Βία από παιδιά και εφήβους: Πού οφείλεται και πώς αντιμετωπίζεται

Ολοένα περισσότερα περιστατικά που εμπεριέχουν βία μεταξύ παιδιών και εφήβων βλέπουν το φως της δημοσιότητας, δημιουργώντας πολλά ερωτηματικά για τις αιτίες τους.

Όπως αναφέρει η παιδοψυχίατρος-οικογενειακή ψυχοθεραπεύτρια Φρίντα Κωνσταντοπούλου, επιστημονική συνεργάτις του νοσοκομείου Παίδων ΜΗΤΕΡΑ, παράγοντες όπως η ανεργία και τα κοινωνικοοικονομικά προβλήματα φαίνεται ότι έχουν αυξήσει τα αρνητικά συναισθήματα, τα οποία μπορεί να εκδηλωθούν με βίαιες συμπεριφορές.

«Οι κρατικές παρεμβάσεις είναι ύψιστης σημασίας. Εν τούτοις ο πυρήνας της πρόληψης βρίσκεται στην οικογένεια», τονίζει. Και επισημαίνει ότι η βία μεταξύ των ανηλίκων σχετίζεται με την εναντιωματική διαταραχή. Κατ’ αυτήν, τα παιδιά αντιδρούν και εναντιώνονται σε οτιδήποτε με λεκτική ή σωματική επιθετικότητα.

Η υπερπροσφορά

Η εναντίωση οφείλεται κυρίως σε περιβαλλοντικούς παράγοντες. Υπάρχουν, όμως, και διαταραχές που καθιστούν τα παιδιά πιο ευάλωτα σε τέτοιου είδους αντιδράσεις. Σε κάθε περίπτωση το οικογενειακό περιβάλλον παίζει καθοριστικό ρόλο, διότι είναι το πλαίσιο όπου συχνά «γεννιέται» και μπορεί να αντιμετωπιστεί η εναντίωση.

«Το γεγονός ότι δεν τίθενται όρια και ότι παρέχουμε πλέον στα παιδιά τα πάντα, προκαλεί την εναντίωσή τους», εξηγεί η κυρία Κωνσταντοπούλου. «Τα παιδιά  αρνούνται κάθε υποχρέωση από πολύ μικρές ηλικίες – λ.χ. το ντύσιμο, το μπάνιο, το διάβασμα… Πρόκειται ουσιαστικά για μία αντίσταση στους κανόνες και τα «πρέπει», η οποία στην εφηβεία λαμβάνει τεράστιες διαστάσεις».

Τα παιδιά που μεγαλώνουν με υπερπροσφορά δεν έχουν κίνητρα. Στη συνέχεια είναι εύκολο να χειραγωγηθούν στη βία, είτε είναι οπαδική, ρατσιστική ή πολιτική.

«Αναλόγως με το περιβάλλον στο οποίο θα τύχει να βρεθούν, θα εκδηλώσουν τα αρνητικά συναισθήματά τους. Γιατί η βία εκδηλώνει ακραία αρνητικά συναισθήματα, όπως στεναχώρια, θυμό, απελπισία», εξηγεί η ειδικός.

Η συναισθηματική παραμέληση

Προς την ίδια κατεύθυνση αλλά από αντίθετη αφετηρία, κινούνται τα παιδιά που είναι συναισθηματικά παραμελημένα ή έχουν υποστεί βία από την οικογένεια ή το ευρύτερο περιβάλλον τους.

Όταν υπάρχει ενδοοικογενειακή βία ή/και κακοποίηση, τα παιδιά μαθαίνουν να λειτουργούν με τον ίδιο τρόπο. Αντίστοιχα, παιδιά με ιδιαιτερότητες και δυσκολίες που έχουν υποστεί βία στο σχολείο, θα συμπεριφερθούν ανάλογα όταν βρεθούν στο κατάλληλο περιβάλλον το οποίο θα τους δώσει την άνεση.

Τα παιδιά ουσιαστικά μαθαίνουν να ζουν με τη βία. Έτσι, την υπομένουν εκεί όπου δεν μπορούν να την αντιμετωπίσουν και την εκδηλώνουν εκεί όπου έχουν τα περιθώρια. Αυτός είναι ο φαύλος κύκλος της βίας.

Κλειδί η ισορροπία

«Είναι προφανές ότι η βία γεννάει βία και ότι η συναισθηματική παραμέληση προκαλεί αρνητικά συναισθήματα. Από την άλλη πλευρά, πρέπει να κρατάμε ένα μέτρο σε αυτά που προσφέρουμε στα παιδιά, ούτως ώστε να τους δίνουμε ένα κίνητρο για να κάνουν όνειρα και να προχωρήσουν στη ζωή τους», συνοψίζει η κυρία Κωνσταντοπούλου. «Δίχως κίνητρα, τα παιδιά θα αναζητήσουν άλλους τρόπους για να δώσουν νόημα στη ζωή και την ύπαρξή τους. Και συχνά γίνονται ευάλωτα στη χειραγώγηση».

Όταν τα παιδιά μαθαίνουν να αποτελούν τον κεντρικό πυρήνα της οικογένειας, θα απαιτήσουν το ίδιο και από το σχολείο ή από κάθε άλλο κοινωνικό πλαίσιο βρεθούν. Δεν θα το βρουν όμως. Έτσι, το αίσθημα της παντοδυναμίας δημιουργεί συναισθηματικό κενό, γιατί τίποτα δεν έχει νόημα.

Κατά συνέπεια «το να εκδηλώσουν βία και να προβούν σε παράνομες και προκλητικές πράξεις, αποτελεί μία πρόκληση στη ζωή τους», συνεχίζει.

Ο φανατισμός

Τη βία μπορεί να ενισχύσει και ο φανατισμός μιας οικογένειας ή ενός γονέα – λ.χ. για μία αθλητική ομάδα. Και αυτό διότι τα παιδιά ακολουθούν τα πρότυπα που έχουν στο περιβάλλον τους.

Οι φανατισμοί όλων των ειδών προκαλούν δυσκολίες στην ατομική και κοινωνική εξέλιξη των παιδιών. Αντιθέτως, το να ασχολείται κάποιος με ένα άθλημα ή ακόμα περισσότερο το να αθλείται ο ίδιος, ασκεί θετική επίδραση. Ο αθλητισμός διδάσκει  στα παιδιά την πειθαρχία και δίνει νόημα στη ζωή τους.

Ακόμη και αργότερα στη ζωή, το να παρακολουθούν υγιώς ένα άθλημα ή μία ομάδα και να συμμετέχουν σε υγιή ανταγωνισμό έχει θετικό αντίκτυπο στην εξέλιξη και στην ομαλή κοινωνικοποίησή τους.

Η εξοικείωση

Η εξοικείωση των παιδιών με τη βία είναι άλλο ένα στοιχείο που συμβάλλει στην εμφάνιση βίαιων συμπεριφορών. Τα διαδικτυακά games και οι ταινίες με βίαιο περιεχόμενο αποτελούν σημαντικό πεδίο εξοικείωσης των παιδιών με αυτή.

Τα παιδιά αντιλαμβάνονται μεν ότι πρόκειται για φαντασία και ότι αυτό δεν είναι κοινωνικά αποδεκτό. Ωστόσο η εξοικείωση δρα υποσυνείδητα, με ένα αίσθημα απάθειας απέναντι σε δυσάρεστα γεγονότα, που αφορούν συνανθρώπους τους. Αυτό πιθανώς εξηγεί γιατί ασχολούνται με τα κινητά τους ή βιντεοσκοπούν τα περιστατικά βίας, αντί να προσπαθούν να τα σταματήσουν.

Οι ύποπτες συμπεριφορές

Πώς μπορούν όμως οι γονείς να αντιληφθούν τη ροπή του παιδιού τους προ τη βία; Η κυρία Κωνσταντοπούλου απαντά πως πρέπει να βρίσκονται σε εγρήγορση, ούτως ώστε να παρέμβουν πριν η κατάσταση γίνει μη αναστρέψιμη.

«Από μικρή ηλικία, όταν βλέπουν ότι υπάρχει έντονη εκδήλωση συναισθημάτων πρέπει να θορυβούνται», εξηγεί. «Η επιθετικότητα προς τα ζώα είναι μία από τις πρώτες εκδηλώσεις εναντιωματικής διαταραχής και παραβατικής συμπεριφοράς».

Η παρενόχληση των πιο αδύναμων ή «διαφορετικών» συνομηλίκων επίσης πρέπει να τους ανησυχεί.

Καθώς το παιδί μπαίνει στην εφηβεία, τα χαρακτηριστικά αυτά γίνονται πιο έντονα. Επιπλέον οι εκδηλώσεις βίας μπορεί να επεκταθούν και μέσα στο σπίτι. «Οι γονείς δεν πρέπει να δείχνουν καμία ανοχή και στρουθοκαμηλισμό στις βίαιες συμπεριφορές», τονίζει εμφατικά η ειδικός. «Όσο πιο νωρίς εντοπιστούν τα συμπτώματα και αντιμετωπιστούν, τόσο το καλύτερο. Πολλές φορές οι γονείς αγνοούν και υποτιμούν τα συμπτώματα. Η πεποίθηση ότι το παιδί θα μεγαλώσει και θα αλλάξει, συνήθως αποδεικνύεται λανθασμένη».

Τι να κάνουν οι γονείς

Τα παιδιά που εκδηλώνουν βία, αντιμετωπίζουν συναισθηματικές, ακαδημαϊκές ή άλλες δυσκολίες. Οι γονείς πρέπει να εστιάζουν στα εξής για να προλάβουν ή να εντοπίσουν τις δυσκολίες που προκαλούν τη βίαιη συμπεριφορά των παιδιών τους και να την αντιμετωπίσουν. Ειδάλλως, η βία θα συνεχίσει να εκδηλώνεται στην ενήλικη ζωή.

• Να είναι κοντά στα παιδιά τους. Από πολύ μικρή ηλικία πρέπει να μιλάνε με τα παιδιά τους και να παρακολουθούν με διακριτικότητα τη ζωή τους. Η επικοινωνία αυτή μπορεί να δώσει λύση στις δυσκολίες των παιδιών. Μπορεί επίσης να δημιουργήσει τον ηθικό φραγμό που δεν επιτρέπει βίαιες συμπεριφορές, έστω κι αν υπάρχει αυτή η τάση. Σημαντικό ρόλο στη διαπαιδαγώγηση των παιδιών αποτελεί η καλλιέργεια της ενσυναίσθησης, δηλαδή της ικανότητας να συμπάσχουν με τα συναισθήματα των άλλων.
• Να μην στρέφονται οι ίδιοι στη βία. Όταν οι γονείς βλέπουν να εντείνεται η αντιδραστικότητα και η βιαιότητα των παιδιών, συχνά γίνονται οι ίδιοι επιθετικοί για να επιβληθούν. Αυτό είναι το μεγαλύτερο λάθος. Τα παιδιά γίνονται ακόμη πιο αντιδραστικά και χάνεται εντελώς η επικοινωνία μαζί τους.
• Να είναι ήρεμοι με τους εφήβους. Εάν η βία δεν γίνει αντιληπτή στην παιδική ηλικία, θα γίνει στην εφηβεία. Τότε είναι που οι οποιεσδήποτε δυσκολίες, λαμβάνουν μεγαλύτερες διαστάσεις. Οι γονείς πρέπει να προσεγγίζουν τους εφήβους με πολύ καλό και ήρεμο τρόπο και να διατηρούν την καθημερινή επικοινωνία. Παρά την φαινομενικά αντίθετη συμπεριφορά τους, τα παιδιά είναι πάντοτε διαθέσιμα και ενδόμυχα περιμένουν αυτήν την προσέγγιση.
• Να ζητούν βοήθεια. Όταν οι γονείς δεν μπορούν να παρέμβουν αποτελεσματικά, τότε το άτομο που προσεγγίζει τα παιδιά, τα υποστηρίζει και τα ενισχύει συναισθηματικά ενδέχεται να είναι κάποιο άλλο πρόσωπο από το οικογενειακό, σχολικό ή εξωσχολικό περιβάλλον. Αυτός είναι, επίσης, ο ρόλος του ψυχοθεραπευτή: ένας άνθρωπος που ακούει, χωρίς να κατακρίνει, που υποστηρίζει και βοηθάει το παιδί στη διαδικασία της ωρίμανσης. Ένα παιδί που χάνει το ενδιαφέρον του, που εκδηλώνει επιθετικότητα ή βία, ακόμα και μέσα στο σπίτι, πρέπει να υποστηριχθεί.

Φωτογραφία: iStock