Δεν είναι η πρώτη φορά που ένας ευρείας αναγνωρισιμότητας αθλητής ή αθλήτρια αναδεικνύει την κατάθλιψη που επικρατεί στον επαγγελματικο αθλητισμό.
Αλλά αυτό που έκανε ο αρχηγός της Εθνικής μας ομάδας ποδοσφαίρου, Τάσος Μπακασέτας, ανοίγει τον δρόμο για να μιλήσουμε, να ακούσουμε και να ενημερωθούμε γύρω από ένα ζήτημα που το “έχουμε στην σίγαση”: κατάθλιψη στους αθλητές.
“Στο ποδόσφαιρο δεν ήμουν ο εαυτός μου. Ήμουν σε μια διαρκή σύγκρουση, σε μια κόντρα πολύ τοξική που σε κουράζει απίστευτα σωματικά και ψυχικά (…) Ξεκίνησε με πίεση στον εαυτό και χωρίς καμία επιβράβευση. Συνέχεια απαιτήσεις και καμία ανταμοιβή. Αυτό είναι πολύ μεγάλο λάθος που κάνουμε, πρέπει να αγαπάμε τον εαυτό μας ό,τι κι αν γίνει (…) Δεν είναι ντροπή να ζητήσουν βοήθεια, μην το βλέπουν ως αδυναμία…”, είπε μεταξύ άλλων σε πρόσφατη συνέντευξή του ο Τάσος Μπακασέτας.
Η κατάθλιψη στους προβεβλημένους αθλητές κρύβεται μέσα σε ένα καρυδότσουφλο δύναμης και «αναμενόμενης» χαρούμενης ζωής, λόγω των χρημάτων που κερδίζουν.
Χθες ο γνωστός δημοσιογράφος και πρώην δ/ντής Επικοινωνίας της ΠΑΕ ΑΕΚ, Ανδρέας Δημάτος, με ανάρτησή του στο Facebook, έθιξε ένα καίριο ζήτημα: ότι μπορεί κάποιος δίπλα μας να παλεύει με την κατάθλιψη, αλλά εμείς να μην το καταλαβαίνουμε επειδή η συμπεριφορά του δεν «μαρτυρά» την σοβαρότητα των συμπτωμάτων του.
«Είναι πάντως εκπληκτικό να ζεις στον ίδιο χώρο με έναν άνθρωπο, να είσαι σχεδόν καθημερινά μαζί του και να μην μπορείς καν να αντιληφθείς τον «γολγοθά» τον οποίο ανεβαίνει!», γράφει ο Ανδρέας Δημάτος με αφορμή τα όσα αποκάλυψε ο ίδιος ο Τάσος Μπακασέτας για μία περίοδο από τα χρόνια που αγωνίστηκε με την φανέλα της ΑΕΚ.
Ας δράξουμε την… ασίστ που μας δίνει ο Τάσος Μπακασέτας και ας κοιτάξουμε τι συμβαίνει με την κατάθλιψη στον επαγγελματικό αθλητισμό.
Οι 11 διαταραχές ψυχικής υγείας που εντόπισε η Διεθνής Ολυμπιακή Επιτροπή
Η Διεθνής Ολυμπιακή Επιτροπή έκανε μια δημοσίευση σχετικά με την ψυχική υγεία σε αθλητές ελίτ επιπέδου (Reardon et al., 2019, σελ. 671). Εντόπισε 11 διακριτές διαταραχές ψυχικής υγείας που μπορεί να βιώσουν οι αθλητές. Αυτές είναι:
- Διαταραχή ύπνου
- Μείζονα καταθλιπτική διαταραχή
- Αυτοκτονική τάση
- Διαταραχή άγχους
- Διαταραχή μετατραυματικού στρες
- Διατροφική διαταραχή
- Διαταραχή Ελλειμματικής Προσοχής και Υπερκινητικότητας
- Διπολικές και ψυχωσικές διαταραχές
- Διάσειση που σχετίζεται με τον αθλητισμό
- Διαταραχές χρήσης ουσιών
- Διαταραχή τζόγου και άλλες διαταραχές συμπεριφοράς
Η κατάθλιψη μπορεί να είναι μια παροδική θλίψη ή μια εξουθενωτική ψυχική ασθένεια, που χρειάζεται κλινική θεραπεία.
Γενικά, όσοι επηρεάζονται παρουσιάζουν διαταραγμένη διάθεση, αισθήματα ενοχής ή χαμηλή αυτοεκτίμηση, διαταραγμένο ύπνο ή όρεξη, απώλεια ενδιαφέροντος ή ευχαρίστησης, χαμηλή ενέργεια και κακή συγκέντρωση.
Αυτά τα προβλήματα μπορεί να γίνουν διάχυτα ή επαναλαμβανόμενα και να οδηγήσουν σε μεγάλες δυσκολίες στην ικανότητα του ατόμου να παρακολουθεί τις καθημερινές του δραστηριότητες. Η κατάθλιψη κατατάσσεται από τον ΠΟΥ ως η κύρια αιτία αναπηρίας και η 4η κύρια αιτία της παγκόσμιας επιβάρυνσης άλλων νοσημάτων (δεύτερη μεταξύ των εφήβων και των ενηλίκων ηλικίας κάτω των 45 ετών) όσον αφορά τα χρόνια ζωής που επηρεάζονται. Η κατάθλιψη είναι από τους κορυφαίους παράγοντες επιβάρυνσης της υγείας και στα δύο φύλα και σε όλες τις ηλικιακές ομάδες.
Όπως αναδεικνύει και ο Τάσος Μπακασέτας μέσα από τα λόγια του, οι αθλήτριες και οι αθλητές δεν έχουν ανοσία στην κατάθλιψη.
Αν και η γενική αιτία είναι αβέβαιη, οι περισσότεροι συμφωνούν ότι η κατάθλιψη είναι προϊόν μιας πολύπλοκης αλληλεπίδρασης βιοψυχοκοινωνικών παραγόντων. Η έλλειψη έρευνας για την κατάθλιψη μεταξύ των αθλητών πιθανώς αντανακλά την εστίαση σε πιο οξείες πτυχές της αθλητικής απόδοσης (όπως το άγχος) από τους αθλητικούς ψυχολόγους και μια αναγνωρισμένη έλλειψη προσοχής σε αυτόν τον πληθυσμό από τους ψυχιάτρους. Ωστόσο, οι αθλητές μπορεί να έχουν μεγαλύτερη προδιάθεση από τον γενικό πληθυσμό στην κατάθλιψη, λόγω των σωματικών και ψυχολογικών απαιτήσεων που τους επιβάλλει το αθλητικό περιβάλλον. Το άγχος, για παράδειγμα, σχετίζεται με την κατάθλιψη και είναι εγγενές στη ζωή ενός αθλητή.
Ωστόσο, δεν είναι κάθε έκφανση στρες κάτι αρνητικό. Ούτε όλο το στρες είναι ψυχολογικό. Το σωματικό στρες στο σώμα ενός αθλητή (η καθαρά σωματική πίεση) είναι η βάση της προπόνησης στον αθλητισμό. Για να φτάσουν στα υψηλότερα επίπεδα σωματικών δυνατοτήτων, οι αθλητές πρέπει να προπονούνται βέλτιστα. Η υπερβολική ή πολύ λίγη προπόνηση έχει ως αποτέλεσμα κατώτερες επιδόσεις όσον αφορά τη φυσική ετοιμότητα.
Οι περισσότεροι συμφωνούν ότι για να αγωνιστείς ως ελίτ αθλητής απαιτείται πολλή προπόνηση. Οι σωματικές απαιτήσεις των σημερινών αθλητικών δραστηριοτήτων υπερβαίνουν αυτές που παρουσιάζονται στον αγωνιστικό χώρο.
Ο όγκος, η διάρκεια και η ένταση της προπόνησης έχουν αυξηθεί τις τελευταίες δεκαετίες, με πολλούς αθλητές να προπονούνται πλέον για περισσότερες από 20 ώρες κάθε εβδομάδα για 11-12 μήνες τον χρόνο.
Ωστόσο, αν και η άσκηση έχει κερδίσει μεγάλη προσοχή ως τρόπος βελτίωσης της διάθεσης στον γενικό πληθυσμό, λίγα είναι γνωστά για τη σχέση μεταξύ του όγκου της προπόνησης και της ψυχολογικής διαταραχής ή δυσλειτουργίας στους αθλητές. Τα αποτελέσματα ερευνών υποδεικνύουν ότι η υπερβολική άσκηση (όσον αφορά τον όγκο ή την ένταση ή και τα δύο) σχετίζεται με καταθλιπτικά συμπτώματα.
Οι όροι υπερπροπόνηση και επαγγελματική εξουθένωση γενικά υποδηλώνουν διαφορετικές υποκείμενες παθολογίες που παρουσιάζονται ως παρόμοια βιολογικά αποτελέσματα, με την κατάθλιψη να είναι σύμπτωμα και των δύο. Η υπερβολική προπόνηση (συσσώρευση προπονητικού και μη προπονητικού στρες που οδηγεί σε μακροπρόθεσμη έκπτωση της απόδοσης) συνήθως αναλύεται από φυσιολογική άποψη.
Έχουν εντοπιστεί δύο τύποι υπερπροπόνησης:
- συμπαθητική υπερπροπόνηση, που συνήθως σχετίζεται με αθλήματα υψηλής έντασης, και
- παρασυμπαθητική υπερπροπόνηση, που συχνά σχετίζεται με αθλήματα που βασίζονται στην αντοχή
Αν και υπάρχουν διάφοροι φυσιολογικοί δείκτες τόσο για συμπαθητική όσο και για παρασυμπαθητική υπερπροπόνηση, οι διαταραχές της διάθεσης και η αύξηση των καταθλιπτικών συμπτωμάτων παραμένουν βασικοί παράγοντες για την ανίχνευση των υπερβέλτιστων φορτίων προπόνησης. Η επαγγελματική εξουθένωση, σε σύγκριση με την υπερπροπόνηση, έχει οριστεί ως η σωματική ή συναισθηματική εξάντληση που προκαλείται από μακροχρόνιο στρες, η αντίληψη του οποίου συχνά σχετίζεται με τη νοοτροπία του μεμονωμένου ανταγωνιστή (σ.σ. ατομικά αθλήματα).
Αν και γενικά συνοδεύεται από υψηλούς όγκους προπόνησης, η επαγγελματική εξουθένωση συχνά έχει περισσότερο ψυχικό παρά σωματικό υπόβαθρο. Τα ευρήματα της έρευνας στην κλινική ψυχολογία έχουν δείξει μια ισχυρή συσχέτιση μεταξύ της ψυχικής ευεξίας και μιας δυσπροσαρμοστικής συμπεριφοράς καθορισμού στόχων.
Η θεωρία προτείνει ότι τα άτομα που χρησιμοποιούν ακατάλληλες στρατηγικές για να θέσουν και να επιδιώξουν υψηλούς στόχους ζωής είναι ευάλωτα στην κατάθλιψη.
Αυτά είναι άτομα που πιστεύουν ότι η πορεία προς έναν υψηλό στόχο, όπως η ευτυχία, είναι διαθέσιμη μόνο μέσω της επίτευξης απτών χμηλότερων στόχων, όπως η νίκη σε έναν αγώνα, η κατάκτηση μιας διοργάνωσης ή ενός πρωταθλήματος.
Κατά ειρωνικό τρόπο, αυτό οδηγεί συχνά σε αντιφατικά αποτελέσματα: Μπορεί κάποιος αθλητής να είναι εξαιρετικά επιτυχημένος, αλλά ακόμα σε κατάθλιψη.
Ουσιαστικά, αυτοί οι αθλητές θέτουν απαιτητικούς στόχους χαμηλότερης τάξης και εργάζονται σκληρά για να τους επιτύχουν, αλλά η κάθε τέτοια επιτυχία τελικά δεν φέρνει τον υψηλότερο στόχο της ευτυχίας και της ικανοποίησης. Η επαναλαμβανόμενη προσπάθεια για φαινομενικά ανέφικτα αποτελέσματα συνδέεται συχνά με την έννοια της αθλητικής εξουθένωσης.
Η κατάθλιψη και τα καταθλιπτικά συμπτώματα στους αθλητές μπορεί να σχετίζονται με υψηλούς όγκους και εντάσεις προπόνησης, με δυσπροσαρμοστικές γνώσεις σε σχέση με τον αθλητισμό και τον ανταγωνισμό ή με συνδυασμό και των δύο. Για να κατανοηθούν και να αντιμετωπιστούν τα ζητήματα που αποτελούν τη βάση της κατάθλιψης και των καταθλιπτικών συμπτωμάτων στους αθλητές, επομένως, πρέπει να καθοριστεί η σχετική συνεισφορά από την ποσότητα της προπόνησης και τη νοοτροπία του συμμετέχοντος. Τα ψυχοκοινωνικά ζητήματα, που σχετίζονται με την εξουθένωση και την κατάθλιψη, απαιτούν διαφορετική μορφή προσοχής και θεραπείας από τις διαταραχές της διάθεσης, που προκαλούνται από σωματική υπερφόρτωση ή εξάντληση.
Πολλά επαγγελματικά ζητήματα επηρεάζουν τη διαθεσιμότητα θεραπείας για τον αθλητή με κατάθλιψη.
Άτομα που είναι ειδικευμένα στις εκπαιδευτικές, αλλά όχι στις κλινικές πτυχές της αθλητικής ψυχολογίας και απόδοσης συχνά παρέχουν υπηρεσίες αθλητικής ψυχολογίας σε ομάδες ή μεμονωμένους αθλητές. Μερικοί πιστεύουν ότι τα ψυχολογικά προβλήματα, όπως η σοβαρή κατάθλιψη, είναι καλύτερα να αφεθούν στους κλινικούς ψυχολόγους και τους ψυχιάτρους.
Υπάρχει όμως μια αξιοσημείωτη απουσία ψυχιάτρων με κάποια συγκεκριμένη τεχνογνωσία σχετικά με τον επαγγελματικό αθλητισμό.
Ανεξάρτητα από το σε ποιον πρέπει να απευθυνθεί ένας αθλητής ή μια αθλήτρια, το γεγονός παραμένει ότι οποιοδήποτε επίπεδο κατάθλιψης θα επηρεάσει την απόδοσή του/της και ότι το θέμα της κατάθλιψης στους αθλητές θα πρέπει, επομένως, να ληφθεί σοβαρά υπόψη από την ερευνητική κοινότητα.
Πηγές: https://www.thelancet.com, https://www.open.ac.uk
ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΕΠΙΣΗΣ
Τα 7 ανεπαίσθητα συμπτώματα που είναι “προπομπός” για κατάθλιψη
Κλινική κατάθλιψη: Ποια είναι τα βασικά συμπτώματα με απλά λόγια
Κατάθλιψη υψηλής λειτουργικότητας: Τι είναι και ποια συμπτώματα την χαρακτηρίζουν
Με κατάθλιψη μία στις τρεις Ελληνίδες που μπαίνουν στην εμμηνόπαυση