Σχολείο: Πώς να διαχειριστούν οι γονείς το άγχος αποχωρισμού του μικρού παιδιού

«Αυτή η συναισθηματική κατάσταση συνδέεται με αυτό που ονομάζουμε «άγχος αποχωρισμού», το οποίο εκδηλώνεται από τις πρώτες φορές που το παιδί καλείται να αποχωριστεί το γονιό του» επισημαίνει η ψυχολόγος-ψυχοθεραπεύτρια, Άννα Καλυμνιού, η οποία, μιλώντας στο ΑΠΕ-ΜΠΕ, εξηγεί τους λόγους του άγχους του αποχωρισμού και αναφέρει τρόπους, με τους οποίους θα μπορούν οι γονείς να το διαχειριστούν.

Το άγχος αποχωρισμού είναι φυσιολογικό

«Το άγχος αποχωρισμού είναι φυσιολογικό, δεδομένου ότι το παιδί αναπτύσσει ισχυρό συναισθηματικό δεσμό με το άτομο που το φροντίζει (πχ. γονιό), συνήθως κορυφώνεται στην ηλικία των 13-18 μηνών και τείνει να υποχωρεί σταδιακά μέχρι την ηλικία των 2,5 ετών. Ο λόγος που τα μικρότερα παιδιά βιώνουν «άγχος αποχωρισμού» το οποίο μπορεί να εκδηλωθεί με κλάματα, φόβο, διαμαρτυρίες και θυμό, είναι ότι δεν έχουν αναπτύξει την αίσθηση αυτού που ονομάζουμε «μονιμότητα του αντικειμένου». Αυτό σημαίνει ότι όσο πιο μικρά είναι τα παιδιά, οτιδήποτε ή οποιοσδήποτε χάνεται από το οπτικό τους πεδίο και τις αισθήσεις τους γενικότερα, παύει να υπάρχει. Αντίστοιχα, το ότι δεν έχει δομηθεί ακόμα μία ολοκληρωμένη αίσθηση του χρόνου, δημιουργεί το φόβο, ότι αν ο γονιός φύγει, μπορεί και να μην ξαναγυρίσει. Καλό είναι, λοιπόν, όσο μικρότερο είναι το παιδί τόσο μικρότερος να είναι ο χρόνος που θα αποχωρίζεται τους γονείς του. Όσο το παιδί μεγαλώνει ο χρόνος αυτός μπορεί σταδιακά να αυξάνει. Ένας από τους βασικούς στόχους στο προ-νήπιο και στο νήπιο, ακόμα ίσως και στις πρώτες τάξεις του δημοτικού, είναι να μπορέσουν τα παιδιά να ζήσουν για κάποιες ώρες με την «υπόσχεση» της επανασύνδεσης με το γονιό και να ξεκινήσουν σιγά-σιγά να λειτουργούν πιο ανεξάρτητα. Αυτή η διαδικασία είναι συχνά δύσκολη και ενδέχεται να πάρει κάποιο χρόνο» επισημαίνει η κ. Καλυμνιού.

Το κάθε παιδί προσαρμόζεται διαφορετικά

Η κ. Καλυμνιού τονίζει ότι κάθε παιδί αντιδρά και προσαρμόζεται με διαφορετικό τρόπο και χρόνο στη νέα πραγματικότητα.

«Η προσαρμογή του παιδιού εξαρτάται από παράγοντες όπως οι προηγούμενες εμπειρίες αποχωρισμού, η ιδιοσυγκρασία του και η ωριμότητά του, η προετοιμασία του για το σχολείο, όπως επίσης τα συναισθήματα και η στάση των γονέων σχετικά με το γεγονός ότι το παιδί τους ξεκινά το σχολείο. Έτσι, για μεγαλύτερο ή μικρότερο διάστημα, κάποια παιδιά μπορεί να κλαίνε, άλλα μπορεί να εμφανίσουν δυσκολίες στον ύπνο, να γίνονται επιθετικά ή μελαγχολικά, να παρουσιάζουν αλλαγές στις διατροφικές τους συνήθειες ή να παλινδρομούν σε συμπεριφορές που είχαν σε μικρότερες ηλικίες. Όλες αυτές οι αντιδράσεις είναι φυσιολογικές στην περίοδο της προσαρμογής και θα υποχωρήσουν σταδιακά αν το παιδί βιώνει καθημερινά ένα ευχάριστο, σταθερό και προβλέψιμο πρόγραμμα το οποίο δημιουργεί μια αίσθηση σιγουριάς και ασφάλειας» εξηγεί η κ. Καλυμνιού.

Η ομαλή προσαρμογή στο σχολείο ξεκινά από τους γονείς

«Σε μία σχέση, τα συναισθήματα δεν είναι μονόδρομα. Όπως το παιδί μπορεί να βιώσει άγχος αποχωρισμού, είναι αναμενόμενο η πρώτη μέρα στο σχολείο να ξυπνά ανάμικτα συναισθήματα και στο γονέα. Aπό τη μία περηφάνια και χαρά για το παιδί που μεγάλωσε και ταυτόχρονα μια αίσθηση απώλειας για το μικρό μωρό που μέχρι τώρα ήταν, ανησυχία για το αν η φροντίδα του παιδιού τους θα είναι επαρκής, αν θα είναι καλή η δασκάλα, αν θα βρει φίλους, αν θα μπορέσει να τα καταφέρει. Πολλές φορές επίσης ο γονέας βιώνει αμφιβολία και ενοχές επειδή αφήνει το παιδί του στη φροντίδα άλλων και δεν είναι ο ίδιος εκεί για να το φροντίσει. Τα συναισθήματα αυτά μεταδίδονται άμεσα στο παιδιά, καθώς τα παιδιά αντιλαμβάνονται τον κόσμο σε μεγάλο βαθμό αποκωδικοποιώντας και αφομοιώνοντας τα συναισθήματα των γονέων τους. Έτσι, αναπόσπαστη προϋπόθεση για την όσο γίνεται ομαλή προσαρμογή του παιδιού στο σχολείο είναι να εισπράττει το παιδί σιγουριά και αισιοδοξία από τους γονείς για αυτό το σημαντικό βήμα στην εξέλιξή του. Το παιδί έχει την προσοχή στραμμένη στους γονείς του για να βεβαιωθεί ότι θα είναι ασφαλές στο νέο του περιβάλλον και ότι έχουν εμπιστοσύνη στην ικανότητά του να προσαρμοστεί σε αυτό. Αυτή τη σιγουριά το παιδί δεν εισπράττει μόνο από τα λόγια που λέει ο γονέας αλλά πολύ περισσότερο από τα μη λεκτικά μηνύματα που εκπέμπει από την εσωτερική του στάση. Επομένως, η ομαλή προσαρμογή του παιδιού στο σχολείο ξεκινάει από τους γονείς και από τα αισθήματα που τρέφουν γι’ αυτό το καινούργιο βήμα του παιδιού. Είναι βοηθητικό, λοιπόν, να αναγνωρίσουν οι γονείς τα δικά τους συναισθήματα και να επικεντρωθούν και να πειστούν οι ίδιοι για τα θετικά σημεία αυτής της νέας εμπειρίας για το παιδί» αναφέρει η κ. Καλυμνιού.

Τι πρέπει να προσέξουν οι γονείς προετοιμάζοντας το παιδί και τον εαυτό τους για την πρώτη μέρα στο σχολείο;

Η κ. Καλυμνιού συνιστά στους γονείς να είναι ευέλικτοι και υπομονετικοί τις πρώτες μέρες και να σκεφτούν πόσες άλλες «πρώτες φορές» θα αντιμετωπίσει το παιδί σας. «Όσο καλύτερα προσαρμοστεί αυτή την πρώτη φορά τόσο πιο εύκολες θα είναι οι επόμενες» λέει και αναφέρει τους εξής τρόπους, με τους οποίους θα μπορούσαν οι γονείς να χειριστούν το άγχος αποχωρισμού τις πρώτες μέρες του σχολείου:

• Λίγο πριν από την πρώτη ημέρα, αν υπάρχει η δυνατότητα προγραμματίστε κάποια επίσκεψη στο σχολείο. Δείξτε στο παιδί σας την τάξη του, γνωρίστε μαζί τη δασκάλα του και μιλήστε του για το ρόλο της, δείξτε του πού είναι η τουαλέτα, κάντε μια βόλτα στο χώρο που θα παίζει στα διαλείμματα. Εναλλακτικά μπορείτε να περπατήστε μαζί έξω από το κτίριο του σχολείου και να του μιλήσετε για όλα τα παραπάνω.
• Μπορείτε να μιλήσετε για τη δική σας αντίστοιχη εμπειρία και πώς καταφέρατε να ξεπεράσετε το άγχος σας ή να διαβάσετε μαζί κάποιο βιβλίο που μιλά για τη πρώτη μέρα στο σχολείο. Αφήστε το παιδί να ταυτιστεί με τον ήρωα και μιλήστε μαζί του για τους φόβους, τις αγωνίες και τον τρόπο που τελικά όλα λύθηκαν για τον ήρωα του βιβλίου. Μπορείτε επίσης να θέσετε μερικά μικρά πρακτικά «προβλήματα» που μπορεί να προκύψουν τη πρώτη μέρα στο σχολείο και να το προτρέψετε να προτείνει λύσεις. Πχ. ρωτάτε: «Αν θέλει να πάει τουαλέτα τι προτείνεις να κάνει;» «Έχει κάποιο πρόβλημα ποιος μπορεί να το βοηθήσει;» κτλ.
• Ακούστε τους φόβους και τους προβληματισμούς του παιδιού σας και απαντήστε του σε αυτό που σας ρωτάει.
• Μια καλή ιδέα προετοιμασίας για τις πρώτες μέρες στο σχολείο θα ήταν να παίξετε μαζί με το παιδί σας το «σχολείο». Μπορείτε να παίξετε ρόλους ή να χρησιμοποιήσετε αντικείμενα ή κουκλάκια, προκειμένου να αναπαραστήσετε τι κάνει ένα παιδί στο σχολείο, πως θα είναι η πρώτη ημέρα, πως θα είναι η στιγμή του αποχωρισμού κλπ.
• Είναι πολύ σημαντικό να αντέξετε και να καθρεφτίσετε το συναίσθημα του παιδιού σας, αντί να το καταστείλετε. Αν για παράδειγμα το παιδί κλαίει, είναι προτιμότερο να το αγκαλιάσετε και να πείτε: «βλέπω στα μάτια σου δάκρυα, καταλαβαίνω ότι νιώθεις στεναχωρημένος» ή «μερικές φορές είναι δύσκολο όταν φεύγει η μαμά. Μπορεί να νιώσεις λίγο στεναχωρημένος», αντί «έλα τώρα μην κλαις, είσαι μεγάλο παιδί πια». Είναι σημαντικό το παιδί να νιώθει ότι επιτρέπεται να έχουμε και δυσάρεστα συναισθήματα, όπως λύπη, θυμό κλπ και να μάθει να βάζει λόγια σε αυτά που αισθάνεται.
• Καθησυχάστε το παιδί δίνοντάς του μια θετική προοπτική για την πρώτη ημέρα στο σχολείο. Για παράδειγμα θα μπορούσατε να πείτε: «ξέρω ότι τώρα είσαι στεναχωρημένος-η αλλά πιστεύω ότι θα περάσεις πολύ όμορφα σήμερα/σύντομα μπορεί να γελάς και να παίξεις με τα άλλα παιδάκια, κλπ», πάντα σε μία ρεαλιστική βάση.
• Ενημερώστε το παιδί από πριν για το πρόγραμμα που θα ακολουθήσει. Για παράδειγμα, μπορείτε να πείτε: «θα παίξεις εδώ με τους φίλους σου και θα έρθω να σε πάρω μετά το μεσημεριανό φαγητό». Επειδή τα παιδιά αυτών των ηλικιών δεν έχουν ακόμα μια ανεπτυγμένη αίσθηση του χρόνου είναι καλό να χρησιμοποιείτε συγκεκριμένα ορόσημα.
• Πάντοτε να ενημερώνετε το παιδί σας για το πότε φεύγετε. Αυτό θα βοηθήσει στην οικοδόμηση μιας σχέσης εμπιστοσύνης και θα νιώσει πιο ασφαλές, αντί για παράδειγμα να φύγετε στα κρυφά.
• Φτιάξτε μια ρουτίνα αποχωρισμού. Για παράδειγμα μπορείτε να πείτε: «τώρα θα πούμε αντίο, θα κάνουμε μία αγκαλιά και θα κουνήσουμε τα χέρια μας πίσω από το παράθυρο». Έτσι το παιδί θα νιώσει ότι έχει κάποιον έλεγχο στη διαδικασία του αποχωρισμού.
• Να είστε πάντοτε συνεπείς στην ώρα σας για να πάρετε το παιδί από το σχολείο, ειδικά τις πρώτες ημέρες, έτσι ώστε σταδιακά να το διευκολύνετε να σας αποχωρίζεται ευκολότερα.
• Εξηγείστε στο παιδί τι θα κάνετε και πού θα είστε όση ώρα εκείνο θα είναι στο σχολείο. Μπορείτε να πείτε: «όσο εσύ θα είσαι στο σχολείο εγώ θα είμαι στη δουλειά» ή «θα πάω στην αρχή για ψώνια και μετά θα πάω στο σπίτι για να ετοιμάσω το φαγητό».
• Είναι πολύ σημαντικό, όταν το παιδί γυρίσει στο σπίτι να ακούσετε με αληθινό ενδιαφέρον αυτά που έχει να σας διηγηθεί από την πρώτη ημέρα στο σχολείο και να διευκολύνετε την αφήγησή του κάνοντας μερικές διερευνητικές ερωτήσεις.
• Δώστε σημασία και στα θετικά συναισθήματα του παιδιού σε σχέση με το σχολείο. Ρωτήστε για παράδειγμα: «Ποια ήταν η καλύτερη στιγμή σήμερα; Τι σου άρεσε πιο πολύ από την τάξη σου;»
• Επιτρέψτε στο παιδί να πάρει μαζί του ένα αγαπημένο του αντικείμενο εφόσον το ζητήσει, ή δοκιμάστε να του δώσετε μία «χειροπιαστή απόδειξη της αγάπης σας», όπως μια οικογενειακή φωτογραφία ή ένα τρυφερό σημείωμα με διάφορα σκιτσάκια.
• Αποφύγετε να χρησιμοποιείτε το σχολείο ως ανταμοιβή (π.χ. «αν είσαι καλό παιδί θα πας σχολείο») ή ως απειλή («αν δεν είσαι φρόνιμος θα σε στείλω στο σχολείο»), καθώς το ζητούμενο είναι να μεταδοθεί στο παιδί το μήνυμα ότι το σχολείο είναι κάτι υποχρεωτικό και ανεξάρτητο από τη συμπεριφορά του αλλά και ταυτόχρονα ένα μέρος όπου υπάρχει αγάπη και κατανόηση.