Βασικές επαναλαμβανόμενες στιγμές στην ταινία δίνουν στον θεατή τις πληροφορίες που χρειάζεται για να κατανοήσει την ιστορία. Σύμφωνα με έρευνα, αυτές οι σκηνές προκαλούν ταυτόσημες αντιδράσεις στον εγκέφαλο του θεατή. Τα αποτελέσματα εμβαθύνουν την κατανόησή μας για τον τρόπο λειτουργίας του εγκεφάλου, τον τρόπο με τον οποίο οι αφηγήσεις λειτουργούν στην ταινία και το πώς οι μηχανισμοί μνήμης επηρεάζονται από καταστάσεις, όπως η νόσος του Alzheimer.
Τι είδους έρευνα έγινε για το “Memento”, την εγκεφαλική λειτουργία και την μνήμη
Σε μια κινηματογραφική μελέτη του πανεπιστημίου του Aalto, που συνδυάζει την τέχνη και τη νευροεπιστήμη, οι θεατές είδαν την ταινία Memento του Christopher Nolan. Η βασική πλοκή της ταινίας έχει ως εξής: Ο πρωταγωνιστής δεν μπορεί να διατηρήσει νέες μνήμες για περισσότερο από μερικά λεπτά. Τα γεγονότα ξεδιπλώνονται με αντίστροφη χρονολογική σειρά.
Για να μπορέσει ο θεατής να συνδυάσει τις πληροφορίες που βλέπει και να κατανοήσει την ιστορία, οι σκηνές-κλειδιά επαναλαμβάνονται σε συγκεκριμένα διαστήματα σε όλο το μήκος της ταινίας. Αυτές οι σκηνές λειτουργούν ως ενδείξεις και δίνουν νέες πληροφορίες που είναι απαραίτητες για να κατανοήσει ο θεατής την πλοκή.
Κάθε φορά που εμφανίζονται αυτές οι σκηνές, κάνουν κάθε φορά τις ίδιες περιοχές του εγκεφάλου να αντιδρούν με τον ίδιο τρόπο. Ακόμα και οι εγκέφαλοι διαφορετικών θεατών παρουσιάζουν παρόμοια δραστηριότητα κατά τις ίδιες ζωτικές σκηνές.
«Συνήθως, ο καθένας βγάζει το νόημα για την πλοκή μιας ταινίας με τον δικό του τρόπο. Μέχρι στιγμής, ήταν δύσκολο να καταγραφούν ενδείξεις ταυτόχρονης κατανόησης στους εγκεφάλους πολλών θεατών με μεθόδους απεικόνισης του εγκεφάλου. Η επανάληψη των βασικών στιγμών στο Memento παρέχει την ευκαιρία να εντοπιστούν οι γνωστικές δραστηριότητες των τηλεθεατών: Αντιδρούν με παρόμοιο τρόπο στις πληροφορίες που λαμβάνουν από τις βασικές στιγμές της ταινίας”, εξηγεί ο καθηγητής Pia Tikka από το πανεπιστήμιο του Tallinn, ο οποίος ήταν επικεφαλής της ερευνητικής ομάδας του NeuroCine, που δημιουργήθηκε στο πανεπιστήμιο του Aalto.
Πώς έγινε η έρευνα
Η έρευνα χρησιμοποίησε την μέθοδο της μαγνητικής απεικόνισης του εγκεφάλου (fMRI), η οποία μετρά τις αλλαγές στα επίπεδα οξυγόνου του αίματος στον εγκέφαλο. Οι ερευνητές χρησιμοποίησαν ανάλυση πολλών μεταβλητών, καθώς συνέκριναν την εγκεφαλική δραστηριότητα διαφορετικών θεατών. Ο εγκέφαλος διαιρέθηκε σε τρισδιάστατα σημεία αναφοράς, που ονομάζονται voxels. Χρησιμοποιώντας μια πολυμεταβλητή ανάλυση, οι ερευνητές μελέτησαν το πώς ενεργοποιούνται αυτά τα voxels. Οι βασικές στιγμές στην ταινία προκάλεσαν παρόμοιες και επαναλαμβανόμενες “δράσεις” στα σημεία αυτά, κάτι που οι ερευνητές περιγράφουν ως «νευρικά δακτυλικά αποτυπώματα».
«Υπάρχουν συνολικά 15 στιγμές-κλειδιά στο Memento που δίνουν στους θεατές την ευκαιρία να κατανοήσουν καλύτερα την ιστορία. Αν και η ενεργοποίηση των voxels μεταβάλλεται τυχαία σε άλλα μέρη της ταινίας, σε κάθε μία από τις εν λόγω 15 βασικές στιγμές, ορισμένα voxels ενεργοποιούνται με τον ίδιο ακριβώς τρόπο για κάθε θεατή και σχηματίζουν ένα ίδιο πρότυπο νευρικών δακτυλικών αποτυπωμάτων«, λέει ο δρ. Iiro Jääskeläinen, καθηγητής πανεπιστημίου του Aalto στα συστήματα νευροεπιστήμης.
Οι ερευνητές παρατήρησαν τα πρότυπα δακτυλικών αποτυπωμάτων σε μεγάλες περιοχές του εγκεφάλου, ειδικά στον προμετωπιαίο λοβό και στον βρεγματικό λοβό. «Το εκπληκτικό είναι ότι η αλλαγή στον εγκέφαλο του θεατή, και ειδικά στον οπτικό φλοιό, αρχίζει να συμβαίνει λίγα δευτερόλεπτα προτού ξεκινήσει η εκάστοτε σκηνή-κλειδί. Είναι σαφές ότι υπάρχουν κάποιες ενδείξεις στην ταινία που επικοινωνούν στον εγκέφαλο ότι κάτι που αξίζει να θυμάται πρόκειται να συμβεί. Αυτό αναδεικνύει την ικανότητα του εγκεφάλου να αναμένει και να προβλέπει«, προσθέτει ο δρ. Jääskeläinen.
Καινοτομία
Οι θεατές στην ομάδα ελέγχου παρακολούθησαν τα γεγονότα της ταινίας με χρονολογική σειρά, ώστε οι βασικές στιγμές να μην “χρειάζεται” να επαναληφθούν, προκειμένου να αντιληφθούν την πλοκή. Δεν προέκυψαν μοτίβα νευρικών δακτυλικών αποτυπωμάτων και δεν υπήρχε καμία δραστηριότητα πρόβλεψης στον εγκέφαλο. Η καινοτομία σε αυτή την έρευνα αφορούσε το ότι οι συμμετέχοντες παρακολούθησαν ολόκληρη την ταινία διάρκειας 105 λεπτών έχοντας το σύστημα εγκεφαλικού σαρωτή.
“Στην έρευνα του εγκεφάλου, είναι πιο συνηθισμένο να παρουσιάζουμε μικρά τμήματα της ίδιας ταινίας, ή τμήματα από διαφορετικές ταινίες και να αναζητούμε απαντήσεις για αυστηρά προκαθορισμένες ερωτήσεις. Ωστόσο, μια τέτοια ερευνητική δομή δεν επιτρέπει την απόδοση της δραματουργίας και της ανάπτυξης του χαρακτήρα στην ταινία. Με την έρευνα αυτή κάναμε ένα βήμα προς την κατεύθυνση της κατανόησης τόσο της λειτουργίας του εγκεφάλου όσο και της διαδικασίας κατανόησης των ταινιών με αφήγηση”, λέει η καθηγήτρια Tikka, που είναι και σκηνοθέτις.
Τα αποτελέσματα βοηθούν τους ερευνητές να κατανοήσουν το πώς ο εγκέφαλος θυμάται τα πράγματα βάσει των ληφθέντων ή κεκτημένων στοιχείων σε μια ταινία.
«Το Memento προσομοιάζει το πώς μπορεί να αισθάνεται κάποιος, που έχει υποστεί βλάβη στον ιππόκαμπο και δεν μπορεί να διαμορφώσει μακροχρόνιες αναμνήσεις, ενώ ακόμα και οι βραχυπρόθεσμες μνήμες του διαρκούν λίγα μόνο λεπτά προτού τις ξεχάσει. Ο ιππόκαμπος παθαίνει βλάβη -σε μικρότερο βαθμό- και σε περιπτώσεις σοβαρού και παρατεταμένου στρες, καθώς οι ορμόνες του στρες τον ‘κατατρώνε’. Η έρευνα αυτή ρίχνει επίσης περισσότερο φως στη νευρική βάση της μνήμης, η οποία είναι πολύ χρήσιμη όταν θέλουμε να κατανοήσουμε ασθένειες όπως η άνοια και η νόσος του Αλτσχάιμερ”, αναφέρει η δρ Jääskeläinen.