωσικά, τα οποία φαίνονται να έχουν λιγότερες παρενέργειες και βοηθούν όσους δεν έχουν τα επιθυμητά αποτελέσματα από τις προηγούμενες φαρμακευτικές αγωγές. Η φαρμακευτική αγωγή συνήθως προφυλάσσει από την επανεμφάνιση των συμπτωμάτων.

Θεραπείες ψυχολογικής υποστήριξης και ψυχοθεραπευτικής αντιμετώπισης βοηθούν πολλούς ασθενείς. Τεχνικές που χρησιμοποιούνται είναι η γνωσιακή (εκπαίδευση για τη φύση της νόσου, μείωση του stress, κλπ), η οικογενειακή (ενημέρωση της οικογένειας για τη φύση της νόσου και ψυχολογική υποστήριξή της) και η ψυχαναλυτική ψυχοθεραπεία, καθώς και η ψυχοκοινωνική αποκατάσταση.

Επιπλοκές της νόσου

Τα άτομα με σχιζοφρένεια είναι επιρρεπή σε καταχρήσεις, όπως αλκοόλ, ναρκωτικές ουσίες, κλπ, πράγμα που αυξάνει τις πιθανότητες εμφάνισης υποτροπής της νόσου. Το ίδιο συμβαίνει (εμφάνιση υποτροπής) και στην περίπτωση διακοπής της φαρμακευτικής αγωγής που λαμβάνουν. Άλλες επιπλοκές μπορεί να είναι η εμφάνιση παθήσεων εξαιτίας ανεπιθύμητων ενεργειών των φαρμάκων ή κακών συνθηκών διαβίωσης. Οι παθήσεις αυτές συχνά δεν διαγιγνώσκονται εγκαίρως, λόγω μη καλής πρόσβασης στα συστήματα υγείας.

Σε κάθε περίπτωση, εάν κάποιος υποψιάζεται ότι κάνει υποτροπή (δηλαδή επανεμφανίζονται τα συμπτώματά του) ή πρωτοεμφανίζει συμπτώματα της πάθησης (δείτε πιο πάνω), πρέπει να επικοινωνεί άμεσα με τον θεράποντα ιατρό του ή σε κάποιον επαγγελματία υγείας.

Βιλαέτη Αγάπη, Ιατρός

Μοσχονάς Δημήτρης, Ψυχίατρος