Του Θεόδωρου Ξενάκη Καθηγητή Ορθοπαιδικής, Ορθοπαιδικού Χειρουργού
Αρθρίτιδες ή αρθριτικά, όπως τα γνωρίζει ο περισσότερος κόσμος, είναι η φθορά και φλεγμονή μιας ή περισσότερων αρθρώσεων του οργανισμού μας.
Επειδή ο όρος αρθρίτιδα σημαίνει φλεγμονή, κάτι που δεν υπάρχει πάντοτε σε μια άρθρωση που πάσχει, το σωστότερο είναι να αποκαλούμε την φθορά των αρθρώσεων αρθροπάθεια.
Υπάρχουν διάφορες μορφές αρθροπαθειών που μπορούν να ταξινομηθούν σε τρείς κατηγορίες.
Την εκφυλιστική που σημαίνει ότι προοδευτικά ο αρθρικός χόνδρος κάτω από το βάρος και την συνεχή καταπόνηση φθείρεται και η άρθρωση μπορεί τελικά να οδηγηθεί στην αποδιοργάνωσή της.
Την μετατραυματική που οφείλεται καθαρά σε προηγούμενο τραυματισμό που με την σειρά του οδηγεί σε ανωμαλία της επιφάνειας του χόνδρου ή των φορτίσεων που ασκούνται σε μία άρθρωση με κλασσικό παράδειγμα την μετά από ένα ενδαρθρικό κάταγμα ανάπτυξη βλάβης στον χόνδρο της άρθρωσης.
Η Τρίτη κατηγορία είναι οι φλεγμονώδεις αρθροπάθειες,οι πραγματικές αρθρίτιδες,που διαχωρίζονται στις μικροβιακές δηλαδή αυτές που οφείλονται στην προσβολή μιας άρθρωσης από κάποιο μικρόβιο και τις αυτοανόσου αιτιολογίας όπως π.χ η πιο γνωστή η ρευματοειδής αρθρίτις.
Από το σύνολο αυτών των αρθροπαθειών κατά συντριπτική πλειοψηφία υπερτερούν οι εκφυλιστικές και αυτές απασχολούν μεγάλο τμήμα των ανθρώπων . Γνωρίζουμε ότι το 34% του πληθυσμού άνω των 50 ετών προσβάλλεται από αρθροπάθειες και από αυτούς τους ανθρώπους το 50% έχει προσβολή του γόνατος.
Κάθε μορφή αρθροπάθειας έχει ιδιαιτερότητες και κάθε άνθρωπος που πάσχει έχει δική του, προσωπική έκφραση της πάθησης. Οι εκφυλιστικής και μετατραυματικής αιτιολογίας αρθροπάθειες δεν προκαλούν γενικότερη νόσο στον οργανισμό μας και οι επιπτώσεις στον σκελετό είναι μηχανικής αιτιολογίας μόνο. Αντίθετα οι αυτοανόσου αιτιολογίας είναι συστηματικότερες παθήσεις, μπορεί να πάσχουν και άλλα όργανα πέραν των αρθρώσεων και χρειάζονται συστηματική παρακολούθηση και θεραπεία.
Ανεξάρτητα αιτιολογίας όλεςοι αρθροπάθειες υπακούουν σε κάποιους γενικούς κανόνες που μπορούν να ωφελήσουν την άρθρωση που πάσχει και να απομακρύνουν την μεγάλη της φθορά και αποδιοργάνωση που όταν πλέον συμβεί δεν επιτρέπει ουσιαστικά άλλες λύσεις πέραν επεμβάσεων αντικατάστασης με τεχνιτή άρθρωση κάτι που έχουμε συνηθίσει να ονομάζουμε αρθροπλαστική.
Θα προσπαθήσουμε λοιπόν μαζί να δούμε τρόπους που θα βοηθήσουν τις αρθρώσεις μας ώστε να λειτουργούν καλύτερα το δυνατόν για περισσότερα χρόνια.
Προφανώς η πρόληψη είναι πολύ καλύτερη της θεραπείας και στην περίπτωση των εκφυλιστικών βλαβών είναι μεγάλης σπουδαιότητας. Γνωρίζουμε σήμερα ότι υπάρχει κάποια προδιάθεση στην δημιουργία εκφυλιστικής αρθροπάθειας που μπορούμε να την δούμε από το ευρύτερο ιστορικό της οικογένειάς μας.
Όμως σπουδαιότερο είναι να αποφύγουμε παράγοντες που με σαφή τρόπο κάνουν κακό στις αρθρώσεις μας.
Το αυξημένο σωματικό βάρος, το κάπνισμα, η μεγάλη χρήση αλκοόλ, η κακή ρύθμιση της χοληστερίνης και των λιπιδίων,η υπερβολική μηχανική καταπόνηση του σώματος, η λάθος θέση στην εργασία μας αλλά και η απουσία λογικής φυσικής άσκησης που οδηγεί σε εξασθένηση των μυών μας και μείωση των φυσικών αντοχών του σκελετού μας, είναι πιο σημαντικοί επιβαρυντικοί παράγοντες.
Μία ισορροπημένη διατροφή με αρκετά φυτικά προϊόντα και αποφυγή υπερβολικής κατανάλωσης ζωϊκήςπροέλευσης και σταθερή ήπια σωματική άσκησης αποτελούν την καλύτερη ασπίδα προστασίας .
Η τυπική μεσογειακή διατροφή και το κολύμπι αποτελούν ένα ισχυρό προστατευτικό συνδυασμό.
Είναι αυτονόητο ότι τα μέτρα αυτά πέραν της πρόληψης είναι το ίδιο σημαντικά και απαραίτητα να συνοδεύουν κάθε θεραπεία όταν έχει εγκατασταθεί η αρθροπάθεια.
Ολες οι αρθροπάθειες παρουσιάζουν στην διάρκεια της πορείας τους μέσα σε πολλά χρόνια, κατά περιόδους φλεγμονές. Τότε είναι απαραίτητο η πάσχουσα ή οι πάσχουσες αρθρώσεις να προστατευτούν με ανάπαυση και αποφυγή κάθε επιπρόσθετου παράγοντα που θα επιδεινώσει την φλεγμονή.
Έτσι δεν πρέπει να χρησιμοποιούνται επάνω στην άρθρωση θερμά επιθέματα ή να γίνεται έντονη εντριβή ή να τοποθετούμε την άρθρωση κοντά σε εστία θερμότητας. Ανάλογα με την εκτίμηση που θα κάνει ο γιατρός μπορεί να χρησιμοποιηθούν κρύα επιθέματα, αναλγητικά και αντιφλεγμονώδη φάρμακα ποτέ όμως δεν θα πρέπει να κάνουμε χρήση αυτών χωρίς ιατρική συμβουλή. Όσο χρήσιμα και να είναι τα φάρμακα αυτά αν δεν χρησιμοποιηθούν σωστά και βάσει των ενδείξεών τους, γίνονται ιδιαίτερα επικίνδυνα και απειλητικά ακόμα και για την ζωή μας.
Σήμερα έχουμε αρκετά όπλα να βοηθήσουμε τον περιορισμό της φθοράς των αρθρώσεων όταν έχει ξεκινήσει μία αρθροπάθεια.
Οι αυτοανόσου αιτιολογίας ( πχ ρευματοειδής αρθρίτις ) υπακούουν πολύ καλύτερα σε σύγχρονα φάρμακα που τροποποιούν την πορεία της νόσου αλλά και μειώνουν δραματικά τις συστηματικές επιπτώσεις στον οργανισμό.
Οι θεραπείες αυτές επιλέγονται με ιδιαίτερη προσοχή και ουσιαστικά με εξατομικευμένο σχήμα χορήγησης των φαρμάκων από τον Ρευματολόγο και ποτέ δεν πρέπει ο ασθενής να αυτοσχεδιάζει.
Οι εκφυλιστικής αιτιολογίας αρθροπάθειες,φαρμακευτικά μπορούν να βοηθηθούν με ουσίες που επιταχύνουν ή υποβοηθούν την αυτοδιορθωτική ικανότητα του αρθρικού χόνδρου. Παρά την ύπαρξη πολλών τέτοιων ουσιών χρήσιμες είναι αυτές που μπορούν να απορροφηθούν από το έντερο και να χρησιμοποιηθούν σαν δομικά στοιχεία στον ιστικό μεταβολισμό και την ανάπτυξη των χονδροκυττάρων αλλά και του συνεκτικού ιστού μέσα στον οποίο βρίσκονται τα χονδροκύτταρα. Κύριοι εκπρόσωποι αυτών των ουσιών είναι η Χονδροϊτίνη και η Γλυκοζαμίνη που περιλαμβάνονται σε διάφορα φαρμακευτικά σκευάσματα.
Η διεθνής εμπειρία από την χρήση αυτών είναι αρκετά μακρά πλέον, αλλά τα αποτελέσματα από την χρήση τους δεν είναι σε όλες τις μελέτες θετικά .
Αρκετοί πλέον θεωρούν ότι έχουν ελάχιστη ή καμία ωφέλεια,όμω ςοι περισσότεροι ασπάζονται την άποψη πώς η συστηματική και μακροχρόνια χρήση τους συνοδευόμενη και με όλους τους άλλους βοηθητικούς παράγοντες που προαναφέραμε, οδηγούν σε καθυστέρηση της φθοράς του αρθρικού χόνδρου.
Η σύγχρονη βιοτεχνολογία έχει προσφέρει νέα όπλα στην αντιμετώπιση και βελτίωση των βλαβών του αρθρικού χόνδρου. Δύο μέθοδοι είναι οι πλέον χρησιμοποιούμενες.
Η πρώτη είναι η καλλιέργεια κυττάρων χόνδρου που με ελάχιστα επεμβατικές τεχνικές λαμβάνουμε από τον ίδιο τον ασθενή και στην συνέχεια αυτά με τελείως ειδικό χειρουργικό τρόπο τοποθετούνται στην περιοχή που πάσχει.
H μέθοδος έχει ουσιαστικά βοηθήσει στην αντιμετώπιση συγκεκριμένων βλαβών μικρής κυρίως έκτασης σε μετατραυματικές καταστάσεις νέων ασθενών. Είναι ιδιαίτερα υψηλού κόστους και δεν έχει αποδειχθεί ωφέλιμη στην αντιμετώπιση της εκφυλιστικής αρθροπάθειας .
Η δεύτερη μέθοδος αφορά στην χρήση αυτόλογων αναπτυξιακών παραγόντων που τοποθετούνται στην πάσχουσα άρθρωση. Η διαδικασία περιλαμβάνει την λήψη λίγων ml αίματος (όσο και για μία γενική εξέταση αίματος) που στην συνέχεια με την βοήθεια ενός ειδικού κίτ και μηχανήματος διαχωρίζονται και προσκολλώνται επάνω στα αιμοπετάλια μοριακά συμπλέγματα που ευοδώνουν την ανάπτυξη του αρθρικού χόνδρου και αυτά αιωρούνται στον ορρό του αίματος .
Το προϊόν αυτό με άσηπτες συνθήκες στην συνέχεια γίνεται ένεση στην άρθρωση που πάσχει ενώ ακολουθεί σταδιακή αποκατάσταση της άρθρωσης σύμφωνα με ότι υποδεικνύει ο γιατρός.
Η μέθοδος αυτή είναι σχετικά νέα όμως η υπάρχουσα βιβλιογραφία αλλά και η κλινική εμπειρία από την χρήση της είναι ενθαρρυντικές αρκεί να εφαρμοστεί με τις αυστηρές της ενδείξεις. Βασική προϋπόθεση για την θετική αποτελεσματικότητα είναι να μην υπάρχει μεγάλη φθορά του χόνδρου και ουσιαστικά να έχει ο χόνδρος αναγεννησιακό δυναμικό
Αναπόσπαστο κομμάτι της σύγχρονης θεώρησης στην αντιμετώπιση των αρθροπαθειών αποτελεί η Φυσικοθεραπεία. Η σωστή εφαρμογή των πολλών σύγχρονων μεθόδων, τεχνικών και γνώσεων, έχουν θεαματικά βοηθήσει τόσο στον περιορισμό των επιπτώσεων της κακής λειτουργίας μιας άρθρωσης στο σύνολο του σκελετού, όσο και στην βελτίωση της κίνησης, της σταθερότητας και της μυϊκής δύναμης της ή των αρθρώσεων που πάσχουν .
Με τις κατάλληλες τεχνικές και την εκμάθηση ασκήσεων αλλά και επιλεκτικής ενίσχυσης μυϊκών ομάδων ο φυσικοθεραπευτής μπορεί να περιορίσει ή ακόμα και να αποτρέψει παραμορφώσεις.
Η συμβολή της φυσικοθεραπείας τόσο στην βοήθεια των αρθροπαθειών της Σπονδυλικής Στήλης όσο και των περιφερικών αρθρώσεων είναι εξόχως σημαντική.Ο Φυσίατρος και ο Φυσικοθεραπευτής είναι οι στενότεροι συνεργάτες του Ορθοπαιδικού και του Ρευματολόγου και μαζί πρέπει να καθορίζουν το θεραπευτικό πλάνο του κάθε ασθενούς.
Πολλές φορές χρειάζεται σε κάποια στάδια της θεραπείας η χρήση βακτηριών προκειμένου να αποφορτιστεί και να ηρεμήσει κάποια άρθρωση και ο φυσικοθεραπευτής και πάλι θα διδάξει τον ορθό τρόποχρήσης τους. Πολλοί άνθρωποι θεωρούν υποτιμητικό να χρησιμοποιήσουν βακτηρίες όμως τέτοια βιώματα είναι τελείως λανθασμένα.
Όταν η χρήση τους είναι αναγκαία πρέπει να γίνεται διότι προσφέρουν ανυπολόγιστη βοήθεια στο να υπερκεραστεί μία επιμένουσα φλεγμονή ή προσφέρουν θεμελιώδη βοήθεια στην επούλωση και αποκατάσταση κάποιων βλαβών του αρθρικού χόνδρου.
Το θέμα των αρθροπαθειών είναι τεράστιο και αφορά όλους μας. Σε επόμενα άρθρα θα προσεγγίσουμε τις χειρουργικές τεχνικές δίνοντας έμφαση στην σύγχρονη θέση της χειρουργικής θεραπείας που είναι οι διορθωτικές επεμβάσεις στην άρθρωση που πάσχει, εφ όσον φυσικά υπάρχει η σχετική ένδειξη.
Θεόδωρος Ξενάκης
Καθηγητής Ορθοπαιδικής, Ορθοπαιδικός Χειρουργός