Περισσότερα από ένα στα τέσσερα παιδιά σχολικής ηλικίας παρουσιάζουν προβλήματα όρασης, τα οποία συχνά δεν γίνονται αντιληπτά. Ωστόσο η φτωχή όραση μπορεί να επηρεάσει αρνητικά τις επιδόσεις τους στα μαθήματα και τις αθλητικές και εξωσχολικές δραστηριότητες.
Όπως εξηγεί ο χειρουργός-οφθαλμίατρος Δρ. Αναστάσιος-Ι. Κανελλόπουλος, MD, καθηγητής Οφθαλμολογίας στο Πανεπιστήμιο της Νέας Υόρκης, η όραση είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με τη μάθηση, αλλά περνά από πολλά στάδια καθώς μεγαλώνει το παιδί.
«Η όραση δεν συμβαίνει τυχαία. Τα μωρά δεν γεννιούνται με όλες τις οπτικές δεξιότητες που θα χρειασθούν στη ζωή τους. Ο εγκέφαλος τους μαθαίνει πώς να χρησιμοποιεί τα μάτια για την όραση, ακριβώς όπως μαθαίνει να χρησιμοποιεί τα πόδια για τη βάδιση ή το στόμα για την ομιλία», λέει.
Μερικές από τις οπτικές ικανότητες που αναπτύσσονται στην βρεφική ηλικία είναι:
- Η εστίαση των ματιών
- Η κίνησή τους με ακρίβεια
- Η ταυτόχρονη χρήση τους
- Η λήψη οπτικών ερεθισμάτων από το περιβάλλον
- Η αποστολή των μηνυμάτων μέσω του οπτικού νεύρου στον εγκέφαλο, όπου θα μετατραπούν σε εικόνες και θα αρχίσει το μωρό να γνωρίζει τον κόσμο γύρω του.
Στις ηλικίες 2-5 ετών τα νήπια και τα παιδιά προσχολικής ηλικίας τελειοποιούν τις οπτικές δεξιότητες που ανέπτυξαν στην βρεφική ηλικία. Αναπτύσσουν επίσης νέες, όπως:
- Ο συντονισμός ματιού-χεριού-σώματος
- Οι λεπτές κινήσεις
- Η οπτική αντίληψη που απαιτείται για τη γραφή και την ανάγνωση.
Όταν πια πάνε τα παιδιά στο σχολείο, θα εξακολουθήσουν να αναπτύσσουν παλαιές και νέες οπτικές δεξιότητες οι οποίες είναι απαραίτητες για να προοδεύσουν στα μαθήματα και σε κάθε δραστηριότητα με την οποία θα καταπιαστούν. Τέτοιες δεξιότητες είναι π.χ.:
- Η οπτική οξύτητα
- Η εστίαση των ματιών
- Η παρακολούθηση με τα μάτια
- Ο συντονισμός των ματιών
- Η οπτική αντίληψη
- Η οπτική αναγνώριση, κατανόηση και απομνημόνευση.
Επομένως, «αν υπάρχει κάποιο πρόβλημα στην όραση, όσο περισσότερο καθυστερεί η διάγνωση και η θεραπεία του, τόσο περισσότερο παρεμποδίζεται η οπτική ανάπτυξη και η μάθηση. Γι’ αυτό έχει πολύ μεγάλη σημασία το ετήσιο τσεκάπ των ματιών», τονίζει ο Δρ. Κανελλόπουλος.
Πώς μπορείτε, όμως, να καταλάβετε αν το παιδί σας αντιμετωπίζει κάποιο πρόβλημα με την όραση; Σε κάθε ηλικία υπάρχουν ορισμένες πολύ χαρακτηριστικές ενδείξεις.
Ηλικίες 2-5 ετών
«Οι γονείς πρέπει κατ’ αρχάς να γνωρίζουν πως το περίπου 10% των παιδιών ηλικίας 2-5 ετών έχουν προβλήματα όρασης, για τα οποία όμως σπανίως παραπονούνται», απαντά ο ειδικός. «Έτσι, οι γονείς πρέπει να έχουν το νου τους ώστε να αντιληφθούν εγκαίρως ότι κάτι δεν πάει καλά».
Σε αυτές τις ηλικίες πιθανές ενδείξεις οφθαλμολογικού προβλήματος είναι:
- Το παιδί κάθεται πολύ κοντά στην τηλεόραση ή κρατάει πολύ κοντά στο πρόσωπό του το βιβλίο
- Αλληθώρισμα
- Κλίση του κεφαλιού
- Κλείσιμο ή κάλυψη του ενός ματιού
- Συχνό τρίψιμο των ματιών
- Μειωμένη (για την ηλικία του) ικανότητα προσοχής
- Κίνηση των ματιών ανεξάρτητα το ένα από το άλλο
- Ευαισθησία στο φως
- Δυσκολία στον συντονισμό ματιών-χεριών-σώματος όταν παίζει με μπάλα ή κάνει ποδήλατο
- Αποφυγή δραστηριοτήτων με χρώματα, αποφυγή των παζλ και γενικώς των δραστηριοτήτων που απαιτούν λεπτομέρεια και λεπτές κινήσεις
Ηλικίες 6-18 ετών
Όταν ορισμένες οπτικές δεξιότητες δεν έχουν αναπτυχθεί ή έχουν αναπτυχθεί εν μέρει, η μάθηση καθίσταται δύσκολη. Ωστόσο ακόμα και το παιδί που πάει στο Δημοτικό σπανίως παραπονιέται ότι δεν βλέπει καλά. Συνήθως νομίζει πως έτσι βλέπουν όλοι και γι’ αυτό δεν μιλάει. Σε κάθε περίπτωση, θα προσπαθεί να κάνει τα μαθήματά του, αλλά θα έχει μικρότερο επίπεδο κατανόησης ή αποτελεσματικότητας.
Στις ηλικίες αυτές το παιδί και ο έφηβος με αδιάγνωστο οφθαλμολογικό πρόβλημα μπορεί:
- Να παραπονιέται ότι νιώθει κουρασμένος
- Να τρίβει συχνά τα μάτια του, να βλεφαρίζει πολύ ή να έχει δακρύρροια
- Να έχει μειωμένη ικανότητα προσοχής
- Να αποφεύγει το διάβασμα και άλλες δραστηριότητες που απαιτούν να κοιτάζει από κοντά αντικείμενα
- Να έχει συχνούς πονοκεφάλους
- Να κλείνει συχνά το ένα μάτι
- Να γέρνει το κεφάλι προς τη μία πλευρά όταν κοιτάζει κάτι
- Να σκύβει πολύ κοντά στο γραφείο του για να διαβάσει και να γράψει ή να φέρνει το βιβλίο κοντά στο πρόσωπό του
- Να παρουσιάζει κίνηση του ενός ματιού προς τη μύτη ή προς το πλάι του ματιού
- Να αναφέρει ότι βλέπει θολά ή διπλά
- Να αντιμετωπίζει δυσκολίες στο διάβασμα (μπερδεύει τις λέξεις, «χάνει» λέξεις, διαβάζει αργά, δεν καταλαβαίνει τι διαβάζει κ.λπ.)
- Να δυσκολεύεται να θυμηθεί ό,τι διάβασε
- Να αποφεύγει τις δραστηριότητες που απαιτούν να κοιτάζει μακριά
- Να κάθεται πολύ κοντά στην τηλεόραση ή στον ηλεκτρονικό υπολογιστή
«Αν δεν διαγνωστούν εγκαίρως και σωστά, τα προβλήματα με την όραση μπορεί να προκαλέσουν συμπτώματα παρόμοια με αυτά της διαταραχής ελλειμματικής προσοχής/υπερκινητικότητας, όπως η διάσπαση της προσοχής και η μειωμένη συγκέντρωση», προειδοποιεί ο Δρ. Κανελλόπουλος. «Για να μην γίνει λάθος διάγνωση, είναι απαραίτητο τα παιδιά με ύποπτα συμπτώματα να ελέγχονται από έναν οφθαλμίατρο. Εάν η εξέτασή τους είναι αρνητική, τότε πρέπει να αξιολογούνται και από άλλους ειδικούς».