Πώς «διδάσκεται» η ευτυχία στα παιδιά – Τι να γνωρίζουν οι γονείς

H ευτυχία δεν εξαρτάται μόνο από το τι φέρνει στους ανθρώπους η ζωή, αλλά κυρίως από το πώς το διαχειρίζονται οι ίδιοι, λέει ένας ειδικός στην ψυχική υγεία.

Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί ο Βίκτωρ Φρανκλ (Victor Frankl), ο οποίος βγήκε από το στρατόπεδο συγκέντρωσης μετά από τρία χρόνια παραμονής σε τέσσερις χώρους κράτησης από τους ναζί. Στο μεσοδιάστημα είχε χάσει τον πατέρα, τη μητέρα, τον αδελφό και τη σύζυγό του. Ο ίδιος όμως επιβίωσε και είχε πολύ σπουδαία πράγματα να πει.

Άρχισε να καταγράφει όσα είχε παρατηρήσει στον εαυτό του και στους συγκρατούμενούς του και προσπάθησε να εντοπίσει κοινά χαρακτηριστικά σε όσους επέζησαν.

Αυτό που διαπίστωσε ήταν ότι όσοι κατάφεραν να επιβιώσουν, δεν ήταν εκείνοι που διέθεταν σωματική δύναμη, ρώμη και υγεία αλλά εκείνοι που είχαν έναν σκοπό στη ζωή και με βάση αυτόν, οραματίζονταν το μέλλον τους.

Το προσωπικό βίωμα του Φρανκλ που αφορά τη θέληση κάθε ανθρώπου να βρει ένα νόημα, ακόμη και στον πόνο και τις δυσκολίες, επηρέασε εκατομμύρια ανθρώπους στον πλανήτη και έκανε ακόμη πιο γνωστό το όνομα του Αυστριακού ψυχιάτρου και ψυχοθεραπευτή.

Όπως, λοιπόν, εξηγεί ο ψυχίατρος, ψυχοθεραπευτής και συγγραφέας Ιάκωβος Μαρτίδης στο ΑΠΕ-ΜΠΕ, η ευτυχία δεν εξαρτάται μόνο από το τι φέρνει στους ανθρώπους η ζωή αλλά κυρίως από το πώς το διαχειρίζονται οι ίδιοι. Θεωρεί, μάλιστα, ότι η ελπίδα και η προοπτική επηρεάζουν καθοριστικά την ερμηνεία των ανθρώπων για όσα συμβαίνουν γύρω τους και δηλώνει ότι «η ευτυχία είναι θέμα παιδείας».

Νόημα στον πόνο

«Αν η ζωή έχει νόημα στη χαρά, τότε έχει νόημα και στον πόνο. Αρκεί λοιπόν ο καθένας να νοηματοδοτήσει τον πόνο του γιατί ένας ανόητος πόνος δεν αντέχεται» αναφέρει ο κ. Μαρτίδης. Παραθέτει, ταυτοχρόνως:

• Το παράδειγμα της γυναίκας που γεννάει αλλά ο πόνος της αποκτάει στοιχεία χαράς καθώς έρχεται στη ζωή το παιδί της
• Την περίπτωση της γυμναστικής όπου ο ασκούμενος κουράζεται και κοπιάζει αλλά χαίρεται γιατί ο πόνος του έχει νόημα
• Ακόμη και τη νηστεία που μπορεί να προκαλεί την αίσθηση της έλλειψης αλλά παρέχει χαρά και πολλά οφέλη για την υγεία.

«Δεν υπάρχει κάτι που γίνεται στον κόσμο χωρίς λόγο, χωρίς νόημα, είτε το γνωρίζουμε είτε όχι. Από την άλλη πλευρά, ο άνθρωπος έχει ανάγκη από την ελπίδα», τονίζει. Και υπογραμμίζει ότι η ευτυχία δεν είναι μια μόνιμη, στατική κατάσταση, αλλά μια στάση ζωής, μια εσωτερική ματιά, μια υποκειμενική εκτίμηση, μια δυναμική κατάσταση που χτίζεται και καλλιεργείται καθημερινά.

Με αυτή τη σκέψη οι γονείς μπορούν να καλλιεργούν στα παιδιά τους μια ερμηνευτική ματιά και μια βιωματική αίσθηση της ζωής, ώστε εκείνα να μάθουν να ερμηνεύουν όσα συμβαίνουν δίνοντάς τους προοπτική. «Αλλάζοντας την ερμηνευτική ματιά αυτών που μας συμβαίνουν αλλάζει και η σημασία τους για μας», υπογραμμίζει.

Το παράδειγμα του γονιού

Προϋπόθεση για να συμβεί αυτό είναι ο ίδιος ο γονιός να είναι το παράδειγμα που το παιδί του θα μιμηθεί.

«Θα μπορούσε ένας γονιός να είναι θυμωμένος γι’ αυτά που δεν έχει ή ευγνώμων για όσα έχει», εξηγεί ο κ. Μαρτίδης. «Ο καθένας που έχει παιδιά μπορεί να γίνει η καλύτερη εκδοχή του εαυτού του. Αυτός θα είναι ο πιο επιδραστικός παράγοντας απέναντι στο παιδί του. Το καθήκον του, άλλωστε, δεν είναι να αναπαράγει τον εαυτό του στο πρόσωπο των παιδιών. Είναι να δημιουργήσει μια καλύτερη, βελτιωμένη του εκδοχή».

Ποιοτικός χρόνος και ενθάρρυνση

Για να διδαχθεί το παιδί την ευτυχία, καθοριστικός είναι ο ρόλος των κοινών εμπειριών και του κοινού χρόνου που περνούν τα μέλη της οικογένειας. «Κοινός χρόνος δεν σημαίνει ότι γονείς και παιδιά βρίσκονται στον ίδιο χώρο. Σημαίνει ότι κάνουν μαζί πράγματα στον ίδιο χώρο», σημειώνει ο ειδικός.

Ο ποιοτικός χρόνος με τα παιδιά καλύπτει και τις ψυχολογικές ανάγκες τους, την ανάγκη για αγάπη, αποδοχή, ενθάρρυνση, συσχέτιση, μοίρασμα, προσφορά, παιχνίδι, οριοθέτηση.

«Αγοράζουμε παιχνίδια στα παιδιά μας αλλά δεν παίζουμε μαζί τους. Δίνουμε αξία στα μεγάλα, αλλά όχι στα μικρά και στα καθημερινά. Εκτιμούμε πράγματα μόνο όταν τα χάσουμε. Ωστόσο θα μπορούσαμε να τα εκτιμούμε και κάθε στιγμή – όταν ανοίγουμε τα μάτια μας το πρωί, όταν μπορούμε να ικανοποιούμε τις βασικές μας ανάγκες μόνοι μας, χωρίς βοήθεια», συνεχίζει.

Και προσθέτει: «Μπορούμε να λέμε «ευχαριστώ, συγνώμη, σ’ αγαπώ, αξίζεις, μπράβο». Μπορούμε να προσφέρουμε στους άλλους χωρίς να περιμένουμε να εισπράξουμε κάτι. Έτσι, θα νιώθουμε εμείς καλά με τον εαυτό μας, ανεξάρτητα από τι το θα κάνουν οι άλλοι».

Θετικές κουβέντες και ευκαιρίες για πρωτοβουλίες

Όλ’ αυτά έχουν να κάνουν με την ποιότητα των ανθρώπινων σχέσεων. Η ποιότητα αυτή είναι, σύμφωνα με έρευνα του Πανεπιστημίου Χάρβαρντ, μυστικό για την ευτυχία και καθορίζει τη ζωή μας.

Ειδικά για τον ρόλο της ενθάρρυνσης, ο κ. Μαρτίδης αναφέρει ότι είναι πολύ πιο σημαντικός από τις συμβουλές και τις οδηγίες. «Μόνο με τις συμβουλές δεν αλλάζουν τα πράγματα. Μπορεί να λέμε «να είσαι χαρούμενος, μην αγχώνεσαι, φάε, ντύσου, πρόσεξε, μη φοβάσαι, να πιστεύεις στον εαυτό σου». Αυτά είναι μόνο λόγια. Όταν, όμως, λέμε περισσότερες θετικές κουβέντες ενθάρρυνσης και δίνουμε ευκαιρίες στα παιδιά να αναλαμβάνουν πρωτοβουλίες, τότε αποκτούν φτερά για μεγάλα και ποιοτικά πετάγματα».

Με αυτό τον τρόπο οι γονείς καλλιεργούν «τις φωτεινές και δημιουργικές τους πλευρές» και «όχι τις δυσλειτουργικές συμπεριφορές». Βέβαια, αυτό δεν είναι εύκολο, αλλά «είναι ένα γοητευτικό στοίχημα ζωής», προσθέτει.

Να εκπληρώσουν τα δικά τους όνειρα

Ο κ. Μαρτίδης χαρακτηρίζει ως τη χειρότερη ευχή όλων το να ευχηθεί κάποιος σε έναν γονέα να εκπληρωθούν όλα τα όνειρα που έχει για το παιδί του.

«Έχω ακούσει ανθρώπους να λένε ότι ζουν για να κάνουν ευτυχισμένους τους γονείς τους. Ή ότι άρχισαν να ζουν από τη στιγμή που οι γονείς τους έφυγαν από τη ζωή», λέει. Και συνιστά σε όλους να βοηθούν τα παιδιά τους να εκπληρώσουν τα όνειρα που εκείνα έχουν.

Μπορεί να χρειαστεί βοήθεια

Για να καλλιεργήσει την ευτυχία στα παιδιά του, οποιοσδήποτε γονιός μπορεί να χρειαστεί βοήθεια. Μπορεί να την λάβει είτε από βιβλία που ανοίγουν ορίζοντες, είτε μέσα από την ψυχοθεραπεία ή μέσα από σχέσεις με ανθρώπους που διαθέτουν μια σοφία ζωής.

«Πολλές φορές οι άνθρωποι αντιμετωπίζουν προβλήματα, διλήμματα και αδιέξοδα, δυσκολεύονται να τα βγάλουν πέρα με τον εαυτό τους ή με τα παιδιά τους και τότε είναι καλό να ζητούν βοήθεια», αναφέρει ο κ. Μαρτίδης.

«Υπάρχουν άνθρωποι με αναπηρίες που δηλώνουν ευλογημένοι και ευτυχισμένοι. Σύμφωνα με παραδόσεις που μεταφέρονται στο σήμερα, ο πόνος και η ασθένεια είναι ένα πρόβλημα που ταυτόχρονα προσκομίζει ένα δώρο. Αν το ανακαλύψουμε θα βγούμε κερδισμένοι», σχολιάζει.

Και καταλήγει: «Για εμένα η ευτυχία είναι η ικανότητα να αγαπάς και να αγαπιέσαι και ταυτόχρονα να είσαι ερωτευμένος με κάτι, μια λαχτάρα, ένα πάθος, κάτι που «τρέφει» τον άνθρωπο…».

Φωτογραφία: iStock