Η σεξουαλική κακοποίηση των παιδιών είναι ένα από τα ειδεχθέστερα εγκλήματα, αλλά δυστυχώς δεν είναι ανήκουστη. Μόνο στο Ιατρείο Ψυχοδικαστικών Εκτιμήσεων του Νοσοκομείου Παπανικολάου της Θεσσαλονίκης παραπέμφθηκαν από το 2021 έως και τον εφετινό Σεπτέμβριο 41 περιπτώσεις σεξουαλικής κακοποίησης ανηλίκων.
Στις 19 από αυτές την σεξουαλική κακοποίηση είχε κάνει πρόσωπο της οικογένειας του θύματος. Στις υπόλοιπες ο ένοχος ήταν πρόσωπο εκτός οικογενείας.
Τα στοιχεία παρουσίασε η ψυχίατρος παιδιών-εφήβων Λίλιαν Αθανασοπούλου, συντονίστρια διευθύντρια στο Ψυχιατρικό Τμήμα Παιδιών & Εφήβων του νοσοκομείου. Μιλώντας στο συνέδριο «Σεξουαλική κακοποίηση των παιδιών: Είναι επαρκές το ισχύον ποινικό δίκαιο;», ανέλυσε τους παράγοντες κινδύνου που σχετίζονται με τη σεξουαλική κακοποίηση των ανηλίκων και πώς μπορεί να αναγνωριστεί ότι ένα παιδί έχει πέσει θύμα της.
Ανέφερε επίσης ποιες είναι οι επιπτώσεις της (άμεσες και μακροπρόθεσμες) στη ζωή του.
Παράγοντες κινδύνου
Όπως ανέφερε, η σεξουαλική κακοποίηση είναι συχνότερη στα παιδιά ηλικίας 7-13 ετών. Ωστόσο το ένα τέταρτο των περιπτώσεων αφορά παιδιά ηλικίας κάτω των 5 ετών.
Οι έφηβοι επίσης βρίσκονται σε αυξημένο κίνδυνο. Τα περισσότερα θύματα είναι κορίτσια (η αναλογία με τα αγόρια είναι 2,5 προς 1). Τα θύματα τείνουν να είναι πιο αδύναμα σε σχέση με τον δράστη. Παιδιά και έφηβοι με ειδικές ανάγκες βρίσκονται σε αυξημένο κίνδυνο.
Σε εννέα στις 10 περιπτώσεις τη σεξουαλική κακοποίηση κάνουν άνδρες. Σε ό,τι αφορά το ψυχολογικό προφίλ τους, πρόκειται για ετερογενή ομάδα ως προς τα προσωπικά, κοινωνικά και δημογραφικά χαρακτηριστικά.
Δύο βασικές πλευρές της επιθυμίας τους αφορούν τη σεξουαλική ευχαρίστηση και επικράτηση ισχύος. Ισχυρό κίνητρο αποτελεί επίσης η παιδοφιλία. Παρατηρείται επίσης έναρξη των κακοποιητικών δραστηριοτήτων στην εφηβεία. Ο μέσος όρος ηλικίας των ανήλικων δραστών είναι τα 14 έτη.
Στα οικογενειακά χαρακτηριστικά καθοριστικός παράγοντας κινδύνου φαίνεται να είναι η απουσία υποστηρικτικής και προστατευτικής σχέσης ανάμεσα στον μη κακοποιητικό γονέα και το παιδί. Άλλοι παράγοντες κινδύνου στο σπίτι είναι:
- Η απουσία του ενός ή και των δύο γονέων
- Η παρουσία πατριού στο σπίτι
- Διαταραχές των γονέων
- Χρήση ουσιών από τους γονείς
- Κακή συζυγική σχέση με σοβαρές συγκρούσεις
- Τιμωρητικός τρόπος ανατροφής των παιδιών
- Παρουσία κακοποιημένων αδελφών
- Πολυπληθές σπίτι με οικονομικές δυσκολίες όπου υπάρχει λίγος έως καθόλου ιδιωτικός χώρος
Πάντως, το φαινόμενο της σεξουαλικής βίας φαίνεται να σχετίζεται λιγότερο με την κοινωνική παθογένεια, σε σχέση με τη σωματική βία και παραμέληση των ανηλίκων.
Σημάδια και συμπτώματα
Η σεξουαλική κακοποίηση του παιδιού προκαλεί χαρακτηριστικές σωματικές και συναισθηματικές/συμπεριφορές ενδείξεις. Στα σωματικά σημάδια συμπεριλαμβάνονται:
- Μελανιές, αμυχές, δαγκωματιές, τραυματισμοί στη γεννητική περιοχή, στο στήθος, τους γλουτούς ή στην κάτω κοιλιακή χώρα
- Κνησμός, πόνος, ανεξήγητη αιμορραγία γεννητικών οργάνων
- Επώδυνη συχνοουρία ή συχνές λοιμώξεις του ουροποιητικού
- Αφροδίσιο νόσημα σε παιδί μικρής ηλικίας
- Ανεξήγητος πόνος στη γεννητική χώρα
- Δυσκολία στη βάδιση και στο κάθισμα
- Σχισμένο, λεκιασμένο ή ματωμένο εσώρουχο
- Εγκυμοσύνη στην εφηβεία
- Μυστικοπάθεια σχετικά με την ταυτότητα του πατέρα
Στις συμπεριφορικές/συναισθηματικές ενδείξεις που προκαλεί η σεξουαλική κακοποίηση των ανηλίκων συμπεριλαμβάνονται:
- Κοινωνική απόσυρση
- Εσωστρέφεια
- Ψυχολογική παλινδρόμηση
- Διαταραχές του ύπνου και της όρεξης
- Καταθλιπτική εικόνα
- Επιθετικότητα και παραβατική συμπεριφορά
- Διαταραχές συγκέντρωσης
- Πτώση της σχολικής απόδοσης
- Ριψοκίνδυνη, αυτοκαταστροφική συμπεριφορά
- Έλλειψη εμπιστοσύνης προς τους οικείους ενήλικες
- Φόβος των αγνώστων ή των ανδρών
- Φόβος να μείνει το παιδί μόνο του με έναν συγκεκριμένο ενήλικα
- Φυγή από το σπίτι
- Υπέρμετρη ενασχόληση με σεξουαλικά θέματα
- Ηλικιακά ανάρμοστη σεξουαλική συμπεριφορά
- Υπερβολική συστολή
- Έντονη άρνηση σωματικής υγιεινής
- Υπερβολικό πλύσιμο
- Συναισθηματική υπερδιέγερση
Χωρίς συμπτώματα 1 στα 3
Η κ. Αθανασοπούλου διευκρίνισε ότι στην πλειονότητα των περιπτώσεων δεν υπάρχουν αντικειμενικά ευρήματα από την ιατροδικαστική πραγματογνωμοσύνη. Όταν τα συμβάντα είναι πολύ πρόσφατα, η ιατροδικαστική εξέταση πρέπει να διενεργείται άμεσα, δίχως να χαθεί πολύτιμος χρόνος.
Ωστόσο, η αρνητική ιατροδικαστική διερεύνηση δεν αποκλείει κατά κανέναν τρόπο την σεξουαλική κακοποίηση ενός ανηλίκου. Και αυτό διότι έως σήμερα δεν υφίστανται παθογνωμονικά εργαλεία δοκιμασίας ή τεστ εργαστηριακά, απεικονιστικά ή ψυχολογικά, που να καταδεικνύουν με βεβαιότητα το ιστορικό παραβίασης ή μη ενός ανηλίκου.
Επιπλέον, το περίπου ένα τρίτο των παιδιών που έχουν κακοποιηθεί σεξουαλικά είναι ελεύθερα συμπτωμάτων. Συνεπώς, «το να μην έχει το παιδί κάποια συμπτώματα δεν μας λέει ότι δεν κακοποιήθηκε», τόνισε η ειδικός.
Όπως εξήγησε, κάθε θύμα βιώνει διαφορετικά την σεξουαλική κακοποίηση και οι συνέπειες διαφέρουν σημαντικά από άτομο σε άτομο. «Μερικές φορές ένα παιδί θύμα σεξουαλικής κακοποίησης μπορεί να μη δείξει συμπτώματα δυσφορίας μέχρι να μεγαλώσει περισσότερο και να αντιληφθεί καλύτερα τη σημασία του να παραβιάζεται κανείς σεξουαλικά», ανέφερε.
Τα σημάδια ανά ηλικία
Τα συμπτώματα που προκαλεί η σεξουαλική κακοποίηση διαφέρουν και ανά ηλικία. Στα παιδιά προσχολικής ηλικίας μπορεί να είναι:
- Άγχος
- Ανησυχία
- Εφιάλτες
- Αταίριαστη με την ηλικία σεξουαλική συμπεριφορά
Στην σχολική ηλικία μπορεί να παρατηρηθούν:
- Φόβος
- Επιθετικότητα
- Εφιάλτες
- Πτώση των σχολικών επιδόσεων
- Υπερκινητικότητα
- Παλινδρομημένη συμπεριφορά
Στην εφηβεία η σεξουαλική κακοποίηση μπορεί να προκαλέσει:
- Κατάθλιψη
- Απόσυρση
- Αυτοτραυματισμούς
- Αυτοκτονική συμπεριφορά
- Σωματικές ενοχλήσεις
- Παραβατικές πράξεις
- Φυγή από το σπίτι
- Χρήση ουσιών
Οι επιπτώσεις
Η σεξουαλική κακοποίηση έχει άμεσες, αλλά και μακροπρόθεσμες επιπτώσεις στο παιδί. Στις άμεσες συμπεριλαμβάνονται αγχώδης συμπτωματολογία, διαταραχή από οξύ στρες, καταθλιπτικά συμπτώματα, διαταραχές του ύπνου, φοβικές αντιδράσεις, μετατραυματική αγχώδης διαταραχή, αποσυνδετικού τύπου εκδηλώσεις, παλινδρόμηση της ανάπτυξης, διαταραχές διατροφής, πτώση της σχολικής απόδοσης, ακατάλληλη για την ηλικία σεξουαλικοποιημένη συμπεριφορά.
Στις μακροπρόθεσμες επιπτώσεις συγκαταλέγονται αγχώδεις διαταραχές, μετατραυματική αγχώδης διαταραχή, χαμηλή αυτοεκτίμηση ως πάγιο στοιχείο της προσωπικότητας, οριακή διαταραχή της προσωπικότητας, χρήση αλκοόλ και ουσιών, συναισθηματικές διαταραχές, μονοπολική κατάθλιψη, αυτοκτονική συμπεριφορά, αποσυνδετικού διασχιστικού τύπου διαταραχές, διαταραχές της διατροφής, σεξουαλική ελευθεριότητα, παραβατικότητα, δυσκολίες στις διαπροσωπικές σχέσεις, προβλήματα υγείας και αυξημένη προδιάθεση για ασθένειες.
«Ο τραυματισμός της σεξουαλικότητας δεν εξαντλείται στις σεξουαλικές σχέσεις. Καθορίζει την συναισθηματική μας αυτονομία ως ατόμων και διαπνέει το σύνολο της ανάπτυξής μας. Συνδέεται δηλαδή με τον έρωτα, με την έννοια της δημιουργίας και την έννοια της ζωής. Έτσι, πολύ συχνά βλέπουμε παιδιά «μαραμένα»», επισήμανε η κυρία Αθανασοπούλου.
Εξάλλου, αναπόσπαστο στοιχείο της κλινικής παιδοψυχιατρικής εκτίμησης αποτελεί η αξιολόγηση της γονικής επάρκειας και έχει να κάνει με την παροχή ασφαλούς και σταθερού περιβάλλοντος, την παροχή των αναγκαίων αγαθών και ερεθισμάτων για υγιή σωματική και ψυχική ανάπτυξη , τον προσανατολισμό στις ανάγκες του παιδιού, τη συναισθηματική ανταπόκριση, προβλέψιμη καθημερινότητα, κατάλληλα αισθητηριακά ερεθίσματα και κατάλληλα όρια.
Ως χαρακτηριστικό παράδειγμα η ειδικός ανέφερε ότι «πολύ συχνά αυτό που συμβαίνει στην κακοποίηση είναι ότι οι ενήλικες αλληλεπιδρούν πάνω στις δικές τους συγκρούσεις και το παιδί γίνεται το αόρατο».
Τη σημασία της διεπιστημονικής προσέγγισης του ζητήματος της σεξουαλικής κακοποίησης ανηλίκων υπογράμμισε η ομότιμη καθηγήτρια Νομικής ΑΠΘ Ελισάβετ Συμεωνίδου – Καστανίδου. «Το Σύνταγμα αναγνωρίζει την ανηλικότητα ως αυτοτελές αγαθό. Αναγνωρίζει ότι η οικογένεια οφείλει να φροντίζει για την ανάπτυξη του παιδιού και άρα εμείς ως εκφραστές του δικαίου, προσπαθούμε να βρούμε το κατάλληλο νομοθετικό πλαίσιο για να προστατεύουμε αποτελεσματικά τα παιδιά», ανέφερε.
Το συνέδριο «Σεξουαλική κακοποίηση των παιδιών: Είναι επαρκές το ισχύον ποινικό δίκαιο;» διοργάνωσε ο Τομέας Ποινικών και Εγκληματολογικών Επιστημών της Νομικής Σχολής του ΑΠΘ.
Με πληροφορίες από ΑΠΕ-ΜΠΕ
Φωτογραφία: iStock