Ολοένα περισσότεροι άνθρωποι σε όλο τον κόσμο εκδηλώνουν ψυχικές νόσους, που διαταράσσουν σημαντικά τη σκέψη, τον έλεγχο των συναισθημάτων τους ή τη συμπεριφορά τους. Σε πολλές περιπτώσεις η επιβάρυνση των ασθενών είναι τέτοια, ώστε επηρεάζεται και η λειτουργικότητά τους – συχνά για χρόνια, αφού πολλοί δεν ζητούν βοήθεια από τους ειδικούς.
Μελέτη που δημοσιεύθηκε πέρυσι στην ιατρική επιθεώρηση The Lancet Psychiatry έδειξε ότι το 2019, πριν καν αρχίσει η πανδημία του κορωνοϊού, 970 εκατομμύρια άνθρωποι σε όλο τον κόσμο έπασχαν από ψυχικές νόσους.
Ο αριθμός αυτός ήταν κατά 48% υψηλότερος απ’ ό,τι το 1990, όταν οι πάσχοντες ανέρχονταν σε 654,8 εκατομμύρια. Από τους ασθενείς του 2019, οι γυναίκες υπερτερούσαν των ανδρών (ήταν σχεδόν 508 εκατομμύρια έναντι 462 εκατομμυρίων).
Η κατάθλιψη, οι αγχώδεις διαταραχές και οι διαταραχές πρόσληψης τροφής ήσαν οι πιο συχνές ψυχικές νόσοι στις γυναίκες. Αντίστοιχα στους άνδρες πιο συχνές ήσαν:
- Η διαταραχή ελλειμματικής προσοχής-υπερκινητικότητας και
- Οι διαταραχές του φάσματος του αυτισμού
Και στα δύο φύλα μαζί, όμως, οι πιο συχνές ήσαν η κατάθλιψη και οι αγχώδεις διαταραχές. Έπασχαν 301 εκατομμύρια και 279,6 εκατομμύρια αντιστοίχως.
Αντιθέτως, οι λιγότερο συχνές ήταν η σχιζοφρένεια και οι διαταραχές πρόσληψης τροφής. Οι πάσχοντες από αυτές ανέρχονταν αντιστοίχως σε 23,6 εκατομμύρια και 13,6 εκατομμύρια σε όλο τον κόσμο.
Όπως αναφέρει ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας, το 2020 ο αριθμός των πασχόντων από κατάθλιψη και αγχώδεις διαταραχές αυξήθηκε σημαντικά, λόγω της πανδημίας του κορωνοϊού. Οι αρχικές εκτιμήσεις έδειχναν αυξήσεις:
- Κατά 26% για τις αγχώδεις διαταραχές
- Κατά 28% για την μείζονα κατάθλιψη
Συνολικώς, υπολογίζεται ότι ένας στους τέσσερις ανθρώπους θα εκδηλώσει κάποια ψυχική νόσο στη διάρκεια της ζωής του. Εκτιμάται επίσης ότι οι ψυχικές νόσοι ευθύνονται για 8 εκατομμύρια θανάτους ετησίως (ή αλλιώς για το 14,3% των παγκοσμίων θανάτων).
Στην Ελλάδα
Η χώρα μας ως φαίνεται ακολουθεί την κατεύθυνση των άλλων κρατών. Η μελέτη του Lancet Psychiatry περιείχε υπολογισμούς για τη συχνότητα 12 ψυχικών νόσων σε 204 χώρες και περιοχές του πλανήτη, συμπεριλαμβανομένης της Ελλάδας.
Σύμφωνα με τα δεδομένα της, το 2019 έπασχαν από μείζονα κατάθλιψη 519.000 άτομα στη χώρα μας. Αντίστοιχα, οι πάσχοντες από αγχώδεις διαταραχές υπερέβαιναν τις 630.000.
Σημαντικός αριθμός συνανθρώπων μας (σχεδόν 142.000) είχαν δυσθυμία. Περισσότεροι από 107.000 είχαν διπολική διαταραχή. Επιπλέον, περισσότεροι από 89.000 έπασχαν από διαταραχή ελλειμματικής προσοχής-υπερκινητικότητας.
Ανησυχητικά είναι τα ευρήματα της μελέτης και για τις διαταραχές πρόσληψης τροφής. Η μελέτη υπολογίζει ότι περισσότεροι από 10.000 άνθρωποι είχαν νευρογενή ανορεξία. Σε 24.500 εξ άλλου υπολογίζονται οι πάσχοντες από νευρογενή βουλιμία.
Ακόμα πιο ανησυχητικό, όμως, είναι το εύρημα ότι οι ψυχικές νόσοι στη χώρα μας δείχνουν να μας καταβάλλουν, μειώνοντας τη λειτουργικότητά μας. Στην πραγματικότητα, η χώρα μας είναι μία από εκείνες στις οποίες οι ψυχικές νόσοι προκαλούν την υψηλότερη απώλεια σε χρόνια υγιούς ζωής, τονίζεται στην έρευνα.
Οι πιθανές αιτίες
Και φθάνουμε στο μεγάλο ερώτημα: Γιατί έχουν αυξηθεί τόσο πολύ οι ψυχικές νόσοι; Τι είναι αυτό τελικά που μας κάνει τόσο εύθραυστους ψυχικά;
Οι ακριβείς αιτίες δεν είναι γνωστές, αλλά οι ειδικοί έχουν αρκετές υποθέσεις για τους συμβάλλοντες παράγοντες. «Μία υπόθεση είναι ότι πλέον έχουμε μία καθημερινότητα πάρα πολύ ανταγωνιστική και ταυτοχρόνως έχουν χαλαρώσει τα κοινωνικά δίκτυα και έχει επικρατήσει ο ατομισμός», αναφέρει ο πρόεδρος της Ελληνικής Ψυχιατρικής Εταιρείας κ. Βασίλειος-Παντελεήμων Μποζίκας, καθηγητής Ψυχιατρικής στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης.
«Όλ’ αυτά απομακρύνουν τους ανθρώπους και τους κάνουν πιο μόνους. Όταν αισθάνεσαι μόνος και ζεις σε μία πίεση (και η ζωή έχει πολλές πιέσεις, με τις αρρώστιες, τα οικονομικά και οικογενειακά προβλήματα), αυξάνεται ο κίνδυνος να έχεις ψυχικά προβλήματα».
Το κρίσιμο, όμως, κατά τον κ. Μποζίκα, δεν είναι αν συμβιώνει κάποιος ή ζει μόνος του, αλλά αν αισθάνεται μόνος. «Έχει σημασία πόσο νιώθει κανείς ότι μπορούν να τον στηρίξουν σε μια δύσκολη στιγμή», τονίζει. «Όσο πιο ευρύ και σφιχτά δεμένο είναι το κοινωνικό δίκτυο γύρω μας, τόσο μεγαλύτερη η ψυχική ανθεκτικότητά μας».
Οι ψυχικές νόσοι, όμως, δεν είναι μόνον θέμα κοινωνικού ιστού και μοναξιάς. «Ο σύγχρονος τρόπος ζωής στο σύνολό του, από τη διατροφή μέχρι τη συνεχή μάχη με τον χρόνο, οδηγεί στα ψυχικά προβλήματα», προσθέτει. «Η κατάχρηση ουσιών και αλκοόλ επίσης είναι προβλήματα ψυχικής υγείας, που μπορεί εν μέρει να είναι και αποτέλεσμα του τρόπου ζωής. Μπορεί όμως να οφείλονται και σε άλλους παράγοντες».
Στο αλκοόλ, λ.χ., «καθοριστικός παράγοντας είναι η εύκολη πρόσβαση ακόμα και στους ανηλίκους, αφού δεν τηρείται η νομοθεσία που την απαγορεύει. Ρόλο παίζει και ο μιμητισμός ή η πίεση από τους συνομηλίκους. Όταν, δε, το αλκοόλ μετατραπεί σε τρόπο αντιμετώπισης των προβλημάτων, υπάρχει σοβαρός κίνδυνος. Πόσο μάλλον που στην πραγματικότητα δεν λύνει απολύτως τίποτα».
Κρίσιμη η έγκαιρη θεραπεία
Αντίστοιχα, στις διαταραχές πρόσληψης τροφής, ιδίως στη νευρογενή ανορεξία στις γυναίκες, πολύ σημαντικό ρόλο παίζουν τα πρότυπα ομορφιάς που ακόμα επιβάλλει η βιομηχανία της μόδας και της διαφήμισης.
«Η προβολή ενός Plus size μοντέλου σε ένα περιοδικό γεμάτο αδύνατα σώματα, δεν αλλάζει κάτι. Εξακολουθεί στη Δύση να επικρατεί ως πρότυπο το αδύνατο σώμα και αυτό δεν έχει αλλάξει ως προς το πώς επηρεάζονται τα νέα παιδιά», επισημαίνει ο καθηγητής. «Οι άνθρωποι που διαφεύγουν από τον κανόνα, ιδίως όσοι έχουν παραπάνω κιλά, αντιμετωπίζουν αρνητικές συμπεριφορές και γίνονται θύματα εκφοβισμού (bullying), που επηρεάζουν τον ψυχισμό τους. Και δεν θα έπρεπε να αισθάνονται έτσι».
Τι πρέπει να γίνει; «Κατ’ αρχάς απαιτούνται πολιτικές πρόληψης, διότι η πρόληψη είναι η καλύτερη θεραπεία. Στην προκειμένη περίπτωση η πρόληψη εμπεριέχει και την έγκαιρη διάγνωση και ολοκληρωμένη αντιμετώπιση, για να αποφύγουμε τις υποτροπές στις ψυχικές νόσους, την απώλεια της λειτουργικότητας και τη χρονιότητα, που είναι ο μεγάλος φόβος», τονίζει ο κ. Μποζίκας. «Η αποτελεσματικότητα των θεραπειών είναι μεγαλύτερη όταν οι ψυχικές νόσοι διαγιγνώσκονται και αντιμετωπίζονται νωρίς, όπως ισχύει για όλες τις παθήσεις στην Ιατρική».
Επιπλέον, μπορούν να μας βοηθήσουν η υγιεινή διατροφή και η άσκηση, που αυξάνουν την ανθεκτικότητα μας τόσο σε σωματικά νοσήματα, όσο και ψυχικές διαταραχές.
Φωτογραφία: iStock