Χρόνια ξηροφθαλμία: Ταλαιπωρεί έναν στους 12 ενήλικες – Ποιες είναι οι πιθανές αιτίες της

Οι περισσότεροι άνθρωποι έχουν νιώσει κάποια στιγμή στη ζωή τους το ανυπόφορο «κάψιμο» ή τον κνησμό (φαγούρα) που αναπτύσσονται όταν «στεγνώνουν» τα μάτια. Ωστόσο, για περισσότερο από το 7% των ενηλίκων, η ξηροφθαλμία δεν αποτελεί παροδική ενόχληση.

Για τους ασθενείς αυτούς αποτελεί ένα χρόνιο πρόβλημα, που πλήττει σοβαρά την ποιότητα ζωής τους και συχνά αντιμετωπίζεται δύσκολα.

Η χρόνια ξηροφθαλμία (ή σύνδρομο ξηροφθαλμίας) δεν προσβάλλει εξίσου όλες τις ηλικίες. Υπολογίζεται ότι στη Δύση ταλαιπωρεί λιγότερο από το 3% των ατόμων ηλικίας 18-34 ετών, έναντι του 18% στις ηλικίες 75 ετών και πάνω.

Συνολικά εκτιμάται ότι οι πάσχοντες υπερβαίνουν τα 344 εκατομμύρια σε όλο τον κόσμο, με τον αριθμό τους να αυξάνεται διαρκώς. Τα περιστατικά είναι περισσότερα στις γυναίκες απ’ ό,τι στους άνδρες (περίπου 9% έναντι 4,5%).

Πολλοί από αυτούς τους ασθενείς ταλαιπωρούνται, διότι τα συμπτώματά τους δεν εξαφανίζονται ούτε όταν ακολουθούν σχολαστικά τη φαρμακευτική θεραπεία που τους έχει χορηγήσει ο γιατρός τους. Πριν από λίγα χρόνια, έρευνα στις ΗΠΑ είχε δείξει ότι μόνο ο ένας στους 9 ασθενείς (το 13%) έχουν παρατεταμένη ανακούφιση των συμπτωμάτων τους με τα απλά, μη συνταγογραφούμενα κολλύρια.

Γι’ αυτό τον λόγο βιώνουν αναγκάζονται να ζουν με πολλαπλά συμπτώματα, με πιο συχνά:

• Την ξηρότητα των ματιών (76%)
• Την αίσθηση ότι υπάρχει κάτι μέσα στο μάτι (64%)
• Την κόπωση των ματιών (62%)
• Την ευαισθησία στο φως (62%)
• Τη θολωμένη όραση (60%)

Πρόβλημα με τα δάκρυα

Όπως εξηγεί ο χειρουργός οφθαλμίατρος δρ Αναστάσιος-Ι Κανελλόπουλος, καθηγητής Οφθαλμολογίας στο Πανεπιστήμιο της Νέας Υόρκης, η χρόνια ξηροφθαλμία είναι μία μορφή της νόσου της οφθαλμικής επιφάνειας (ocular surface disease).

Η νόσος της οφθαλμικής επιφάνειας είναι μία ομάδα διαταραχών οι οποίες προκαλούν μειωμένη παραγωγή δακρύων ή καλής ποιότητας δακρύων.

Τα δάκρυα είναι απαραίτητα για τη λίπανση των ματιών. Η έλλειψη ή η κακή ποιότητά τους προκαλεί ξηροφθαλμία. Η νόσος της οφθαλμικής επιφάνειας είναι μία πολύπλοκη παθολογική οντότητα, διότι διαθέτει πολλούς υποτύπους οι οποίοι συχνά έχουν αλληλοκαλυπτόμενα συμπτώματα. Επομένως, δεν είναι πάντοτε εύκολο να τεθεί η σωστή διάγνωση.

Άλλες παθήσεις με παρόμοια συμπτώματα

Πόσο μάλλον που συμπτώματα παρόμοια με αυτά του συνδρόμου ξηροφθαλμίας έχουν διάφορες άλλες καταστάσεις, όπως:

• Η αλλεργική επιπεφυκίτιδα
• Η βλεφαρίτιδα
• Η δυσλειτουργία των μεϊβομιανών αδένων
• Το σύνδρομο χαλαρού βλεφάρου (floppy eyelid syndrome)
• Το σύνδρομο συχνού και επίμονου «σκουπίσματος» των βλεφάρων (mucous fishing syndrome)
• Οι δυστροφίες του κερατοειδούς χιτώνα του ματιού
• Οι τοξικές αντιδράσεις στα φάρμακα ή στα καλλυντικά

Σε όλες αυτές τις περιπτώσεις, τα τεχνητά δάκρυα παρέχουν μόνο προσωρινή ανακούφιση, αφού δεν αντιμετωπίζουν την υποκείμενη αιτία τους.

Ειδικά στην Ελλάδα, μία μεγάλη ομάδα ασθενών που υποδιαγιγνώσκονται είναι οι γυναίκες με ξηροφθαλμία λόγω υποκείμενης θυρεοειδοπάθειας ή άλλου αυτοάνοσου νοσήματος.

Εξειδικευμένα διαγνωστικά εργαλεία

Είναι επομένως πιθανό πολλά συμπτώματα να αποδίδονται στο σύνδρομο ξηροφθαλμίας, αλλά οι ασθενείς να έχουν στην πραγματικότητα κάτι άλλο. Όταν συμβαίνει, είναι λογικό να μην βλέπουν βελτίωση αφού κάνουν λάθος θεραπεία, κατά τον κ. Κανελλόπουλο.

Τα καλά νέα είναι ότι υπάρχουν εξειδικευμένα διαγνωστικά εργαλεία που μπορούν να εντοπίσουν την ακριβή αιτία των συμπτωμάτων τους, καθώς και ποικίλες θεραπείες που μπορεί να βοηθήσουν, σύμφωνα με την Αμερικανική Ακαδημία Οφθαλμολογίας (AAO).

Τα σύγχρονα διαγνωστικά τεστ μπορούν, λ.χ.,  να εξακριβώσουν εάν ένας ασθενής έχει χρόνια ξηροφθαλμία ή αν πάσχει από κάποιον άλλο τύπο της νόσου της οφθαλμικής επιφάνειας. Το τεστ για παράδειγμα Tearlab Osmolarity System (μέτρηση της οσμωμοριακότητας της δακρυϊκής στιβάδας) μπορεί να δείξει αν κάποιος έχει σύνδρομο ξηροφθαλμίας και πόσο σοβαρό είναι.

Άλλα τεστ αξιολογούν την ποιότητα των δακρύων. Υπάρχουν επίσης απεικονιστικές εξετάσεις που εντοπίζουν τυχόν προβλήματα στους μεϊβομιανούς αδένες. Οι αδένες αυτοί  παράγουν ένα έλαιο που υπάρχει στα υγιή δάκρυα.

Μπορεί ακόμα να γίνουν ειδικές απεικονιστικές εξετάσεις, όπως η οπτική τομογραφία συνοχής (OCT), που ελέγχουν το επιθήλιο του κερατοειδούς χιτώνα.

Πώς αντιμετωπίζεται

Το να τεθεί σωστή διάγνωση είναι βασικό, διότι υπάρχουν πολλές θεραπευτικές επιλογές. Μπορεί όμως να χρειασθεί χρόνος έως ότου βρεθεί η ενδεδειγμένη για έναν ασθενή.

Σε πολλές περιπτώσεις στους πάσχοντες δεν χορηγείται μία θεραπεία, αλλά συνδυασμός θεραπειών. Αυτές συμπεριλαμβάνουν μεταξύ άλλων:

• Τεχνητά δάκρυα
• Αλλαγές στον τρόπο ζωής και τη διατροφή
• Απόφραξη των δακρυϊκών πόρων με βύσματα σιλικόνης
• Ειδικά φάρμακα που εφαρμόζονται τοπικά ή λαμβάνονται από το στόμα

«Οι περισσότεροι πάσχοντες με ξηροφθαλμία βρίσκουν  λύση με τη συνταγογράφηση χρόνιας χρήσης οφθαλμικών σταγόνων τοπικής κυκλοσπορίνης», τονίζει ο κ. Κανελλόπουλος. «Πρόκειται για επιλογές  που προσαρμόζονται αναλόγως με την εποχή και την ένταση των συμπτωμάτων. Πάντως σε κάθε περίπτωση είναι απαραίτητο να αντιμετωπίζεται σωστά η χρόνια ξηροφθαλμία, γιατί αν αφεθεί πολύ καιρό χωρίς την κατάλληλη θεραπεία, μπορεί να οδηγήσει σε πόνο, έλκη ή ουλές του κερατοειδούς. Σε σπάνιες περιπτώσεις, δε, μπορεί να προκαλέσει απώλεια της όρασης».

Φωτογραφία: iStock