Αποτελεί το TikTok απειλή για τη νέα γενιά; – Η απάντηση είναι αυτή που φοβόμαστε

Του: Πέτρου Γαλάνη*

Σύμφωνα με πρόσφατη μελέτη του Εργαστηρίου Κλινικής Επιδημιολογίας της Νοσηλευτικής του ΕΚΠΑ, οι χρήστες του TikTok αναφέρουν ότι η παραμονή τους στην εφαρμογή τους προκαλεί χαλάρωση και ηρεμία από τα προβλήματά τους … ή μήπως όχι;

Μέχρι πρότινος, η χρήση των όρων «προβληματική χρήση» και «εθισμός» καθώς και τα αντικείμενα εθισμού ήταν αρκούντως ορισμένα και αναγνωρίσιμα για τους περισσότερους από εμάς. Για να αναπτύξει κάποιος προβληματική ή καταχρηστική σχέση με μια ουσία ή πράξη, θα έπρεπε συνειδητά (τουλάχιστον αρχικά) να την αναζητήσει και να την πράξει. Ωστόσο, τα τελευταία χρόνια, τα νέα δεδομένα της ψηφιακής εποχής σε συνδυασμό με τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης έχουν θολώσει τα νερά, εισάγοντας νέα ερωτήματα, όπως: πότε ένα ψηφιακό εργαλείο σταματά να επιτελεί λειτουργικό ρόλο και μετατρέπεται σε τροχοπέδη για το ίδιο το άτομο αλλά και το σύνολο; και πώς είναι δυνατόν κάτι το οποίο αποτελεί προέκταση του χεριού μας (και συχνά του εαυτού μας) να είναι η βάσει για μια πλειάδα προβλημάτων ψυχικής υγείας και εθισμού;

Πίσω στο σχετικά πρόσφατο 2016 και την μακρινή Κίνα και το Χονγκ-Κονγκ εμφανίζεται η εφαρμογή Douyin, η οποία θα γίνει παγκοσμίως γνωστή ως TikTok και μέσα σε λίγα χρόνια θα αποκτήσει δισεκατομμύρια χρήστες, παραγκωνίζοντας τα υπόλοιπα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Σύμφωνα με την ιστοσελίδα του Statista, μια παγκόσμια πλατφόρμα καταμέτρησης χρηστών στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης και το TikTok, ο αριθμός των χρηστών που αντιστοιχούν στο TikTok φτάνει τα 2,136 δισεκατομμύρια παγκοσμίως. Στην Ελλάδα υπάρχουν περισσότεροι από 3,5 εκατομμύρια χρήστες του TikTok με το 33% να βρίσκεται κάτω των 25 ετών. Επιπλέον, φαίνεται πως και στη χώρα μας γίνεται χρήση της εφαρμογής αρκετές ώρες ημερησίως. Πιο συγκεκριμένα το 42% την χρησιμοποιεί 2-4 ώρες, ενώ το 38% την χρησιμοποιεί τουλάχιστον 4 ώρες. Το TikTok είναι σήμερα η πλατφόρμα με την μεγαλύτερη εξάπλωση και δυναμική, καθώς περίπου το 20% του πληθυσμού παγκοσμίως έχει λογαριασμό στη συγκεκριμένη πλατφόρμα με ορισμένες χώρες μάλιστα να έχουν ακόμη μεγαλύτερα ποσοστά. Ενδεικτικά αναφέρεται ότι στις ΗΠΑ περίπου το 45% του πληθυσμού έχει λογαριασμό στο TikTok, ενώ στην Ευρώπη το 32% του πληθυσμού.

Στην προσπάθεια να διερευνηθεί και να κατανοηθεί ο αντίκτυπος του TikTok, το Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών προέβη προσφάτως στη δημιουργία μιας κλίμακας για τη μέτρηση της προβληματικής χρήσης του Tiktok και του εθισμού σε αυτό. Επίσης, διερεύνησε για πρώτη φορά διεθνώς, τη συσχέτιση του εθισμού στο TikTok με συμπτώματα κατάθλιψης, άγχους και την κακή ποιότητα ύπνου/υπνηλία.

Πιο συγκεκριμένα, το Εργαστήριο Κλινικής Επιδημιολογίας της Νοσηλευτικής του ΕΚΠΑ ανέπτυξε την κλίμακα μέτρησης του εθισμού στο TikTok «TikTok Addiction Scale», εργαλείο το οποίο δημιουργήθηκε για πρώτη φορά παγκοσμίως. Η TikTok Addiction Scale μετράει τις έξι διαστάσεις του εθισμού και πιο συγκεκριμένα τη συνεχή ενασχόληση (salience), τη μεταβολή της διάθεσης (mood modification), την ανοχή (tolerance), τα συμπτώματα στέρησης (withdrawal symptoms), τις συγκρούσεις (conflict) και την υποτροπή (relapse). Η TikTok Addiction Scale περιλαμβάνει 15 ερωτήσεις και για να απαντηθούν χρειάζονται περίπου μόνο 3-4 λεπτά. Η κλίμακα αυτή αποτελεί το πρώτο εργαλείο διεθνώς που μετρά τον εθισμό στο TikTok

Στη συνέχεια, πραγματοποιήθηκαν δύο μελέτες στην Ελλάδα στις οποίες χρησιμοποιήθηκε η κλίμακα «TikTok Addiction Scale» για τη μέτρηση του εθισμού στην εφαρμογή του TikTok. Βασικό αντικείμενο διερεύνησης στην έρευνα του Εργαστηρίου Κλινικής Επιδημιολογίας του Τμήματος Νοσηλευτικής του ΕΚΠΑ ήταν η συσχέτιση της προβληματικής χρήσης του TikTok με συμπτώματα κατάθλιψης, άγχους και προβλημάτων ύπνου.

Οι μελέτες πραγματοποιήθηκαν από τον Επίκουρο Καθηγητή Πέτρο Γαλάνη, την υποψήφια Διδάκτορα Αγλαΐα Κατσιρούμπα, τον Επίκουρο Καθηγητή Παρίση Γάλλο, το μέλος ΕΔΙΠ Ολυμπία Κωνσταντακοπούλου, τον υποψήφιο μεταδιδάκτορα Ιωάννη Μωύσογλου και τις υποψήφιες Διδάκτορες Μαρία Τσιαχρή και Ζωή Κατσιρούμπα. Τα σχετικά άρθρα έχουν δημοσιευθεί στα έγκριτα επιστημονικά περιοδικά “Psychiatry Interational” (impact factor = 1,2 ) και “Pediatric Reports” (impact factor = 1,4). Και τα δύο άρθρα είναι δωρεάν διαθέσιμα στους συνδέσμους https://doi.org/10.3390/psychiatryint6010025 και https://doi.org/10.3390/pediatric17020034 .

Από την υπάρχουσα βιβλιογραφία είναι γνωστοί οι κίνδυνοι των μέσων κοινωνικής δικτύωσης σε σχέση με την ψυχική υγεία. Ωστόσο, οι συσχετίσεις ανάμεσα στο TikTok και τα ζητήματα ψυχικής υγείας και λειτουργικότητας, αποτελούν αχαρτογράφητα νερά, χωρίς να έχουν μελετηθεί ξεχωριστά από τα υπόλοιπα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Ο λόγος που το TikTok χρήζει ξεχωριστής μελέτης, είναι οι εξαιρετικά λεπτομερείς και εξελιγμένοι αλγόριθμοι που επιτρέπουν στην εφαρμογή να «ψυχογραφεί» τον χρήστη και να τον κατακλύζει με βίντεο συναφή του ενδιαφέροντός του. Ενδεικτικό είναι το γεγονός ότι σε αρκετές χώρες έχει ήδη συζητηθεί ακόμη και το ενδεχόμενο της απαγόρευσης της χρήσης του TikTok ιδιαίτερα σε παιδιά και εφήβους, καθώς πρόσφατες μελέτες έχουν δείξει ότι μπορεί να επηρεάσει ακόμη και τις γνωστικές λειτουργίες των χρηστών. Στην Ελλάδα υπάρχουν περισσότεροι από 3,5 εκατομμύρια χρήστες του TikTok με το 33% να είναι κάτω των 25 ετών. Ως εκ τούτου, καθίσταται σαφές ότι η αξιόπιστη και έγκυρη μέτρηση του εθισμού στο TikTok είναι καθοριστικής σημασίας.

Σε σχέση με τα αποτελέσματα της έρευνας του Εργαστηρίου Κλινικής Επιδημιολογίας του Τμήματος Νοσηλευτικής του ΕΚΠΑ, προέκυψαν αρκετά ενδιαφέροντα ευρήματα. Πιο συγκεκριμένα, το δείγμα είχε μέση ηλικία 18,5 έτη. Βρέθηκε ότι ο μέσος χρόνος παραμονής των συμμετεχόντων του δείγματος στην εφαρμογή του TikTok ήταν 2,7 ώρες. Ο μέσος χρόνος ύπνου του δείγματος καθημερινά ήταν 6 ώρες, γεγονός που εγείρει προβληματισμό συλλογιζόμενοι τις κατευθυντήριες γραμμές για καθημερινό ύπνο 8 με 9 ώρες. Ενδεικτικό είναι το γεγονός ότι ο ένα στους τρεις δήλωσε ότι νιώθει αρκετά έως πολύ νυσταγμένος. Διαπιστώθηκε βάσει των συσχετίσεων ότι όσο πιο υψηλά ήταν τα επίπεδα εθισμού στο TikTok, τόσο μειώνονταν οι ώρες ύπνου των συμμετεχόντων και αυξανόταν η υπνηλία στη δουλειά/τάξη. Προκύπτει, δηλαδή, ότι οι χρήστες του TikTok που κάνουν προβληματική και ανεξέλεγκτη χρήση της εφαρμογής «θυσιάζουν» τον ύπνο του με σκοπό να παραμείνουν στην πλατφόρμα γεγονός που φέρει αντίκτυπο στη λειτουργικότητά του μέσα στην ημέρα.

Το ποσοστό του δείγματος των συμμετεχόντων το οποίο ανήκε στην ομάδα υψηλού κινδύνου εμφάνισης εθισμού στο TikTok ανήλθε στο 16,9%. Επιπρόσθετα, το 19,1% των γυναικών εμφάνισαν υψηλότερα επίπεδα εθισμού στο TikTok, ενώ το αντίστοιχο ποσοστό στους άνδρες ήταν μικρότερο και πιο συγκεκριμένα 7,3%. Σημαντικό εύρημα αποτελεί η συσχέτιση ηλικίας και εθισμού, καθώς από τις μελέτες του Εργαστηρίου προέκυψε ότι τα άτομα μικρότερης ηλικίας εμφάνισαν υψηλότερα επίπεδα εθισμού στο TikTok. Εύρημα το οποίο εγείρει προβληματισμό είναι ότι τα άτομα με υψηλότερο επίπεδο εθισμού στο TikTok είχαν ταυτόχρονα και περισσότερα συμπτώματα άγχους και κατάθλιψης.

Πιο συγκεκριμένα, τα βασικότερα προβλήματα που προέκυψαν από τους στατιστικούς ελέγχους για τις συσχετίσεις  του εθισμού στο TikTok ήταν η δυσκολία των συμμετεχόντων να ελέγξουν τον χρόνο που βρίσκονται στο TikTok, το γεγονός ότι χάνουν τον ύπνο τους λόγω του TikTok και ότι παραμελούν τη δουλειά τους ή το διάβασμά τους. Τέλος, υπογραμμίζεται βάσει της έρευνας, ότι το 55,7% των συμμετεχόντων είχαν συμπτώματα άγχους, ενώ το 31,5% είχαν συμπτωματολογία κατάθλιψης με πιο ευάλωτους στο δείγμα τα αγόρια.

• Ο Πετρος Γαλανης , είναι Επικουρος Καθηγητης Ερευνητικης Μεθοδολογιας και Νοσηλευτικης Βασει Τεκμηριων

Η TikTok Addiction Scale περιλαμβάνει 15 ερωτήσεις και για να απαντηθούν χρειάζονται περίπου μόνο 3-4 λεπτά. Η Ελληνική και η Αγγλική έκδοση της κλίμακας για τη μέτρηση του εθισμού στο TikTok (TikTok Addiction Scale) είναι ελεύθερες προς χρήση ΕΔΩ.

Κάντε κλικ στον συνδεσμο και  ελέγξτε σε 4 λεπτά το επίπεδο εθισμού σας στο TikTok, συμπληρώνοντας την κλίμακα «TikTok Addiction Scale».

Εναλλακτικά μπορείτε να σκανάρετε το παρακάτω QR Code