Πόσο εξαρτημένοι είμαστε από την τεχνολογία και πως μας επηρεάζει καθημερινά – Ένας ειδικός εξηγεί

Πρόωρη θα ήταν οποιαδήποτε μελέτη επιχειρούσε να «μετρήσει» σήμερα την επίδραση που έχει η τεχνολογία στον τρόπο με τον οποίο οι άνθρωποι επικοινωνούμε, αλληλεπιδρούμε, συσχετιζόμαστε και εργαζόμαστε τα τελευταία 20-30 χρόνια, αλλά και γενικά στην ανθρώπινη ψυχολογία, όπως επισημαίνει, σε συνέντευξή του στο Αθηναϊκό/Μακεδονικό Πρακτορείο Ειδήσεων (ΑΠΕ-ΜΠΕ), ο καθηγητής Αντώνιος Ντακανάλης, επικεφαλής ερευνητής Ψυχιατρικής και Ψυχοθεραπείας στο Πανεπιστήμιο «Μπικόκα» του Μιλάνου.

Τις πραγματικές συνέπειες των ραγδαίων αλλαγών που κομίζει η τεχνολογία στην ανθρώπινη ψυχολογία, εξηγεί, θα τις δούμε σε βάθος χρόνου, όταν τα νήπια που μεγαλώνουν σήμερα με συνεχή πρόσβαση σε μια οθόνη, ενηλικιωθούν και κάνουν τον κύκλο τους στη ζωή.

«Είναι αλήθεια ότι τα τελευταία 20-30 χρόνια γίναμε μάρτυρες μιας τεράστιας τεχνολογικής επανάστασης, η οποία, όπως και κάθε βιομηχανική επανάσταση που γνώρισε η ανθρωπότητα στο παρελθόν, έχει θετικές και αρνητικές επιπτώσεις. Όμως, τα 20-30 χρόνια είναι πολύ λίγα, συγκρινόμενα με τα 200.000-300.000 χρόνια της εξέλιξης των sapiens. Συνεπώς, οποιαδήποτε μελέτη αυτήν τη στιγμή, θα τη χαρακτήριζα πρόωρη», τονίζει.

«Προς το παρόν κρατάμε ένα σημαντικό και επιστημονικά τεκμηριωμένο μήνυμα: η ψηφιακή τεχνολογία δεν είναι επιζήμια και μπορεί να παρέχει πλεονεκτήματα σε έναν διασυνδεμένο κόσμο, εκτός και αν χρησιμοποιείται χωρίς μέτρο ή εμποδίζει άλλες δραστηριότητες. Ο άνθρωπος ήταν, είναι και θα παραμείνει κοινωνικό ον. Η ευημερία του εξαρτάται κυρίως από την ποιότητα των σχέσεων που έχει αναπτύξει με την οικογένεια, τους φίλους και την ευρύτερη κοινότητα. Όσο το θυμόμαστε και το εφαρμόζουμε αυτό, θεωρώ ότι κινούμεθα προς τη σωστή κατεύθυνση», επισημαίνει ο Έλληνας επιστήμονας, που ζει μεταξύ Μιλάνου και Αθήνας και έχει πολυετή εμπειρία στη κλινική χρήση προηγμένων τεχνολογιών στον τομέα της ψυχικής υγείας και της ευζωίας.

Πόσο εξαρτημένοι είμαστε τελικά από την τεχνολογία;

Πώς θα επηρεαζόταν ο ψυχισμός μας, αν ξαφνικά αναγκαζόμασταν να λειτουργήσουμε σε ένα περιβάλλον χωρίς smartphones, υπολογιστές και Διαδίκτυο;

Κατά τον καθηγητή, σχετικά πειράματα σε εθελοντές έδειξαν αρχικά αίσθημα άγχους και απελπισίας. Ωστόσο, «σταδιακά παρατηρήθηκε βελτίωση και εντονότερος δεσμός με τον φυσικό κόσμο και τους άλλους ανθρώπους, υπογραμμίζοντας την ανθρώπινη ικανότητα προσαρμογής, τη σημασία της ισορροπίας μεταξύ ψηφιακής και ανθρώπινης επαφής, καθώς και ότι υπάρχουν τρόποι να αυξήσουμε την »ευφορική ντοπαμίνη» στον οργανισμό μας με φυσικό τρόπο. Τρόποι φυσικής αύξησης της «ευφορικής ντοπαμίνης» είναι η τακτική αερόβια άσκηση (π.χ., κολύμπι, ποδήλατο, περπάτημα στο φως του ήλιου), ο διαλογισμός, η ευχάριστη μουσική, ο επαρκής ύπνος και η ισορροπημένη διατροφή, κυρίως οι τροφές πλούσιες σε πρωτεΐνες και τυροσίνη όπως κοτόπουλο, γαλακτοκομικά, αβοκάντο, μπανάνες και σόγια. Όλο αυτό αποτελεί αντικείμενο της lifestyle psychiatry (ψυχιατρικής τρόπου ζωής), η οποία αποτελεί τη σύγχρονη τάση στην ψυχιατρική», υπογραμμίζει στη συνέντευξή του στο ΑΠΕ-ΜΠΕ και την Αλεξάνδρα Γούτα.

Συμπληρώνει πως οι εξαρτητικές συμπεριφορές απασχολούν χρόνια τις ανθρώπινες κοινωνίες και την ψυχιατρική, και έχουν μεγάλο εύρος αλλά την ίδια αιτία. Αλκοόλ, τσιγάρο, ουσίες, τζόγος, διαδίκτυο είναι συχνές εξαρτήσεις. «Μην κάνουμε όμως γενικεύσεις. Πολλοί πίνουν, λίγοι εθίζονται. Όλοι χρησιμοποιούμε το Διαδίκτυο και τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, δεν είμαστε όλοι όμως εθισμένοι. Tο κινητό μάς αιχμαλωτίζει την προσοχή, γιατί με τη συνεχή παροχή ερεθισμάτων και τη συχνή εναλλαγή τους επιδρά στο κέντρο ανταμοιβής του εγκεφάλου και προκαλεί την έκκριση ντοπαμίνης. Αυτή φέρνει γλυκιά αίσθηση ευφορίας, και άρα την εξάρτηση. Αυτό συμβαίνει και όταν κάνουμε ανάρτηση στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, όπου λόγω των συνεχών ειδοποιήσεων από τα «like» ή άλλες αντιδράσεις, δεν αφήνουμε το κινητό από τα χέρια, για να δούμε πόσα μαζέψαμε. Παρόλα αυτά να επισημάνω ότι δεν αρκεί η απλή χρήση, για να εξαρτηθεί κάποιος. Πρέπει να συνδυαστεί η κατάχρηση με το κατάλληλο βιολογικό υπόστρωμα, που κάνει κάποιους πιο επιρρεπείς από άλλους» σημειώνει.

Πώς μπορεί να αλλάξει η Τεχνητή Νοημοσύνη τον τρόπο που ερωτευόμαστε;

Η Τεχνητή Νοημοσύνη (ΤΝ) δημιουργεί τεράστιες ευκαιρίες, αλλά και κινδύνους. Είναι η πρώτη φορά στην ιστορία της ανθρωπότητας, που ένα τεχνολογικό δημιούργημά της ενσωματώνει τα χαρακτηριστικά εκείνα που κάνουν τον άνθρωπο, άνθρωπο: λόγο και γλώσσα. Πώς μπορεί αυτό να επιδράσει στον τρόπο με τον οποίο οι άνθρωποι προσδιορίζουμε τον εαυτό μας; Πώς μπορούμε να αποφύγουμε την τεχνοφοβία και ταυτόχρονα να θωρακίσουμε την ψυχολογία μας απέναντι σε καταστάσεις που κατά πολλούς δεν αποκλείεται να κυοφορούν μακροπρόθεσμα υπαρξιακά αδιέξοδα;

«Μπορεί στις μέρες μας ο άνθρωπος να κατάφερε να δημιουργήσει Τεχνητή Νοημοσύνη και όλα τα συνεπακόλουθα, αλλά την ονειρευόταν αιώνες. Το πρώτο ρομπότ που δημιουργήθηκε από την ανθρώπινη φαντασία είναι ο Τάλως, ο μυθικός φύλακας της Κρήτης, της ιδιαίτερης πατρίδας μου, γιγάντιος, ανθρωπόμορφος, με σώμα από χαλκό. Ο λόγος και η γλώσσα είναι βέβαια ανθρώπινα χαρακτηριστικά, μην ξεχνάμε όμως τη συναισθηματική νοημοσύνη και την ενσυναίσθηση, που οι μηχανές δεν διαθέτουν και είναι αυτά που κάνουν τον άνθρωπο, Άνθρωπο. Η ηθική, η συνείδηση του χρόνου, η επίδρασή του στο ανθρώπινο σώμα και ο θάνατος μάς διαφοροποιούν επίσης. Όσο για τη θωράκιση απέναντι σε υπαρξιακές ανησυχίες και την τεχνοφοβία, θεωρώ πως χρειάζεται ορθή ενημέρωση, ώστε να επιτευχθεί η απαραίτητη προσαρμογή και να βλέπουμε τα επιτεύγματα της ΤΝ ως εργαλεία και όχι σαν απειλή» απαντά.

Η ΤΝ δημιουργεί εντελώς νέα δεδομένα ακόμα και στον τρόπο με τον οποίο πολλοί από εμάς ερωτευόμαστε, αφού αλγόριθμοι μάς βοηθούν να επιλέγουμε ερωτικούς συντρόφους, μέσω dating apps (ψηφιακών εφαρμογών και ιστοτόπων ραντεβού). Πώς μπορεί να επιδράσει αυτό στην ανθρώπινη κοινωνία, δεδομένου ιδίως ότι η τεχνολογία εξελίσσεται εκθετικά;

«Μην τα βλέπουμε όλα φοβικά. Αυτό που κάνουν σήμερα οι αλγόριθμοι, παλαιότερα το έκαναν οι προξενήτρες. Προσπαθούν, με κάποια κριτήρια, να ταιριάξουν ζευγάρια. Ο έρωτας και η σχέση από την άλλη είναι διαφορετικό θέμα, πολύ πιο πολύπλοκο. Ο κίνδυνος να δούμε τον άλλο σαν «εικόνα» ή «εμπόρευμα» πάντοτε διαθέσιμο, εύκολα και γρήγορα, ελλοχεύει. Όσο όμως έχουμε επίγνωση ότι οι ουσιαστικές και υγιείς σχέσεις απαιτούν κόπο και χρόνο, θεωρώ ότι δεν υπάρχει πρόβλημα», εκτιμά ο καθηγητής.

Τεχνολογία vs κατάθλιψης, εθισμού και σχιζοφρένειας

Τεχνολογίες όπως η ΤΝ αλλά και η Εικονική και Επαυξημένη Πραγματικότητα αξιοποιούνται ολοένα περισσότερο σε διαδικασίες θωράκισης της ψυχικής υγείας. Πώς μπορούν να εισφέρουν στην αντιμετώπιση (ή βελτίωση/ ανακούφιση) του εθισμού, της κατάθλιψης ή και της σχιζοφρένειας; Κατά τον Αντώνιο Ντακανάλη, η έρευνα τεκμηριώνει την αποτελεσματικότητα της χρήσης εικονικής και επαυξημένης πραγματικότητας (VR/AR) στην αντιμετώπιση των εξαρτήσεων και του μετατραυματικού στρες και στη θεραπεία αγχωδών διαταραχών και φοβιών. Πώς;

«Για παράδειγμα, ένα άτομο που αντιμετωπίζει φοβία στις πτήσεις μπορεί μέσω της VR/AR να απογειωθεί και να προσγειωθεί τόσες φορές, ώστε να καταφέρει να τιθασεύσει το φόβο του. Παρομοίως, στην περίπτωση του εθισμού, μέσω VR/AR, οι θεραπευόμενοι εκτίθενται σε ερεθίσματα που πυροδοτούν την επιθυμία για ουσίες και μαθαίνουν να αναπτύσσουν στρατηγικές αυτοελέγχου και διαχείρισης των συμπτωμάτων στέρησης σε ένα ασφαλές και ελεγχόμενο περιβάλλον», εξηγεί.

Τα τελευταία χρόνια, η VR/AR χρησιμοποιείται επίσης στη δημιουργία εικονικών περιβαλλόντων που προσομοιώνουν ψευδαισθήσεις, έτσι ώστε οι ασθενείς με σχιζοφρένεια να μάθουν να αναγνωρίζουν, να κατανοούν και να διαχειρίζονται αποτελεσματικά τα ενοχλητικά αυτά συμπτώματα. Επιπλέον, η χρήση της επεκτάθηκε στην γνωστική αποκατάσταση, την εκπαίδευση κοινωνικών δεξιοτήτων, στη διαχείριση του χρόνιου πόνου και στην αντιμετώπιση των διατροφικών και νευροαναπτυξιακών διαταραχών. Μάλιστα, ο Αμερικανικός Οργανισμός Φαρμάκων ενέκρινε την VR/AR για τη θεραπεία της διαταραχής ελλειμματικής προσοχής σε παιδιά.

«Σε όλες τις περιπτώσεις που ανέφερα, έχουμε βελτίωση των συμπτωμάτων και της ποιότητας ζωής των ασθενών σε σύντομο χρόνο. Μιλάμε, λοιπόν, για ένα αποτελεσματικό εργαλείο, που όμως μπορεί να γίνει επιβλαβές, εάν εφαρμοστεί χωρίς την καθοδήγηση πιστοποιημένων επαγγελματιών», διευκρινίζει.

Ο Αντώνιος Ντακαλάνης εργάζεται σήμερα πάνω σε δύο πρότζεκτ χρήσης της τεχνολογίας στον τομέα της ψυχοσωματικής υγείας. Το πρώτο έχει να κάνει με την αντιμετώσπιση της κατάθλιψης, αναπτύσσεται στο Πανεπιστήμιο «Μπικόκα» του Μιλάνου και χρηματοδοτείται από το τραπεζικό ίδρυμα Cariplo της Λομβαρδίας. Στο πλαίσιο του έργου αξιοποιείται η ΤΝ στην έγκαιρη πρόγνωση της κατάθλιψης, «στο να προβλέπουμε, δηλαδή, το πώς θα πάει ο ασθενής μας και κυρίως ποια θεραπεία ταιριάζει σε ποιον. Τα μέχρι τώρα αποτελέσματα στην κατάθλιψη είναι ενθαρρυντικά και φρονώ ότι η τεχνική μας μπορεί να επεκταθεί σε όλο το φάσμα τη ψυχοπαθολογίας, πλησιάζοντας για πρώτη φορά τον σημαντικό στόχο της «εξατομικευμένης θεραπείας» με βάση το γενετικό προφίλ, την κλινική εικόνα και τις ανάγκες κάθε ασθενούς» λέει.

Το δεύτερο πρότζεκτ, που αναπτύσσεται από σουηδική εταιρεία και στο οποίο ο Έλληνας καθηγητής είναι επιστημονικά υπεύθυνος, αφορά την ανάπτυξη πρωτοποριακής εφαρμογής (app), που μέσω ΤΝ, δρα σαν personal coach (προσωπικός προπονητής), ανιχνεύοντας και ενισχύοντας το επίπεδο της ψυχοσωματικής υγείας και ευεξίας των εργαζομένων σε μια επιχείρηση.

Tα αποτελέσματα περιλαμβάνουν τη μείωση του άγχους, την αύξηση της συγκέντρωσης και τη βελτίωση της ποιότητας ζωής και της αποδοτικότητας έως 80%. Τα μετρήσιμα αποτελέσματα της εκδοχής του app που βασίζεται σε ΤΝ, προέρχονται από ευρωπαϊκό κολοσσό της αυτοκινητοβιομηχανίας, που υιοθέτησε την εφαρμογή δοκιμαστικά για τους περίπου 50.000 εργαζόμενους/ες. Το app θα διατίθεται και στα ελληνικά από τις αρχές του 2025, ενώ ήδη από τον Σεπτέμβριο θα δοκιμάζεται η λειτουργία του επί του πρακτέου, σε ελληνική εταιρεία στην Αθήνα, σε συνεργασία με την οποία εφαρμόζεται ήδη πρωτοποριακό πρόγραμμα ψυχοθεραπείας για τους εργαζόμενους, ακόμα και εν ώρα εργασίας.

Πηγή: ΑΠΕ – ΜΠΕ / Φωτογραφία iStock