Τι πρέπει να γνωρίζουμε για τα τικ στα παιδιά

Δύο στα δέκα παιδιά σχολικής ηλικίας παρουσιάζουν κάποια στιγμή μικρές, ακούσιες και άσκοπες κινήσεις που επαναλαμβάνονται με μη ρυθμικό τρόπο. Οι κινήσεις αυτές είναι γνωστές ως τικ και παρότι ανησυχούν ιδιαίτερα τους γονείς, σπανίως υποδηλώνουν κάτι σοβαρό.

Όπως εξηγεί η παιδίατρος Άννα Παρδάλη, επιμελήτρια στο Τμήμα Επειγόντων Περιστατικών του Νοσοκομείου Ιασώ Παίδων, τα τικ συνήθως εμφανίζονται στις ηλικίες 5-7 ετών, με κορύφωση των περιστατικών στα 10-12 έτη.

Για τα περισσότερα από αυτά οι κινήσεις ή σπανιότερα οι ήχοι που βγάζουν είναι απλώς ενοχλητικοί και διαρκούν λίγο. Υπάρχουν όμως και εξαιρέσεις που υποδηλώνουν κάτι σοβαρό ή δημιουργούν προβλήματα.

Τι είναι τα τικ

Τα τικ είναι μία κινητική και σπανιότερα φωνητική διαταραχή της παιδικής ηλικίας. Στις περισσότερες περιπτώσεις είναι άσκοπες κινήσεις που εμφανίζονται ακούσια, είναι μικρές, απότομες και μη ρυθμικές, και διαρκούν λίγο. Παραδείγματα τέτοιων κινήσεων είναι:

• Το ανοιγοκλείσιμο  των ματιών
• Η υπερέκταση της κεφαλής (τέντωμα του λαιμού)
• Το τίναγμα των ώμων
• Η κατάσπαση των γωνιών του στόματος (σούφρωμα των χειλιών)
• Διάφορες επαναλαμβανόμενες γκριμάτσες
• Το τράβηγμα των ρούχων

Αντίστοιχα, παραδείγματα φωνητικών τικ είναι:

• Το συνεχές καθάρισμα του λαιμού (σαν ξερόβηχας)
• Η εκφορά φωνήεντων σαν φωνές ζώων ή διαφορές άλλες φωνές
• Η επανάληψη λέξεων
• Η εκφορά μη κοινωνικά αποδεκτών λέξεων ή φράσεων (βρισιές)

«Οι υβριστικές, απρεπείς φράσεις μπορεί να είναι ένδειξη μιας κατάστασης που λέγεται σύνδρομο  Tourette», εξηγεί η κυρία Παρδάλη. «Το σύνδρομο αυτό χαρακτηρίζεται από συνδυασμό κινητικών και φωνητικών τικ, στα οποία συμπεριλαμβάνονται ύβρεις. Προσβάλλει ένα στα 100 παιδιά σχολικής ηλικίας, με τα δύο τρίτα από αυτά να έχουν καλή πρόγνωση αφού τα συμπτώματά τους αμβλύνονται και μπορεί να υποχωρήσουν εντελώς. Τα υπόλοιπα όμως εξακολουθούν μεγαλώνοντας να έχουν συμπτώματα, με αρκετές ψυχοκοινωνικές προεκτάσεις».

Πού οφείλονται

Η αιτία τους είναι ουσιαστικά άγνωστη. Ως φαίνεται υπάρχει γενετική προδιάθεση, αλλά παίζουν ρόλο και περιβαλλοντικοί παράγοντες. Τέτοιοι παράγοντες είναι καταστάσεις περιγεννητικού και νεογνικού στρες και υποξαιμίας, αλλά και διάφορες λοιμώξεις.

Από τους παθογόνους μικροοργανισμούς την μεγαλύτερη εμπλοκή ως επιβαρυντικός παράγοντας φαίνεται πως έχει ο στρεπτόκοκκος. Ο στρεπτόκοκκος είναι ένα συχνό μικρόβιο που συνήθως προσβάλλει το λαιμό ή το δέρμα και προκαλεί αμυγδαλίτιδες ή οστρακιά.

Το ψυχικό ή σωματικό στρες επίσης μπορεί να πυροδοτήσει την εμφάνιση ενός τικ, χωρίς ωστόσο να αποτελεί την αιτία της εμφάνισής του.

Διάρκεια και συνυπάρχοντα προβλήματα

Τα τικ συνήθως είναι σύντομα σε διάρκεια (υποχωρούν σε 3 μήνες, κατά μέσον όρο). Ωστόσο χαρακτηρίζονται από εξάρσεις και υφέσεις. Όταν η διάρκειά τους ξεπεράσει το ένα έτος χαρακτηρίζονται ως χρόνια.

Πολλές φορές τα τικ συνυπάρχουν με νευροψυχολογικές διαταραχές όπως:

• Η ιδεοψυχαναγκαστική  διαταραχή
• Η διαταραχή ελλειμματικής προσοχής και υπερκινητικότητας (ΔΕΠΥ)
• Τα προβλήματα λεπτής κινητικότητας, οπτικοκινητικού συντονισμού και μνήμης.

Όταν το τικ είναι απλό, η πρόγνωση είναι πολύ καλή, αφού συνήθως υποχωρεί μόνο του, χωρίς θεραπεία. Ωστόσο τα χρόνια τικ μπορεί να έχουν σημαντικές ψυχοκοινωνικές και λειτουργικές προεκτάσεις στα παιδιά, τα οποία συχνά αισθάνονται μειονεξία και χαμηλή αυτοεκτίμηση. Μπορεί επίσης να πέσουν θύματα σχολικού εκφοβισμού (bullying), να έχουν επιπτώσεις στις ακαδημαϊκές τους επιδόσεις ή ακόμα και να φθάσουν στην κατάθλιψη.

Τι πρέπει να κάνει ο κοινωνικός περίγυρος

Στην πλειονότητα των περιπτώσεων η υποχώρηση ενός τικ είναι απλώς θέμα  χρόνου. Έως ότου συμβεί αυτό, είναι σημαντικό να ενημερώνεται ο κοινωνικός περίγυρος του παιδιού ότι πρέπει να αγνοεί το τικ και να μην προσπαθεί να το διορθώσει, ούτε να κάνει παρατήρηση στο παιδί.

Ας μην ξεχνάμε ότι το τικ είναι μία ακούσια κίνηση ή ήχος, δηλαδή κάτι που δεν κάνει επίτηδες το παιδί και δεν μπορεί να το ελέγξει, ιδίως αν είναι μικρό σε ηλικία.

Βέβαια, κάποια μεγαλύτερης ηλικίας παιδιά έχουν τη δυνατότητα να καταστείλουν συνειδητά το τικ τους για μικρό χρονικό διάστημα. Ωστόσο άλλα παρουσιάζουν ένταση του τικ όταν τους μιλά κανείς γι’ αυτό, ακόμα κι αν τους μιλά ήρεμα.

«Η συνειδητή καταστολή του τικ από το ίδιο το παιδί είναι συνήθως μία παγίδα», τονίζει η κυρία Παρδάλη. «Και αυτό διότι πολλοί γονείς νομίζουν ότι αφού το παιδί ελέγχει το τικ για λίγη ώρα, μπορεί να το κάνει και σε μόνιμη βάση, άρα να το θεραπεύσει. Έτσι, πιέζουν το παιδί προς αυτή την κατεύθυνση. Δυστυχώς, η εμπειρία δείχνει πως μια τέτοια τακτική μπορεί να το επαναφέρει – και μάλιστα σε μεγαλύτερη συχνότητα από πριν».

Πότε μπορεί να χρειαστεί θεραπεία

Η χορήγηση φαρμακευτικής θεραπείας για τα τικς συνιστάται μόνο σε ειδικές περιπτώσεις. Τέτοια περίπτωση είναι, λ.χ., όταν οι κινήσεις του παιδιού είναι επώδυνες ή επικίνδυνες για την υγεία (π.χ. όταν υπάρχει κίνδυνος τραυματισμού).

Οι φαρμακευτικές θεραπείες έχουν επίσης ένδειξη στις περιπτώσεις κατά τις οποίες λόγω του τικ υποβαθμίζεται σημαντικά η ποιότητα  της καθημερινότητας και της ψυχοσυναισθηματικής υγείας του παιδιού.

Εναλλακτικά και  συμπληρωματικά μπορεί να εφαρμοστούν θεραπείες ειδικής αγωγής, όπως οι συμπεριφορικές θεραπείες κατά τις οποίες το παιδί εκπαιδεύεται να αντικαθιστά την παθολογική κίνηση με μια άλλη που την αποτρέπει.

«Το σημαντικό είναι να συνειδητοποιήσουν οι γονείς πως το τικ είναι συνήθως μία καλοήθης, αυτοπεριοριζόμενη και σύντομη διαταραχή», τονίζει η κυρία Παρδάλη. «Μολονότι τους προκαλεί μεγάλο άγχος, πρέπει να το ελέγξουν ώστε να διαχειριστούν σωστά και τη συμπεριφορά τους προς το παιδί. Πρέπει λοιπόν να απευθύνονται στους ειδικούς, ώστε να λαμβάνουν σωστή συμβουλευτική καθοδήγηση, και όχι να μαλώνουν ή να πιέζουν το παιδί».