Από τώρα στην εφηβεία; Τι είναι η πρώιμη ήβη!

Iatropedia
09 Οκτωβρίου 2013 | 06:00

Το τελευταίο διάστημα όλο και περισσότερα μικρά παιδιά, συνήθως κορίτσια,εμφανίζουν σημάδια πρόωρης εφηβείας. Ανάστατοι οι γονείς σπεύδουν στους ειδικούς μόλις δουν τρίχες στο σώμα και σπυράκια στο πρόσωπο του παιδιού τους στην ηλικία μόλις των οκτώ ετών. Ενδεικτικό του μεγέθους του προβλήματος αποτελεί το γεγονός ότι σε καθημερινή βάση περισσότερα από δέκα τέτοια περιστατικά εξετάζονται στο ενδοκρινολογικό τμήμα του Nοσοκομείου Παίδων «Aγλαΐας Kυριακού». Πότε οι γονείς πρέπει πραγματικά να ανησυχήσουν ; Ποια είναι τα σημάδια της πρώιμης ήβης;Υπάρχει θεραπεία; Το παιδί θα ψηλώσει ή θα μείνει κοντό; Απαντήσεις σε αυτά τα καίρια ερωτήματα και σε πολλά άλλα ακόμη δίνονται στο επιστημονικό άρθρο που ακολουθεί

Της παιδιάτρου Χρυσάνθη Λαθήρα

Η εφηβεία είναι μία φάση της ζωής του ανθρώπου που από την παιδική ζωή μεταβαίνει στην ενήλικο ζωή. Κατά τη διάρκεια της φάσης αυτής συμβαίνουν τέτοιες ενδοκρινικές , μορφολογικές, και ψυχολογικές αλλαγές που σκοπό έχουν την μετάβαση του ανθρώπου από ανώριμο παιδί σε ώριμο ενήλικο ικανό για αναπαραγωγή.

Νευροενδοκρινικοί και ορμονικοί παράγοντες είναι υπεύθυνοι για την έναρξη και ολοκλήρωση της εφηβείας.

Η έναρξη της εφηβείας είναι αποτέλεσμα αύξησης της έκκρισης του εκλυτικού παράγοντα των γοναδοτροπινών GnRH από τον υποθάλαμο στην υπόφυση και εν συνεχεία την απελευθέρωση της ωχρινοτρόπου LH και ωοθηλακιοτρόπου FSH ορμόνης από την υπόφυση στην κυκλοφορία.

Οι γοναδοτροπίνες FSH και LH είναι υπεύθυνες για τη διαμόρφωση και ωρίμανση των γονάδων και στα δύο φύλα.

Η LH διεγείρει τα κύτταρα του Leyding στους όρχεις για παραγωγή τεστοστερόνης στους άρρενες και τις ωοθήκες για την έκκριση οιστρογόνων στα θήλεα. Η FSH στα αγόρια είναι υπεύθυνη για τη σπερματογένεση με δράση στα κύτταρα του Sertoli.

Στα κορίτσια έχει διπλή δράση στις ωοθήκες για την ωρίμανση των ωοθηλακίων και την παραγωγή οιστρογόνων.

Δεν είναι ακόμη γνωστό με ποιο τρόπο ξυπνά ο υποθάλαμος ώστε να εκκρίνει τον εκλυτικό παράγοντα των γοναδοτροφινών .

Το φαινόμενο αυτό συμβαίνει κατά τη διάρκεια του νυχτερινού ύπνου, αυξάνει σταδιακά σε συχνότητα και ένταση ,οδηγώντας σε διαδοχική διέγερση της υπόφυσης , των γονάδων και τελικά όλων των ιστών στόχων των στεροειδών του φύλου.

Ένα με δύο περίπου χρόνια πριν , τα επινεφρίδια έχουν ήδη αρχίσει να εκκρίνουν ορμόνες που είναι κατά κύριο λόγο υπεύθυνες για την ανάπτυξη τρίχωσης στο εφήβαιο και τη μασχάλη και για επιτάχυνση στο ρυθμό αύξησης.

Το πρώτο σημείο της έναρξης της ήβης στο κορίτσι ,περίπου στην ηλικία των 10 ετών ,είναι η ανάπτυξη ψηλαφητού μαζικού αδένα (συχνά ετερόπλευρα στην αρχή ), που συνοδεύεται (έπεται ή ακολουθείται )από την παρουσία τρίχωσης στο εφήβαιο . Η τρίχωση στην μασχάλη έρχεται 1- 1,5 χρόνο αργότερα .Το μεσοδιάστημα μεταξύ αυτού του αρχικού σταδίου και της εμμηναρχής έιναι περίπου 2 έτη.

Στο αγόρι το πρώτο σημείο εφηβαρχής (δεν εντοπίζεται εξ αρχής από τους γονείς )είναι η αύξηση του όγκου των όρχεων (μέση ηλικία 11,5 ετών) Διαστάσεις 25Χ15 mm ή όγκος >3ml σημαίνουν ενεργοποίηση του άξονα υποθάλαμου- υπόφυσης – όρχεων .Αρκετά συχνά την ενεργοποίηση αυτή μπορεί να ακολουθήσει μετά 1-2 έτη ήπιου βαθμού γυναικομαστία , η οποία είναι παροδική στις περισσότερες περιπτώσεις.

Και στα δύο φύλα , ο ρυθμός αύξησης επιταχύνεται στην εφηβεία από τον προεφηβικό ρυθμό 5-6 εκ./έτος σε 7-9 εκ./έτος .

Τα κορίτσια εμφανίζουν την μέγιστη ταχύτητα ανάπτυξης περίπου μετά ένα έτος από την έναρξη της εφηβείας (11-12 ετών) ,ενώ τα αγόρια έως 2 χρόνια μετά την εφηβαρχή (13-14 ετών)

Είναι χαρακτηριστικό στα αγόρια ένα έτος πριν την έναρξη της μέγιστης ταχύτητας ανάπτυξης, να παρατηρείται μια επιβράδυνση στον ρυθμό αύξησης περίπου 4 εκ./έτος. Κατά μέσο όρο τα κορίτσια θα ψηλώσουν 25 εκατοστά και τα αγόρια 28 εκατοστά στην περίοδο της ήβης .Το τελικό ανάστημα εξαρτάται σε σημαντικό βαθμό από το ύψος που είχε κατά την έναρξη της ήβης.

ΤΙ ΛΕΜΕ ΠΡΩΙΜΗ ΗΒΗ

Πρώιμη ήβη λέμε την ισοφυλετική ανάπτυξη των δευτερογενών χαρακτηριστικών του φύλου(δηλαδή ανάπτυξη και αύξηση του μεγέθους των όρχεων και του πέους στα αγόρια και η ανάπτυξη μαστών στα κορίτσια) που εμφανίζεται πριν την ηλικία των 8 ετών στα κορίτσια και πριν τα 9 έτη στα αγόρια .

Η πρώιμη ήβη χαρακτηρίζεται από αυξημένα επίπεδα ορμονών σχετικά με την ηλικία του παιδιού . Επιταχύνεται ο ρυθμός ανάπτυξης , συνοδεύεται από πρώιμη και ταχεία σκελετική ωρίμανση ,πρώιμη σύγκλειση των επιφύσεων με αποτέλεσμα χαμηλό τελικό ανάστημα κατά την ενηλικίωση.

Στα κορίτσια μπορεί να έχει σοβαρές κοινωνικές και ψυχολογικές επιπτώσεις.

Η πρώιμη ήβη είναι συχνότερη στα κορίτσια .Η πρώιμη αυτή ορμονική ενεργοποίηση πολλές φορές δεν οφείλεται σε κάποιο αίτιο .Ίσως η αύξηση του βάρους σώματος ,η κατανάλωση τροφών πλούσιες σε φυτοομόνες , και η βελτίωση του κοινωνικο-οικονομικού επίπεδου να είναι πιθανή αιτία σε κάποιες περιπτώσεις.

Στην περίπτωση που παρατηρείται πρώιμη ή προχωρημένη ήβη πρέπει να διαχωρίσουμε αν πρόκειται για κεντρική (αληθή)πρώιμη ήβη, που χαρακτηρίζεται από την πρώιμη ενεργοποίηση του νευροενδοκρινικού άξονα υποθάλαμου- υπόφυσης-γονάδες και ελέγχεται από ανώτερα εγκεφαλικά κέντρα ,ή για περιφερική πρώιμη ήβη ή ψευδοήβη , ανεξάρτητη του εγκεφάλου ,που οφείλεται σε αρρενοποίηση ή θηλεοποίηση λόγω αυτόνομης παραγωγής ορμονών του φύλου από τους όρχεις ,τις ωοθήκες και τα επινεφρίδια.

Όταν λοιπόν ένα παιδί παρουσιάσει σημεία έναρξης της ήβης πρέπει να καθορίσουμε εάν είναι πρώιμη ή προχωρημένη. Εάν είναι πρώιμη πρέπει να υπάρξει κλινική διερεύνηση για να αποκλείσουμε παθολογικά αίτια όπως κάποιος όγκος ή κύστη του εγκεφάλου .Όγκοι των ωοθηκών ,των όρχεων ή και των επινεφριδίων μπορεί να παράγουν αυτόνομα ανδρογόνα ή οιστρογόνα και να έχουμε μία κλινική εικόνα ήβης που οφείλεται όμως σε περιφερικά αίτια .

Μία σειρά εξετάσεων που θα αποφασίσει ο παιδίατρος και παιδοενδοκρινολόγος θα βοηθήσουν στη διάγνωση και για τη πορεία της θεραπείας που θα δοθεί στο παιδί ώστε να γίνει η διακοπή που φαινομένου της πρόωρης ήβης.

Καλός ορμονολογικός έλεγχος ,ακτινογραφία αριστεράς άκρας χειρός για εκτίμηση της οστικής ηλικίας ,σε μικρά παιδιά είναι απαραίτητη και η μαγνητική τομογραφία εγκεφάλου ή αξονική τομογραφία. Εκτός από τις εργαστηριακές εξετάσεις πρέπει να γίνουν καλή κλινική εξέταση και λήψη οικογενειακού ιστορικού καθώς και η ανίχνευση οικογενειακών συνηθειών διατροφής .Τα παιδιά με αυξημένο βάρος σώματος έχουν συχνότερα ποσοστά εμφάνισης πρώιμης ήβης όπως επίσης και τα παιδιά με γρήγορη ψυχοκοινωνική ωρίμανση που οφείλεται σε πλούσια εξωτερικά ερεθίσματα .

Χωρίς θεραπεία αναστολής της πρώιμης ήβης ,το τελικό ανάστημα είναι συνήθως σημαντικά χαμηλότερο από το πιθανό τελικό ύψος που είναι -6,5 εκ .εκατοστά για το κορίτσι και +6,5 εκ. για το αγόρι , λόγω της προχωρημένης οστικής ωρίμανσης.

Επίσης με την πρώιμη ήβη παρατηρείται εκδήλωση εφηβικής συμπεριφοράς με ενδεχόμενες συνέπειες στη σεξουαλική ωρίμανση και τις επιδόσεις στο σχολείο και βέβαια η πιθανότητα γονιμότητας σε νεαρή ηλικία .

Όσον αφορά την θεραπεία της πρόωρης ήβης ,χορηγούμε με μία υποδόρια ένεση σε άλλοτε άλλο μεσοδιάστημα μία ουσία ανάλογο της LHRH .To ανάλογο της ορμόνης LHRH ουσιαστικά ξεγελά τον οργανισμό ώστε να διακόψει την διαδικασία της πρόωρης έναρξης της ήβης. Είναι μία ανώδυνη χωρίς μακροχρόνιες παρενέργειες θεραπεία ,οι επιδράσεις της οποίας παραμένουν για όσο διάστημα χορηγείται το φάρμακο. Έχει απόλυτη ένδειξη στην περίπτωση πρώιμης ήβης και μόνο για το όφελος του παιδιού που αφορά το τελικό ανάστημα και την ψυχοκοινωνική του ισορροπία.

ΣΠΑΝΙΟΤΕΡΕΣ ΜΟΡΦΕΣ ΠΡΩΙΜΗΣ ΗΒΗΣ

Μία σπανιότερη μορφή πρώιμης ήβης είναι η περιφερική πρώιμη ήβη που χαρακτηρίζεται από την παρουσία αυξημένων για την ηλικία συγκεντρώσεων των ορμονών του φύλου ,χωρίς όμως να έχει ενεργοποιηθεί ο υποθάλαμος και η υπόφυση.

Αίτια της περιφερικής πρώιμης ήβης είναι το σύνδρομο McCune-Albright(το οποίο περιλαμβάνει πολυοστική ινώδη δυσπλασία και περιοχές υπέρχρωσης του δέρματος),ο υποθυρεοειδισμός, ορμονοεκκριτικοί όγκοι ή κύστεις των ωοθηκών στα κορίτσια και όγκοι των όρχεων στα αγόρια.

Η θεραπεία της περιφερικής πρώιμης ήβης γίνεται με φάρμακα που καταστέλλουν την ορμονική έκκριση.

ΠΡΩΙΜΗ ΑΔΡΕΝΑΡΧΗ

Η εμφάνιση τρίχωσης στο εφήβαιο πριν την ηλικία των 8 ετών στα κορίτσια και των 9 ετών στα αγόρια χωρίς την ανάπτυξη μαστών στα κορίτσια και αύξηση του μεγέθους του πέους και των όρχεων στα αγόρια ,ονομάζεται πρώιμη αδρεναρχή.

Μπορεί να συνυπάρχουν εμφάνιση εφηβικής οσμής ιδρώτα ,σμηγματόρροια και ακμή .

Παρατηρείται επιτάχυνση του ρυθμού αύξησης ,οστική ωρίμανση η οποία όμως βρίσκεται σε αναλογία με το ύψος. Συνήθως συμβαίνει σε ηλικίες 3-8 ετών αλλά μπορεί και σε μικρότερα ακόμη και σε βρέφη 6 μηνών. Είναι συχνότερη σε παχύσαρκα παιδιά και σε κορίτσια.

Οφείλεται σε πρώιμη αύξηση των ανδρογόνων που παράγονται από τα επινεφρίδια ,με αδιευκρίνιστη αιτία. Είναι καλοήθης κατάσταση, δεν επηρεάζει την έναρξη και την εξέλιξη της εφηβείας ούτε το τελικό ανάστημα ,οπότε δεν χρειάζεται θεραπεία.

Στα παιδιά με πρώιμη αδρεναρχή πρέπει να γίνει ορμονολογικός έλεγχος για να αποκλειστούν άλλες παθολογικές καταστάσεις όπως πρώιμη ήβη .όγκοι επινεφριδίων των ωοθηκών ή των όρχεων καθώς και μία άλλη κατάσταση δυσλειτουργίας των επινεφριδίων που λέγεται συγγενής υπερπλασία των επινεφριδίων.

Η πρώιμη αδρεναρχή είναι μία καλοήθης κατάσταση ,παρόλαυτά τα κορίτσια με πρώιμη αδρεναρχή έχουν μεγαλύτερη πιθανότητα να εμφανίσουν στο μέλλον υπερτρίχωση ,σύνδρομο πολυκυστικών ωοθηκών ,καθώς και μεταβολικό σύνδρομο. Έτσι λοιπόν τα κορίτσια με αυτή την κατάσταση πρέπει να παρακολουθούνται συχνά από τον παιδίατρό τους κυρίως για το σωματικό τους βάρος.