«Επιδημία» ΔΕΠΥ: Γιατί αυξάνονται οι διαγνώσεις σε όλο τον κόσμο

Για πολύ καιρό θεωρούσαμε ότι η Διαταραχή Ελλειμματικής Προσοχής και Υπερκινητικότητας (ΔΕΠΥ) -διεθνώς Attention Deficit Hyperactivity Disorder (ADHD)-, αφορούσε ένα 5%-6% του παιδικού πληθυσμού. Όμως τα ποσοστά, στην πράξη, είναι συχνά υψηλότερα. Τα αμερικανικά Κέντρα Ελέγχου και Πρόληψης Νοσημάτων (CDC) το 2022 ανέβασαν τον επιπολασμό στο 11,4%. Σύμφωνα, πάλι, με το Συμβούλιο Υγείας και Πρόνοιας της Σουηδίας, το 2022 διάγνωση για ΔΕΠΥ έλαβε ένα 10,5% των αγοριών και το 6% των κοριτσιών, δηλαδή 50% περισσότερα παιδιά από ό,τι το 2019. Και το Συμβούλιο προβλέπει ότι τα ποσοστά θα φτάσουν τελικά στο 15% για τα αγόρια και στο 11% για τα κορίτσια.

Ποιοι μπορεί να είναι οι λόγοι πίσω από την εντυπωσιακή αυτή αύξηση που καταγράφεται παγκοσμίως τα τελευταία χρόνια;

Σύμφωνα με τον Sven Bölte, καθηγητή Παιδοψυχιατρικής και Εφηβικής Ψυχιατρικής του Karolinska Institutet, υπάρχουν οκτώ πιθανές αιτίες, πολλές από τις οποίες αλληλεπικαλύπτονται ή συνδέονται μεταξύ τους.

1. Πλέον γίνονται πολλαπλές διαγνώσεις για το ίδιο άτομο

Παλαιότερα, οι γιατροί είχαν την οδηγία και εκπαιδεύονταν να περιορίζουν τη διάγνωση για ένα άτομο στο επικρατέστερο χαρακτηριστικό και να μην κάνουν συνδυασμούς διαγνώσεων – να μη διαγιγνώσκουν, για παράδειγμα, στο ίδιο άτομο αυτισμό και ΔΕΠΥ. Σήμερα, συνιστάται και αποτελεί κοινή πρακτική στον τομέα της ψυχικής υγείας να γίνονται όσες διαγνώσεις χρειάζονται για να περιγραφούν και να καλυφθούν τα συμπτώματα και οι δυσκολίες ενός ατόμου.

2. Υπάρχει μεγαλύτερη γνώση και ευαισθητοποίηση

Σήμερα, υπάρχει μια νέα γενιά επαγγελματιών που εργάζονται σε υπηρεσίες με μεγαλύτερη ευαισθητοποίηση και γνώση της ΔΕΠΥ. Αυτό έχει οδηγήσει στην έγκαιρη ανίχνευση και διάγνωση της ΔΕΠΥ και σε ομάδες που παλαιότερα παραμελούνταν, ιδίως κορίτσια και γυναίκες, αλλά και σε ενήλικες.

3. Έχει μειωθεί το στίγμα

Σε πολλές κοινωνίες, η ΔΕΠΥ σήμερα δεν συνοδεύεται από το στίγμα από το οποίο συνοδευόταν παλαιότερα στα μάτια του κόσμου. Οι γιατροί είναι πιο σίγουροι για τη διάγνωση και τα άτομα που τη λαμβάνουν αισθάνονται λιγότερο στιγματισμένα. Για όλο και περισσότερους ανθρώπους, η ΔΕΠΥ πλέον έχει λιγότερους αρνητικούς συνειρμούς και γίνεται φυσικό κομμάτι της ταυτότητας των ανθρώπων.

4. Η σύγχρονη κοινωνία έχει υψηλότερες απαιτήσεις ως προς γνωστικές δεξιότητες

Η ΔΕΠΥ δεν είναι ασθένεια, αλλά μια δυσλειτουργική σύνθεση γνωστικών χαρακτηριστικών που υπάρχουν σε πιο λειτουργικά επίπεδα ακόμη και στον γενικό πληθυσμό, όπως ο «έλεγχος της προσοχής» (συγκέντρωση) και οι δεξιότητες οργάνωσης και αυτορρύθμισης. Οι σύγχρονες κοινωνίες είναι γρήγορες και πολύπλοκες, με υψηλές απαιτήσεις από το άτομο σε ό,τι αφορά τα συγκεκριμένα γνωρίσματα. Έτσι, τα άτομα με δεξιότητες χαμηλότερες του μέσου όρου στους βασικούς αυτούς γνωστικούς τομείς αρχίζουν να δυσκολεύονται να ανταπεξέλθουν στις καθημερινές απαιτήσεις και ενδέχεται να λάβουν διάγνωση ΔΕΠΥ.

5. Υψηλότερες προσδοκίες για την υγεία και τις επιδόσεις

Οι προσδοκίες των ανθρώπων για τις επιδόσεις και την υγεία των ίδιων και των άλλων αυξάνονται. Η λεγόμενη «κοινωνική βάση» της μέσης υγείας και των μέσων επιδόσεων είναι σήμερα υψηλότερη. Ως εκ τούτου, οι άνθρωποι μπορεί να εκφράζουν ανησυχίες σχετικά με τη δική τους λειτουργικότητα, όπως και τη λειτουργικότητα των άλλων, νωρίτερα και συχνότερα και μπορεί να υποθέτουν ότι η ΔΕΠΥ θα μπορούσε να αποτελεί μια πιθανή εξήγηση.

6. Οι αλλαγές στο σχολικό σύστημα αποτελούν πρόκληση για πολλούς μαθητές

Ο τρόπος διδασκαλίας στα σχολεία έχει αλλάξει σημαντικά, αφενός με την ψηφιοποίηση και την αύξηση των εργασιών, ομαδικών και μη, και αφετέρου με την αύξηση της λεγόμενης αυτοκαθοδηγούμενης εκπαίδευσης.

Οι αλλαγές αυτές έχουν οδηγήσει σε ένα λιγότερο σαφές μαθησιακό περιβάλλον, με αυξημένες απαιτήσεις σε ό,τι αφορά την κινητοποίηση των μαθητών και τις γνωστικές τους δεξιότητες, παράγοντες που μπορεί να δυσχεραίνουν την επιτυχία των μαθητών εκείνων που μπορεί να έχουν έστω και λίγα χαρακτηριστικά ΔΕΠΥ. Το γεγονός αυτό αναγκάζει, με τη σειρά του, τα σχολεία να παραπέμπουν περισσότερους μαθητές για αξιολόγηση.

7. Οι υπεύθυνοι χάραξης πολιτικής δίνουν προτεραιότητα στην αξιολόγηση

Οι κυβερνήσεις σε πολλές χώρες προσπαθούν να αντιμετωπίσουν τα αυξανόμενα ποσοστά διάγνωσης διευκολύνοντας την αξιολόγηση, ώστε οι άνθρωποι να μην χρειάζεται να περιμένουν πολύ καιρό για να λάβουν διάγνωση.

Αν και αυτό είναι κατανοητό, η πρακτική αυτή οδηγεί σε αύξηση των διαγνώσεων που γίνονται και δεν εστιάζει στην αποφυγή των διαγνώσεων, όπως θα μπορούσε να γίνει, για παράδειγμα, με τη βελτίωση του τρόπου διδασκαλίας των παιδιών, τη βελτίωση των χώρων εργασίας ώστε να γίνουν πιο φιλικοί προς τα νευροδιαφορετικά άτομα και την προσφορά υποστήριξης χωρίς να απαιτείται να έχει το άτομο διάγνωση.

8. Η διάγνωση εγγυάται την πρόσβαση σε υποστήριξη και πόρους

Στις περισσότερες κοινωνίες, οι υπηρεσίες είναι δομημένες έτσι ώστε μόνο μια κλινική διάγνωση να εγγυάται την πρόσβαση σε υποστήριξη και πόρους. Συχνά είναι ο μόνος τρόπος για τα άτομα και τις οικογένειές τους να λάβουν στήριξη.

Σε γενικές γραμμές, εάν δεν υπάρχει διάγνωση, ένα άτομο δεν μπορεί να έχει βοήθεια, καθώς οι πάροχοι υπηρεσιών δεν αποζημιώνονται και, επομένως, δεν έχουν υποχρέωση να αναλάβουν δράση. Έτσι, τα άτομα που χρειάζονται υποστήριξη είναι πιο πιθανό να αναζητήσουν ενεργά μια διάγνωση. Και οι επαγγελματίες είναι πιο πρόθυμοι να τους βοηθήσουν δίνοντας μια διάγνωση, ακόμη και αν το άτομο δεν πληροί ακριβώς τα διαγνωστικά κριτήρια για τη ΔΕΠΥ.

Από τη μη διάγνωση στην εσφαλμένη διάγνωση

Όπως αναφέρει και το Πανελλήνιο Σωματείο Ατόμων με Διαταραχή Ελλειμματικής Προσοχής και Υπερκινητικότητας (ΔΕΠΥ), τα χαρακτηριστικά (πυρηνικά) συμπτώματα της ΔΕΠΥ, δηλαδή η διάσπαση προσοχής, η παρορμητικότητα και η υπερκινητικότητα, θεωρούνται τόσο κοινά στην παιδική ηλικία, που συχνά η διάγνωση παραβλέπεται, ενώ σε πολλές περιπτώσεις τα προβλήματα που η ίδια η ΔΕΠΥ προκαλεί στη συμπεριφορά, στην κοινωνική προσαρμογή ή στη σχολική απόδοση αποδίδονται σε άλλες καταστάσεις που μπορεί να συνυπάρχουν. Έτσι η ΔΕΠΥ παραμένει συχνά αδιάγνωστη ή εσφαλμένα διαγνωσμένη ενώ, ακόμη και όταν γίνεται η σωστή διάγνωση, δεν εφαρμόζεται πάντοτε ένα ολοκληρωμένο μοντέλο συνδυασμού θεραπευτικών προσεγγίσεων που απαιτεί η αντιμετώπιση της.

Φωτογραφία: iStock

ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΕΠΙΣΗΣ:

ΔΕΠΥ στους ενήλικες: Πώς μπορεί να εκδηλώνεται, πώς αντιμετωπίζεται

Γνωστό φάρμακο για τον θυρεοειδή μπορεί να εξασθενεί τα οστά, λένε οι ειδικοί