Οι οφθαλμίατροι ετοιμάζονταν να εορτάσουν το 2020 ως έτος αφιερωμένο στην τέλεια όραση (20/20), αλλά η πανδημία που προκάλεσε ο νέος κορωνοϊός άλλαξε ριζικά τα σχέδιά τους. Το έτος αυτό θα μείνει στην ιστορία ως η χρονιά που επιδείνωσε την όραση του παγκόσμιου πληθυσμού, ιδίως στα παιδιά.
Η επιδείνωση άρχισε από τη μυωπία, αλλά δεν περιορίζεται σε αυτήν. Αφορά όλο το φάσμα των οφθαλμοπαθειών που εκδηλώνουν τα παιδιά, ακόμα και τον στραβισμό ή την αμβλυωπία. Αφορά επίσης νέα προβλήματα που σχετίζονται με τα ψηφιακά μέσα.
Τα ποσοστά της μυωπίας αυξάνονταν ραγδαία τις τελευταίες δεκαετίες. Μάλιστα υπολογιζόταν ότι έως το 2050 σχεδόν ο μισός παγκόσμιος πληθυσμός θα έπασχε από αυτήν. Ωστόσο αυτό ίσχυε πριν εισβάλλει ο κορωνοϊός στη ζωή μας.
Με τον εγκλεισμό που έφερε η πανδημία, την υποχρεωτική εκπαίδευση εξ αποστάσεως αλλά και την επικοινωνία των παιδιών μέσω Instagram και viber, η κατάσταση εκτιμάται ότι επιδεινώθηκε ακόμα περισσότερο. Πόσο μάλλον που πολλά παιδιά εξακολουθούν να ασχολούνται πολλές ώρες καθημερινά με τα κινητά και τα τάμπλετ τους.
«Τα παιδιά πέρασαν και πολλά εξακολουθούν να περνούν υπερβολικά πολύ χρόνο μπροστά στις οθόνες και ανησυχητικά λιγοστό εκτός σπιτιού», λέει ο χειρουργός-οφθαλμίατρος δρ Αναστάσιος-Ι. Κανελλόπουλος, καθηγητής Οφθαλμολογίας του Πανεπιστημίου της Νέας Υόρκης. «Ο συνδυασμός αυτός μπορεί να έχει επιπτώσεις κατ’ αρχάς στην οπτική οξύτητα. Η ανάπτυξή της ολοκληρώνεται έως την ηλικία των 8 ετών. Δίχως επαρκή οπτικά ερεθίσματα κατά τα πρώτα χρόνια της ζωής, το παιδί μπορεί να έχει μόνιμη διαταραχή της όρασής του».
Κρίσιμα ωστόσο είναι και τα επόμενα χρόνια. «Τα μάτια μεγαλώνουν και αλλάζουν σχήμα έως την ηλικία των 20-21 ετών», εξηγεί ο καθηγητής. «Επομένως, οτιδήποτε εμποδίζει την έκθεση σε πολλά και διαφορετικά οπτικά ερεθίσματα, μπορεί να τα πλήξει».
Η μυωπία
Η συνεχής ενασχόληση με δραστηριότητες σε κοντινή απόσταση δεν είναι το μοναδικό πρόβλημα για τα παιδιά. Στη διάρκεια της πανδημίας που προκάλεσε ο κορωνοϊός, μειώθηκαν επίσης οι προληπτικοί οφθαλμολογικοί έλεγχοι. Αιτία γι’ αυτό ήταν ο φόβος της μόλυνσης, που είχε ως συνέπεια πολλά οφθαλμολογικά προβλήματα να μείνουν αδιάγνωστα. Σε άλλες περιπτώσεις αναβλήθηκε ή καθυστέρησε σημαντικά η θεραπεία. Όλ’ αυτά είχαν σοβαρές συνέπειες για τα μάτια και την όραση.
Οι πρώτες συνέπειες έχουν ήδη αρχίσει να φαίνονται. Στις ΗΠΑ, λ.χ., αυξάνονται οι αναφορές από οφθαλμιάτρους για αύξηση στις νέες διαγνώσεις μυωπίας στους ανηλίκους. Επιπλέον, παιδιά που ήδη είχαν μυωπία, παρουσίασαν επιδείνωση με ρυθμό ταχύτερο από τον αναμενόμενο.
Ανάλογες αναφορές υπάρχουν και από άλλες χώρες. Πρόσφατη μελέτη στην Κίνα έδειξε, λ.χ., ότι κατά το πρώτο εξάμηνο του 2020, όταν υπήρξε το πρώτο κύμα του κορωνοϊού και το πρώτο lockdown, ήταν αυξημένες στην Κίνα οι διαγνώσεις μυωπίας σε παιδιά ηλικίας 6-8 ετών, σε σύγκριση με τις αντίστοιχες περιόδους από το 2015 έως το 2019.
Αν και η μυωπία μοιάζει με αθώο πρόβλημα, στην πραγματικότητα δεν είναι, προειδοποιεί ο κ. Κανελλόπουλος. Η πρόληψη αλλά και η σταθεροποίησή της έχουν μεγάλη σημασία. Η μυωπία μπορεί να οδηγήσει σε σοβαρά οφθαλμολογικά προβλήματα αργότερα στη ζωή, όπως:
- Στον καταρράκτη
- Το γλαύκωμα
- Την αποκόλληση του αμφιβληστροειδούς
Κόπωση των ματιών και ξηροφθαλμία
Η μυωπία, όμως, δεν είναι το μοναδικό οφθαλμολογικό πρόβλημα που όξυνε ο κορωνοϊός. Όπως ανακοίνωσε πρόσφατα η Αμερικανική Ακαδημία Οφθαλμολογίας (AAO), αυξημένες είναι οι αναφορές και για ξηροφθαλμία και πονοκεφάλους από την υπερβολική ενασχόληση με κινητά, λάπτοπ και τάμπλετ.
Η ξηροφθαλμία σχετίζεται με το μειωμένο βλεφάρισμα που αντανακλαστικά συμβαίνει όταν κοιτάζουμε με τις ώρες τις ψηφιακές οθόνες. Σχετίζεται επίσης με την κόπωση των ματιών, οι αναφορές για την οποία επίσης έχουν αυξηθεί σημαντικά.
Αυξημένες αναφορές υπάρχουν και για παιδιά που σταμάτησαν να φορούν τα διορθωτικά γυαλιά τους όσο καιρό έμειναν στο σπίτι. Το ίδιο και για παιδιά που είχαν σπάσει τα γυαλιά τους και δεν τα αντικατέστησαν. Όταν όμως ένα παιδί αντιμετωπίζει αδιόρθωτο πρόβλημα οράσεως, παραμένει με θολή όραση. Αυτό έχει συνέπειες στην ανάπτυξη των ματιών του.
Αμβλυωπία και στραβισμός
Πολλά προβλήματα προκάλεσε ο κορωνοϊός και σε παιδιά με αμβλυωπία ή στραβισμό. Πολλά παιδιά με αμβλυωπία λ.χ. σταμάτησαν να χρησιμοποιούν τους ειδικούς επιδέσμους για τα μάτια τους ή τα γυαλιά τους. Άλλα ανέβαλαν τα ραντεβού με τους οφθαλμιάτρους και δεν τα αναπλήρωσαν.
Πολλά από αυτά τα παιδιά έχασαν την πρόοδο που είχαν κάνει πριν την πανδημία και πρέπει να ξαναρχίσουν από την αρχή. «Η σωστή θεραπεία έχει μεγάλη σημασία για την διόρθωση της αμβλυωπίας», τονίζει ο κ. Κανελλόπουλος. «Η κάλυψη του υγιούς ματιού, η χρήση κατάλληλων γυαλιών και ο τακτικός επανέλεγχος είναι απαραίτητα».
Οι οφθαλμίατροι αναφέρουν επίσης περισσότερα προβλήματα σε μικρούς ασθενείς με στραβισμό (τα μάτια του παιδιού δεν είναι ευθυγραμμισμένα). Βλέπουν λ.χ. παιδιά με μειωμένο έλεγχο του ματιού που στρέφεται προς τη μύτη ή προς τα έξω. Ή βλέπουν παιδιά στα οποία η απώλεια της ευθυγράμμισης έχει ενταθεί.
«Η αιτία αυτής της επιδείνωσης δεν είναι γνωστή. Πιστεύεται όμως πως σχετίζεται με την κόπωση των ματιών και την παρατεταμένη ενασχόληση με τις οθόνες», εξηγεί ο καθηγητής. «Τα πάσχοντα παιδιά είναι πιθανό να χρειασθούν προσαρμογή στους φακούς των γυαλιών τους, για να αντιμετωπιστεί η επιβάρυνση του στραβισμού τους».
Τι να κάνουν οι γονείς
Το μεγάλο ερώτημα για τους γονείς είναι πως μπορούν να βοηθήσουν τα παιδιά τους. Το πρώτο βήμα είναι να τα ενθαρρύνουν να παίζουν όσο το δυνατόν περισσότερο εκτός σπιτιού. Αυτό προϋποθέτει ότι θα τηρούν και όλα τα μέτρα για την προστασία τους από το νέο κορωνοϊό. Το δεύτερο είναι να τα πάνε για προληπτικό έλεγχο από τον οφθαλμίατρο.
Αναλόγως με τα ευρήματα και εν αναμονή της εξέλιξης της πανδημίας, μπορεί να χρειασθεί να επενδύσουν σε μεγαλύτερες ψηφιακές οθόνες. Αυτές μπορούν να τοποθετούνται σε απόσταση από τα παιδιά.
Πρέπει επίσης να διδάξουν στα παιδιά όλων των ηλικιών τον κανόνα 20-20-20. Ο κανόνας αυτός πρεσβεύει ότι κάθε 20 λεπτά πρέπει να σηκωνόμαστε από τη θέση μας για να κοιτάζουμε επί 20 δευτερόλεπτα αντικείμενα σε απόσταση 20 ποδιών (έξι μέτρα) από εμάς.
Απαραίτητο είναι ακόμα να διδάξουν οι γονείς στα παιδιά να βλεφαρίζουν τακτικά. Να τα ενθαρρύνουν επίσης να μην κάθονται πολλές ώρες στον υπολογιστή.
«Η καλή όραση είναι απαραίτητη για την ομαλή ανάπτυξη, τη σχολική πρόοδο και την ευεξία των παιδιών. Πρέπει λοιπόν να μάθουν από νωρίς στη ζωή τους να τη φροντίζουν», τονίζει ο κ. Κανελλόπουλος. «Στο πλαίσιο αυτό πρέπει να κάνουμε ό,τι μπορούμε για να μην γίνουν κανόνας οι νέες ψηφιακές συνήθειες που έφερε στη ζωή μας ο κορωνοϊός. Αν συμβεί αυτό, μπορεί να είναι καταστροφικό για την όραση των παιδιών, σήμερα και στο μέλλον».