Ο πρόωρος τοκετός είναι ένα από τα σημαντικότερα προβλήματα της κύησης, αφού ευθύνεται για σημαντικό ποσοστό επιπλοκών και νεογνικών θανάτων.
Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας αναφέρει ότι ετησίως γεννιούνται πρόωρα περισσότερα από 13,4 εκατομμύρια μωρά σε όλο τον κόσμο. Από τα μωρά αυτά, σχεδόν 900.000 χάνουν τη ζωή τους, λόγω επιπλοκών.
Όπως εξηγεί ο μαιευτήρας-γυναικολόγος Ευστράτιος Κιρμουτσέλης, επιστημονικός συνεργάτης του ΛΗΤΩ, ως πρόωρος τοκετός ορίζεται αυτός που εξελίσσεται και πραγματοποιείται πριν από την 37η εβδομάδα της κυήσεως.
Το κατώτερο όριό του στην Ελλάδα είναι η 22η εβδομάδα, αλλά ποικίλει από χώρα σε χώρα (στις ΗΠΑ λ.χ. είναι η 20η εβδομάδα).
Ο πρόωρος τοκετός αποτελεί ένα από τα πιο σημαντικά προβλήματα της κύησης, διότι ευθύνεται για υψηλό ποσοστό νεογνικών θανάτων. Το ποσοστό αυτό φθάνει στο 60-80% όταν δεν συνυπάρχουν συγγενείς (εκ γενετής) ή χρωμοσωμικές ανωμαλίες στο μωρό.
«Η πρόωρη γέννηση του μωρού αποτελεί επίσης σημαντική αιτία άμεσης ή απώτερης χρονικά νεογνικής νοσηρότητας», επισημαίνει ο κ. Κιρμουτσέλης. Και προσθέτει πως «για τους παιδιάτρους πρόωρος τοκετός θεωρείται όταν το νεογνό είναι κάτω από 2.500 γρ. βάρος».
Αυξημένοι κίνδυνοι
Όπως εξηγεί ο ιατρός, το ένα τρίτο των πρόωρων τοκετών με πολύ χαμηλά ποσοστά επιβίωσης συμβαίνουν πριν την 32η εβδομάδα της κυήσεως. Όσο νωρίτερα συμβεί ο πρόωρος τοκετός, τόσο μειώνονται οι πιθανότητες να επιζήσει το μωράκι.
Αν το νεογνό γεννηθεί πριν την 25η εβδομάδα, οι πιθανότητες επιβίωσης είναι έως το πολύ 29%. Στην 26η εβδομάδα ανέρχονται σε 56-67% και στην 28η σε 88-92%.
Το πρόωρο νεογνό διατρέχει πολύ αυξημένο κίνδυνο επιπλοκών, στις οποίες συμπεριλαμβάνονται:
- Σύνδρομο αναπνευστικής δυσχέρειας
- Βρογχοπνευμονική δυσπλασία
- Ανοιχτός βοτάλειος πόρος (είναι ένα σημαντικό αγγείο της καρδιάς)
- Νεκρωτική εντεροκολίτιδα
- Υπερχολερυθριναιμία
- Άπνοια
- Νεφροπάθεια
- Εγκεφαλική αιμορραγία
- Σηψαιμία
- Κώφωση
- Τύφλωση
- Σπασμοί
- Διανοητική υστέρηση
Οι πιθανές αιτίες της πρόωρης έναρξης του τοκετού
Ο πρόωρος τοκετός μπορεί να οφείλεται σε πολλές καταστάσεις, όπως:
- Αυτόματη ρήξη υμένων
- Ανεπάρκεια τραχήλου (ιδιοπαθή ή ιατρογενή)
- Συγγενείς ανωμαλίες της μήτρας (παιδόμορφος, δίκερος, δίδελφυς)
- Υπερδιάταση της μήτρας (π.χ. υδράμνιο, πολύδυμη κύηση)
- Εμβρυϊκές ανωμαλίες (εμβρύου και πλακούντα)
- Κύηση με ταυτόχρονη παρουσία ενδομητρίου σπειράματος
- Ενδομήτριος θάνατος εμβρύου
- Ιστορικό προηγούμενων πρόωρων τοκετών της μητέρας
- Συστηματικές παθήσεις της μητέρας (π.χ. πνευμονία, υψηλός πυρετός, πυελονεφρίτιδα, περιτονίτιδα)
Υπάρχει επίσης ο ιατρογενής πρόωρος τοκετός που σχετίζεται με:
- Προεκλαμψία
- Πολύδυμη κύηση
- Καθυστέρηση ανάπτυξης του εμβρύου στη μήτρα
- Εμβρυϊκές ανωμαλίες ασύμβατες με τη ζωή
- Αποκόλληση του πλακούντα
- Ενδομήτρια εμβρυϊκή δυσφορία
Υπάρχουν, τέλος, και κοινωνικοοικονομικοί παράγοντες που αυξάνουν τις πιθανότητες να εκδηλωθεί πρόωρος τοκετός. Τέτοιοι παράγοντες είναι:
- Ο υποσιτισμός
- Η χρήση ναρκωτικών
Τα κριτήρια της διάγνωσης
Η διάγνωση του πρόωρου τοκετού δεν είναι εύκολη, εκτός κι αν η διαστολή του τραχήλου είναι πάνω από τα τέσσερα εκατοστά ή αν παρατηρούνται πολύ τακτικές συσπάσεις της μήτρας, επισημαίνει ο κ. Κιρμουτσέλης.
Για να διευκολύνουν την διάγνωση έχουν θεσπιστεί ορισμένα κριτήρια, τα οποία είναι τα εξής:
- Η ηλικία της κύησης (από 24 έως 37 εβδομάδες)
- Να υπάρχουν περιοδικές συστολές της μήτρας με συχνότητα επανεμφάνισης λιγότερη από 5 λεπτά και για διάστημα τουλάχιστον 20 λεπτών
- Να υπάρχει εξάλειψη του τραχήλου σε ποσοστό 80% και άνω, και διαστολή στα 2 εκατοστά
- Να είναι οι εμβρυϊκοί υμένες ακέραιοι
«Τα κριτήρια αυτά έχουν μεγάλη προγνωστική αξία σε σχέση με την πιθανή εξέλιξη της κύησης, ιδίως στις πρωτότοκες γυναίκες. Τέλος, παρά το γεγονός ότι η θέση του εμβρύου δεν αποτελεί μέρος των κριτηρίων ταξινόμησης και πρόγνωσης, θεωρείται γενικά ότι, όσο πιο χαμηλά είναι το έμβρυο, τόσο πιο μεγάλος ο κίνδυνος να εκδηλωθεί πρόωρος τοκετός. Σε περίπτωση δε, ενεργού πρόωρου τοκετού οι ελπίδες για αναστολή αυτού είναι λίγες, παρά τις ιατρικές προσπάθειες», προσθέτει.
Η αντιμετώπιση
Για να ανασταλεί ο πρόωρος τοκετός χρειάζεται θεραπεία των αιτιολογικών παραγόντων (όσο αυτό είναι δυνατόν), κλινοστατισμός (παραμονή στο κρεβάτι) και χορήγηση της κατάλληλης φαρμακευτικής αγωγής, όπως:
- Συμπαθητικομιμητικοί παράγοντες ή β’ αγωνιστές (ριτοδρίνη, τερβουταλίνη, φαινοτερόλη κ.ά.)
- Αντιπροσταγλανδινικοί παράγοντες (ινδομεθακίνη)
- Θειικό μαγνήσιο
- Αποκλειστές διαύλων ασβεστίου (νιφεδιπίνη)
- Ανταγωνιστές των υποδοχέων ωκυτοκίνης (atociban).
«Σχετικά με το χρονικό όριο της θεραπείας αναστολής τοκετού, δεν υπάρχει κατώτατο όριο. Για το ανώτερο χρονικό όριο, όμως, υπάρχουν διαφωνίες. Κάποιοι εκτιμούν ότι η θεραπεία αναστολής πρέπει να γίνεται έως την 37η εβδομάδα και άλλοι έως 34η, όταν έχει ολοκληρωθεί η βιολογική ωρίμανση των οργάνων του εμβρύου. Η τοκολυτική θεραπεία εξατομικεύεται σε κάθε εγκυμονούσα, σε συνάρτηση με την τυχόν ύπαρξη παθολογικών καταστάσεων οι οποίες απαγορεύουν την χορήγηση αγωγής», τονίζει.
Απόλυτες αντενδείξεις για θεραπεία είναι το νεκρό έμβρυο, η χοριοαμνιονίτιδα, η αιμορραγία από αποκόλληση πλακούντα, η βαριά υπερτασική νόσος.
Σχετικές αντενδείξεις είναι το μικρό υποχοριονικό αιμάτωμα, ο προδομικός πλακούντας, η καρδιακή νόσος της μητέρας, ο υπερ-υποθυρεοειδισμός, ο αρρύθμιστος σακχαρώδης διαβήτης και η μικρού βαθμού καθυστέρηση της ενδομήτριας ανάπτυξης
Η προετοιμασία για τον πρόωρο τοκετό
Για να αντιμετωπιστούν οι επικείμενες περιγεννητικές επιπλοκές χορηγούνται διάφορα φάρμακα, όπως:
- Κορτικοστεροειδή στη μητέρα (β-δεξαμεθαζόνη) για την πρόληψη της αναπνευστικής δυσχέρειας του εμβρύου
- Φαινοβαρβιτάλη για την πρόληψη εγκεφαλικών αιμορραγιών του νεογνού
- Αντιβιοτικά για κάλυψη υποκλινικών λοιμώξεων
Σε περίπτωση οξέως πρόωρου τοκετού γίνεται θεραπεία με βιταμίνη Κ και χορήγηση επιφανειοδραστικού παράγοντα στο νεογνό.
Ο τοκετός
«Όταν ο πρόωρος τοκετός είναι αναπόφευκτος, τις εβδομάδες πριν την 26η πρέπει να είναι κολπικός. Στις εβδομάδες μετά την 26η και όταν το έμβρυο είναι κάτω των 1.500 γρ. γίνεται καισαρική τομή. Πάνω από 1.500 γρ. γίνεται φυσιολογικός τοκετός, εκτός αν υπάρχει ισχιακή προβολή, καθώς τότε η διενέργεια καισαρικής τομής είναι η μέθοδος εκλογής», καταλήγει ο κ. Κιρμουτσέλης.
Φωτογραφία: iStock