Γράφει ο Σταμάτης Γρηγορίου MD, PhD, Δερματολόγος_Αφροδισιολόγος, Διευθυντής ΕΔΙΠ, 1η Πανεπιστημιακή Δερματολογική Κλινική, Νοσοκομείο Α. Συγγρός
Οι πάσχοντες ταλαιπωρούνται, επειδή συχνά οι βλάβες είναι σε σημεία ορατά από τους γύρω τους, όπως το πρόσωπο και τα χέρια, αλλά και από τον συνεχή κνησμό που πολλές φορές τους δυσκολεύει να κοιμηθούν. Επιπλέον η ανάγκη για διαρκή χρήση μαλακτικών και ειδικά σχεδιασμένων καθαριστικών και ενυδατικών προϊόντων, αυξάνει το κόστος θεραπείας.
Αίτια της νόσου
Η αιτία της νόσου δεν είναι πλήρως διευκρινισμένη. Στους πάσχοντες παρατηρούνται από τη γέννησή τους, διαταραχές της φιλαγγρίνης, μιας δομικής πρωτεΐνης της επιδερμίδας και μειωμένα κεραμίδια, μια κατηγορία λιπιδίων του δέρματος. Αυτές οι διαταραχές στη δομή της επιδερμίδας οδηγούν σε μεγαλύτερη απώλεια νερού και ευκολότερη είσοδο αλλεργιογόνων στο δέρμα. Επιπλέον οι διαταραχές σε ανοσολογικούς μηχανισμούς του δέρματος, επιτρέπει μεγαλύτερο πολλαπλασιασμό του σταφυλόκοκκου και συχνότερες βακτηριακές και ιογενείς λοιμώξεις. Η σημαντικότερη διαταραχή στην Ατοπική Δερματίτιδα είναι η διαδικασία της φλεγμονής, που δημιουργείται από τα Τ λεμφοκύτταρα και καθιστά τις βλάβες στο δέρμα έντονα ερυθρές και με πολλαπλές φυσαλίδες.
Επιδημιολογία
Η Ατοπική Δερματίτιδα προσβάλλει το 10-20% των παιδιών και το 1-3% των ενηλίκων με διακυμάνσεις ανά γεωγραφική περιοχή. Η Ατοπική Δερματίτιδα αρχίζει στη βρεφική ηλικία, το 45% των περιπτώσεων διαγιγνώσκονται στους πρώτους 6 μήνες της ζωής. Στο 70% των παιδιών η ατοπική δερματίτιδα θα περάσει πριν την εφηβεία. Τα τελευταία έτη έχει τεκμηριωθεί το φαινόμενο της «ατοπικής παρέλασης», το γεγονός δηλαδή ότι από τα παιδιά με Ατοπική Δερματίτιδα πριν την ηλικία των 2 ετών, το 50% θα εμφανίσουν άσθμα ή αλλεργική ρινίτιδα τα επόμενα χρόνια. Η σοβαρή Ατοπική Δερματίτιδα στην παιδική ηλικία συσχετίζεται με αυξημένο κίνδυνο εμφάνισης αλλεργίας σε τροφικά αλλεργιογόνα.
Κλινικές εκδηλώσεις
Η εμφάνιση των βλαβών αρχίζει στη βρεφική ηλικία από τα άκρα, το λαιμό το κεφάλι και τα μάγουλα και με την πάροδο του χρόνου επεκτείνεται και στον κορμό. Οι βλάβες είναι ερυθηματώδεις, οιδηματώδεις, φυσσαλιδώδεις και έντονα κνησμώδεις. Με την πάροδο του χρόνου το δέρμα γίνεται πιο παχύ στην περιοχή των βλαβών. Ταυτόχρονα ο συνεχής κνησμός βασανίζει τους πάσχοντες.
Πρόληψη
Η Ατοπική Δερματίτιδα απαιτεί εφαρμογή καθημερινών μέτρων για την πρόληψη των υποτροπών της νόσου. Συστήνεται η χρήση φαρδιών βαμβακερών ρούχων και η αποφυγή των μάλλινων. Η κολύμβηση σε πισίνες με χλώριο, η χρήση ειδικής δίαιτας και η αποφυγή της σκόνης, των ακάρεων και των επιθηλίων των κατοικίδιων ζώων μπορεί να έχουν θέση ανάλογα με την περίπτωση.
Η ενυδάτωση αποτελεί κομβικό παράγοντα για τη μείωση των υποτροπών. Συστήνεται μπάνιο με χλιαρό νερό για 15-20 λεπτά. Η χρήση προϊόντων βρώμης για τον καθαρισμό μπορεί να δράσει καταπραυντικά. Μαλακτικά εφαρμόζονται αμέσως μετά το λουτρό, ώστε να εμποδίζουν την εξάτμιση του ύδατος και να συνεισφέρουν στην αποκατάσταση της ακεραιότητας της επιδερμίδας. Πολλά σύγχρονα μαλακτικά περιέχουν παράγοντες βιομιμητικούς της υδροκορτιζόνης ώστε να μειώνουν τη φλεγμονή. Προϊόντα με ουρία μέχρι 15% ή γαλακτικό αμμώνιο 12% είναι αποτελεσματικά στην αντιμετώπιση της ξηροδερμίας και την αποκατάσταση των λιπιδίων της επιδερμίδας.
Κλασσικοί θεραπευτικοί φαρμακευτικοί παράγοντες
Η χρήση αντισταμινικών μειώνει τον κνησμό.
Τα τοπικά κορτικοστεροειδή αποτελούν τον παράγοντα εκλογής για την οξεία φάση της περιορισμένης νόσου. Συστήνονται ήπιας ισχύος κορτικοστεροειδή για τα παιδιά και τις περιοχές με λεπτό δέρμα όπως τα βλέφαρα, και ισχυρά στεροειδή για τους ενήλικες ή τις περιοχές με παχύτερο δέρμα όπως οι παλάμες και τα πέλματα. Τα τοπικά στεροειδή πρέπει να χρησιμοποιούνται μέχρι να επιτευχθεί έλεγχος της νόσου. Η μακροχρόνια συνεχής χρήση έχει συσχετιστεί με καλά τεκμηριωμένες ανεπιθύμητες ενέργειες όπως ατροφία του δέρματος.
Η Ατοπική Δερματίτιδα δεν περιορίζεται στην οξεία φάση. Οι στόχοι μας είναι ο μακροχρόνιος έλεγχος της νόσου και η μείωση των υποτροπών. Οι τοπικοί αναστολείς καλσινευρίνης, tacrolimus και pimecrolimus έχουν ένδειξη για διακεκομμένη χρήση για διαστήματα μέχρι και 1 έτους. Με αυτόν τον τρόπο επιτυγχάνεται σημαντική μείωση των υποτροπών.
Στην εκτεταμένη νόσο, θεραπεία 1ης εκλογής αποτελούν τα από του στόματος χορηγούμενα κορτικοστεροειδή. Η κυκλοσπορίνη έχει αποδειχθεί πολύ καλή θεραπεία 2ης γραμμής σε περιπτώσεις που δεν μπορούν να δοθούν στεροειδή. Καλά αποτελέσματα έχει και η φωτοθεραπεία με UVB ακτινοβολία.
Σε περιπτώσεις επιμόλυνσης με βακτήρια προστίθεται αντιμικροβιακή αγωγή.
Βιολογικοί παράγοντες στην ατοπική δερματίτιδα
Πρόσφατα, ο πρώτος βιολογικός παράγοντας πήρε έγκριση για τη μέτρια/σοβαρή Ατοπική Δερματίτιδα. Οι μελέτες που υπάρχουν καθώς και αυτές που έπονται, αναμένεται να προσθέσουν αξιόπιστες θεραπείες στη αντιμετώπιση της Ατοπικής Δερματίτιδας και τη βελτίωση της ζωής των ασθενών.