Η αναφυλαξία είναι μία σοβαρή αλλεργική αντίδραση, που εκδηλώνεται ξαφνικά και μπορεί να κοστίσει τη ζωή, εάν δεν αντιμετωπιστεί άμεσα και σωστά. Η συχνότητά της αυξάνεται διαρκώς στις ανεπτυγμένες χώρες και η έγκαιρη αναγνώρισή της μπορεί να κάνει τη διαφορά στην επιβίωση.
Όπως εξηγούν σε παλαιότερη ανάρτησή τους επιστήμονες από το Βενιζέλειο Νοσοκομείο της Κρήτης, η αναφυλαξία οφείλεται στην έκθεση του αλλεργικού ατόμου στα υπαίτια αλλεργιογόνα. Τα κυριότερα είναι:
- Τροφές (π.χ. ξηροί καρποί, θαλασσινά, αυγό, γάλα)
- Δήγματα εντόμων
- Φυσικό lattex
- Φάρμακα (π.χ. β-λακταμικά αντιβιοτικά κ.ά.)
- Βιολογικοί παράγοντες (εμβόλια, ορμόνες )
- Συστατικά τροφών (καρυκεύματα, χρωστικές κ.λπ.)
- Φυσικοί παράγοντες (άσκηση, ψύχος, έκθεση στον ήλιο κ.λπ.)
- Αλκοόλ
Τρεις τρόποι εκδήλωσης
Για να διαγνωστεί η αναφυλαξία πρέπει να ισχύει το ένα από τα 3 που ακολουθούν:
1. Οξεία εμφάνιση ασθένειας (εντός λεπτών ή λίγων ωρών) από την έκθεση στο αλλεργιογόνο με βλάβες από το δέρμα, τους βλεννογόνους ή και τα δύο (π.χ. γενικευμένους πομφούς, κνησμό, οίδημα χειλέων, γλώσσας κ.ά)
ΚΑΙ τουλάχιστον ένα από τα ακόλουθα:
- Συμπτώματα από το αναπνευστικό (πχ δύσπνοια, συριγμός, βρογχόσπασμος, υποξυγοναιμία κα)
- Πτώση της αρτηριακής πίεσης
Τα συμπτώματα από το δέρμα εμφανίζονται στο περίπου 90% των αναφυλακτικών αντιδράσεων.
2. Τουλάχιστον δύο από τα παρακάτω όταν αυτά εκδηλώνονται μέσα σε λεπτά ή λίγες ώρες μετά από έκθεση του ασθενή σε πιθανό αλλεργιογόνο:
- Συμπτώματα από δέρμα ή βλενογόνους (πχ γενικευμένους πομφούς, κνησμό, οίδημα χειλέων, γλώσσας κα)
- Αναπνευστικά συμπτώματα (πχ δύσπνοια, συριγμός, βρογχόσπασμος, υποξυγοναιμία κα)
- Πτώση της αρτηριακής πίεσης
- Επίμονα συμπτώματα από το γαστρεντερικό (πχ κοιλιακό άλγος, έμετοι κα)
3. Πτώση της αρτηριακής πίεσης μετά από έκθεση σε γνωστό για τον ασθενή αλλεργιογόνο (μετά από λεπτά ή λίγες ώρες)
- Για ενήλικες: Μείωση της συστολικής αρτηριακής πίεσης (ο μεγάλος αριθμός) κάτω από 90 mmHg ή πτώση περισσότερο από 30% κάτω από τις συνήθεις τιμές
- Για παιδιά: Μείωση της συστολικής αρτηριακής πίεσης κάτω από τη φυσιολογική τιμή, με βάση την ηλικία
Αλλεργικό ή αναφυλακτικό shock ονομάζεται η αναφυλαξία όπου υπάρχει πτώση της αρτηριακής πίεσης.
Συμπτώματα και σημεία
Η αναφυλαξία μπορεί να εκδηλωθεί με διάφορους συνδυασμούς από περίπου 40 πιθανά συμπτώματα, που εντοπίζονται:
- Στο δέρμα (περίπου 90% των ασθενών)
- Στο αναπνευστικό (σχεδόν το 70%)
- Στο γαστρεντερικό σύστημα (περίπου 40%)
- Στο καρδιαγγειακό σύστημα (35%)
Τα συμπτώματα στο δέρμα μπορεί να είναι αίσθηση θερμότητας, flushing (ερύθημα – κοκκίνισμα), κνησμός (φαγούρα), κνίδωση, αγγειοοίδημα.
Στο στόμα ο ασθενής με αναφυλαξία μπορεί να εκδηλώσει κνησμό ή «τσιμπήματα» στα χείλη, τη γλώσσα ή την υπερώα. Μπορεί να έχει επίσης οίδημα (πρήξιμο) χειλέων, γλώσσας ή σταφυλής. Μπορεί να έχει και μεταλλική γεύση.
Στα πιθανά συμπτώματα από το γαστρεντερικό που προκαλεί η αναφυλαξία συμπεριλαμβάνονται ναυτία, κοιλιακό άλγος (πόνος), έμετος, διάρροια. Ο ασθενής μπορεί επίσης να δυσκολεύεται να καταπιεί (δυσκαταποσία).
Στο αναπνευστικό τα πιθανά συμπτώματα είναι κνησμός στον λάρυγγα, αίσθημα πίεσης στον τράχηλο, βράγχος φωνής (βραχνάδα) και αίσθηση κνησμού (φαγούρα) έξω ακουστικού πόρου. Ο ασθενής μπορεί να έχει επίσης δύσπνοια, σφίξιμο θώρακα ή παροξυσμικό βήχα. Στη μύτη μπορεί να παρουσιάζει ρινική συμφόρηση (μπούκωμα), ρινόρροια (συνάχι), κνησμό, πτάρνισμα.
Συμπτώματα από το καρδιαγγειακό είναι το αίσθημα λιποθυμίας, η συγκοπή, το προκάρδιο άλγος, το αίσθημα παλμών και η υπόταση.
Η αναφυλαξία μπορεί επίσης να προκαλέσει νευρολογικά συμπτώματα (σύγχυση, άγχος, κεφαλαλγία, σπασμούς) και πόνο στη μέση (οσφυαλγία) στις γυναίκες, λόγω σπασμού της μήτρας. Τέλος, μπορεί να προκαλέσει συμπτώματα στα μάτια, όπως φαγούρα γύρω από αυτά (περιοφθαλμικός κνησμός), ερύθημα, οίδημα, δακρύρροια, ερυθρότητα επιπεφυκότων.
Τι να γνωρίζουμε για τον τρόπο εκδήλωσης
Η αναφυλαξία μπορεί να είναι ήπια και να αποδράμει αυτόματα (μόνη της) λόγω της ενδογενούς παραγωγής ουσιών όπως η αδρεναλίνη.
Συνήθως οι σοβαρότερες αντιδράσεις εκδηλώνονται σε σύντομο χρόνο μετά την έκθεση στο αλλεργιογόνο (έως δύο ώρες) .
Ποσοστό περίπου 20% των ασθενών παρουσιάζει υποτροπή των συμπτωμάτων συνήθως μέσα σε 8 ώρες από το πρώτο επεισόδιο. Η διαταραχή αυτή αποκαλείται διφασική αναφυλαξία και είναι ο λόγος για τον οποίο οι πάσχοντες πρέπει να παρακολουθούνται στενά.
Οι πρώτες βοήθειες
Το μεγάλο ερώτημα είναι πως μπορείτε να βοηθήσετε έναν ασθενή που έχει συμπτώματα ύποπτα για αναφυλαξία ή, χειρότερα ακόμα, αλλεργικό σοκ. Οι πρώτες βοήθειες μέχρι να έρθει το ασθενοφόρο είναι οι εξής, σύμφωνα με το ΕΚΑΒ:
- Καλέστε το 112 ή το 166.
- Ρωτήστε τον ασθενή εάν έχει μαζί του ένεση αδρεναλίνης. Εάν ναι, να του την κάνετε αμέσως στο μπράτσο ή στον μηρό
- Χαλαρώστε τη γραβάτα ή τη ζώνη του, αν φοράει.
- Αν χάσει τις αισθήσεις του, τοποθετήστε τον σε θέση ασφάλειας (στο πλάι, με το κεφάλι ελαφρώς προς τα πίσω για να μην παρεμποδίζεται η αναπνοή του).
- Εάν δεν αναπνέει, αρχίστε ΚΑΡΠΑ μέχρι να έρθει εξειδικευμένη βοήθεια.
Όσοι εμφανίζουν αναφυλαξία πρέπει οπωσδήποτε να αναζητήσουν ιατρική βοήθεια.
Φωτογραφία: iStock