Ατοπική δερματίτιδα: Αιτίες, συμπτώματα και οι σύγχρονες θεραπείες της

Ρούλα Τσουλέα
29 Οκτωβρίου 2023 | 11:02

Τα βασικά δεδομένα που πρέπει να γνωρίζουμε, σύμφωνα με την Ελληνική Δερματολογική Εταιρεία (ΕΔΑΕ).

Η ατοπία είναι μία διαταραχή που σημαίνει «παράδοξη αντίδραση». Ο όρος προέρχεται από το στερητικό «α» και την λέξη «τόπος», όπως την ονόμασε ο Ιπποκράτης. Η διαταραχή χαρακτηρίζεται από επιπεφυκίτιδα, ρινίτιδα, άσθμα και δερματίτιδα. Επομένως η ατοπική δερματίτιδα είναι μία εκδήλωση της ατοπίας.

Όπως αναφέρει η Ελληνική Δερματολογική & Αφροδισιολογική Εταιρεία (ΕΔΑΕ), η ατοπική δερματίτιδα είναι συχνή, με τη συχνότητά της να αυξάνεται συνεχώς τα τελευταία χρόνια.

Πρόσφατες επιδημιολογικές έρευνες την προσδιορίζουν κοντά στο 3% των δερματοπαθειών και στο 20-25% των παιδιών ηλικίας έως 4 ετών. Στο 50% των περιπτώσεων η ατοπική δερματίτιδα υποχωρεί μέχρι το 5ο έτος της ζωής. Στο 90% υποχωρεί κατά την εφηβεία.

Στο υπόλοιπο ποσοστό η δερματίτιδα εμφανίζεται κατά τη διάρκεια της υπόλοιπης ζωής. Τις τελευταίες δεκαετίες, όμως, καταγράφεται αύξηση της συχνότητάς της στις μεγαλύτερες ηλικίες.

Τα συμπτώματα

Η ατοπική δερματίτιδα χαρακτηρίζεται από έντονο κνησμό, με ή χωρίς εξάνθημα. Το εξάνθημα, όταν υπάρχει, εντοπίζεται κυρίως:

Στο πρόσωπο
Στον λαιμό
Στις κοιλότητες των αγκώνων και των γονάτων

Είναι δυνατόν, όμως, να καλύπτει και όλη την επιφάνεια του σώματος. Εξελίσσεται με εξάρσεις και υφέσεις και, σε πολλές περιπτώσεις, ταλαιπωρεί ιδιαίτερα τον ασθενή.

Κληρονομικότητα και ανοσοποιητικό

Η συγκεκριμένη πάθηση είναι, πιθανόν, το αποτέλεσμα πολυπαραγοντικής κληρονομικότητας. Η έρευνα για συγκεκριμένα «ατοπικά γονίδια» κατέληξε σε ορισμένα υποψήφια, τα οποία μάλλον παραμένουν αδρανοποιημένα στους περισσότερους ανθρώπους.

Έχει, επίσης, επιβεβαιωθεί η παρατήρηση ότι η ατοπική δερματίτιδα και οι άλλες ατοπικές εκδηλώσεις μπορεί να μεταβιβάζονται με διαφορετικό τρόπο.

Η ατοπική δερματίτιδα συνδυάζει τέτοια ποικιλία ανοσολογικών διαταραχών που μπορούν να προκαλέσουν σύγχυση. Φαίνεται ότι ο ρόλος της επιβραδυνόμενης υπερευαισθησίας τύπου IV και των υπεραντιγόνων, ιδιαίτερα αυτό του χρυσίζοντα σταφυλόκοκκου, συνεχώς ενισχύεται στην παθογένεση της νόσου.

Σε αντίθεση με τα υγιή άτομα, οι ασθενείς που πάσχουν από ατοπία διαθέτουν μεγαλύτερο αριθμό Τ-βοηθητικών λεμφοκυττάρων τύπου 2 που εκκρίνουν ιντερλευκίνη-4 4 (IL4 – B cell – IgE) και ιντερλευκίνη-5 (εωσινόφιλα). Διαθέτουν επίσης μικρότερο αριθμό Τ-βοηθητικών λεμφοκυττάρων τύπου 1 που εκκρίνουν ιντερφερόνη-γ.

Τι την επιδεινώνει

Έχουν, επίσης, εντοπισθεί ορισμένοι παράγοντες που προκαλούν ή επιδεινώνουν την ατοπική δερματίτιδα, όπως:

Λοιμώξεις
Τροφές
Οι κλιματολογικές συνθήκες
Ο ρουχισμός
Ουσίες από το περιβάλλον
Διάφορα φάρμακα
Η ψυχική υπερένταση

Οι τοπικές θεραπείες

Η σύγχρονη αντιμετώπιση της ατοπικής δερματίτιδας συμπεριλαμβάνει την τοπική και συστηματική αγωγή, καθώς και τα γενικά μέτρα τα οποία πρέπει να ληφθούν.

Όσον αφορά στην τοπική αγωγή, οι μαλακτικές και ενυδατικές κρέμες για ενυδάτωση του δέρματος είναι εξαιρετικά ωφέλιμες. Έχουν αναπτυχθεί προηγμένα, τεχνολογικά, σκευάσματα τα τελευταία χρόνια.

Τα κορτικοστεροειδή αποτελούν την πιο συχνή θεραπεία, αλλά η συνεχής χρησιμοποίησή τους μπορεί να συνοδεύεται από ανεπιθύμητες ενέργειες. Τα τοπικά ανοσοτροποποιητικά φάρμακα (pimecrolimus – tacrolimus) φαίνεται ότι βοηθούν σημαντικά στον μακροχρόνιο έλεγχο της νόσου.

Οι συστηματικές θεραπείες

Όσον αφορά στην αγωγή από του στόματος, τα κορτικοστεροειδή, η κυκλοσπορίνη, η φωτοθεραπεία αποτελούν τα κλασσικά φάρμακα. Έχουν όμως χρησιμοποιηθεί και μεθοτρεξάτη, αζαθειοπρίνη, μυκοφαινολάτη, αναστολείς λευκοτριενίων και προβιοτικά, με ποικίλη αποτελεσματικότητα αναλόγως:

Με την ηλικία του ασθενούς
Τη βαρύτητα της νόσου
Τη συχνότητα των υποτροπών

Τα γενικά μέτρα

Τα γενικά μέτρα (τα «γιατροσόφια», όπως αποκαλούνται) για την ατοπική δερματίτιδα αφορούν, σύμφωνα με την ΕΔΑΕ, μέτρα του τρόπου ζωής όπως:

Η αποφυγή της χρήσης μάλλινων ρούχων σε επαφή με το δέρμα
Η χρήση κοινών στρωμάτων κατά τον ύπνο και όχι στρωμάτων με πούπουλα ή άλλα συνθετικά
Η εφαρμογή μαλακτικών κρεμών μετά από κάθε λουτρό καθαρισμού
Η αποφυγή ορισμένων τροφών

Οι βιολογικοί παράγοντες

Η ουσιαστική, όμως, αλλαγή στην θεραπευτική αντιμετώπιση της νόσου άρχισε με την καλύτερη γνώση της αιτιοπαθογένειάς της και με την ανακάλυψη των βιολογικών παραγόντων, τονίζει η ΕΔΑΕ. Οι βιολογικοί παράγοντες είναι μονοκλωνικά αντισώματα που δεσμεύουν συγκεκριμένες κυτταροκίνες που συμμετέχουν στην αιτιοπαθογένεια της ατοπικής δερματίτιδας. Τέτοιο φάρμακο π.χ. είναι το dupilumab που δεσμεύει την Ιντερλευκίνη 4.

Επίσης, ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζουν, εκτός από τους βιολογικούς παράγοντες, και μικρά μόρια που βρίσκονται σε ερευνητικό στάδιο ή ήδη κυκλοφορούν και στη χώρα μας μετά από ειδική διαδικασία, όπως οι αναστολείς των JAK κινασών (abrocitinib, baricitinib, upadacitinib, ruxolitinib, delgocitinib), οι οποίοι ανακουφίζουν πολύ γρήγορα από τον κνησμό.