Έχετε αδιόρθωτα προβλήματα όρασης; Μπορεί να υπονομεύετε την υγεία του μυαλού σας

Οι οφθαλμοπάθειες που μειώνουν την όραση και παραμένουν αδιόρθωτες μετά την ηλικία των 60 ετών, μπορεί να αποτελούν σημαντικό παράγοντα κινδύνου για άνοια, σύμφωνα με ολοένα περισσότερες μελέτες.

Η πιο πρόσφατη από αυτές δημοσιεύθηκε πριν από λίγες εβδομάδες στην ιατρική επιθεώρηση The Lancet. Διεθνής ομάδα επιστημόνων ανέφεραν ότι οι πάσχοντες από άνοια θα τριπλασιαστούν σχεδόν έως το 2050. Θα έχουν φθάσει στα 153 εκατομμύρια, από 55 εκατομμύρια που ήταν το 2020.

Σημαντικό ποσοστό αυτών των περιστατικών οφείλονται σε παράγοντες κινδύνου που μπορούν να αντιμετωπιστούν. Μεταξύ αυτών συμπεριλαμβάνεται η απώλεια όρασης στην τρίτη ηλικία. Οι ερευνητές υπολόγισαν ότι αν θεραπεύονταν ή αποτρέπονταν όλα τα περιστατικά της, θα μειώνονταν κατά 2% τον χρόνο τα κρούσματα άνοιας.

Άλλη μελέτη που δημοσιεύθηκε το 2023 στην ιατρική επιθεώρηση JAMA Ophthalmology, έδειξε ότι η επίπτωση της άνοιας ήταν 40-72% υψηλότερη στους ηλικιωμένους που είχαν διαταραχή της όρασης. Μάλιστα όσο μεγαλύτερη ήταν η διαταραχή αυτή, τόσο αυξάνονταν τα περιστατικά άνοιας.

«Η πρόληψη της άνοιας αποτελεί σημαντική προτεραιότητα, δεδομένης της τεράστιας επίπτωσής της στους ασθενείς και τις οικογένειές τους, στα συστήματα υγείας και στην κοινωνία», αναφέρει ο χειρουργός οφθαλμίατρος δρ Αναστάσιος-Ι. Κανελλόπουλος, καθηγητής Οφθαλμολογίας στο Πανεπιστήμιο της Νέας Υόρκης. «Ο αριθμός των ηλικιωμένων με άνοια αυξάνεται συνεχώς και προς το παρόν δεν έχει βρεθεί τρόπος να θεραπευτεί. Γι’ αυτό τον λόγο έχει ζωτική σημασία να τεκμηριωθεί ο ρόλος παραγόντων κινδύνου που θα μπορούσαν να τροποποιηθούν, όπως η μείωση/απώλεια όρασης»

Υπολογίζεται ότι το 90% της μειωμένης όρασης στην τρίτη ηλικία μπορεί να προληφθεί ή να αντιμετωπιστεί, συνεχίζει. Ωστόσο πολλοί ασθενείς παραμένουν με αδιόρθωτα προβλήματα οράσεως που δεν υπονομεύουν μόνο την καθημερινότητα, αλλά και τις νοητικές λειτουργίες τους.

Οι επικίνδυνες παθήσεις

Συνολικά, τα υπάρχοντα επιστημονικά δεδομένα υποδηλώνουν πως τα άτομα με απώλεια όρασης στην τρίτη ηλικία έχουν σχεδόν 50% περισσότερες πιθανότητες να αναπτύξουν άνοια, σε σύγκριση με τους συνομηλίκους τους που βλέπουν καλά.

Υπάρχουν επίσης στοιχεία ότι ορισμένες παθήσεις των ματιών σχετίζονται ισχυρά με την έκπτωση των νοητικών λειτουργιών. Η διαβητική αμφιβληστροειδοπάθεια, π.χ., και ο καταρράκτης συνδέονται με αυξημένο κίνδυνο. Αντιθέτως, τον κίνδυνο μπορεί να μειώσει:

1. Η θεραπεία των υποκείμενων οφθαλμοπαθειών
2. Η αποκατάσταση της όρασης με οπτικά βοηθήματα (π.χ. διορθωτικά γυαλιά)

Σε μία μελέτη, λ.χ., ασθενείς με καταρράκτη που υποβλήθηκαν σε χειρουργική αντικατάσταση του θολωμένου οφθαλμικού φακού, μείωσαν κατά 30% τον κίνδυνο άνοιας. Μία άλλη μελέτη έδειξε ότι τελικά ο κίνδυνος για άνοια εξισώνεται στους ασθενείς που κάνουν επιτυχημένη επέμβαση καταρράκτη με εκείνον που διατρέχουν όσοι δεν πάσχουν από αυτόν.

Είναι αιτιολογική η συσχέτιση;

«Εάν η συσχέτιση της μειωμένης όρασης και της άνοιας είναι αιτιολογική, θα έχει σημαντική κλινική σημασία. Και αυτό διότι πολλές παθήσεις των ματιών μπορούν να θεραπευτούν. Απλώς δεν είναι εύκολο να αποδειχτεί», τονίζει ο κ. Κανελλόπουλος.

Μια πρώτη προσπάθεια για να εξακριβωθεί η φύση της συσχέτισης μειωμένης όρασης και άνοιας έγινε σε μεγάλη μελέτη σε ασθενείς με καταρράκτη. Η μελέτη συμπεριέλαβε και γενετικά δεδομένα. Δημοσιεύθηκε πριν από ένα μήνα στην ιατρική επιθεώρηση JAMA Network Open.

Το συμπέρασμά της ήταν ότι ο καταρράκτης αυξάνει τον κίνδυνο να αναπτυχθεί κυρίως αγγειακή άνοια. Επιπλέον, συνδέεται και με μειωμένο ολικό όγκο εγκεφάλου. «Τα ευρήματα αυτά ενισχύουν περαιτέρω τη θεωρία ότι η διόρθωση του καταρράκτη μπορεί να μειώνει τον κίνδυνο άνοιας», εξηγεί ο καθηγητής.

Οι πιθανές αιτίες

Πώς θα μπορούσε όμως η μειωμένη όραση να οδηγεί στην έκπτωση των νοητικών λειτουργιών; Η ακριβής αιτία της συσχέτισης δεν είναι γνωστή. Οι ειδικοί εκτιμούν ότι μία πιθανή αιτία είναι ενδεχομένως ότι οι ασθενείς περιορίζουν τις κοινωνικές επαφές τους λόγω της μειωμένης όρασης και σταδιακά απομονώνονται. Η κοινωνική απομόνωση όμως συχνά ακολουθείται από κατάθλιψη. Και τα δύο αποτελούν γνωστούς παράγοντες κινδύνου για άνοια.

Η μείωση των αισθητήριων (δηλαδή των οπτικών) ερεθισμάτων που φθάνουν στον εγκέφαλο επίσης είναι πολύ σημαντική. Δεν είναι άλλωστε τυχαίο ότι και μία άλλη αισθητήρια διαταραχή (η βαρηκοΐα) επίσης ευνοεί την άνοια.

«Η μείωση των αισθητήριων ερεθισμάτων έχει ως συνέπεια μειωμένη διέγερση του εγκεφάλου. Η συνεχής διέγερση όμως είναι πολύ σημαντική για την πρόληψη της ατροφίας του. Η ατροφία με τη σειρά της έχει δομικές και λειτουργικές συνέπειες στον εγκέφαλο. Πόσο μάλλον που τα τμήματα του εγκεφάλου είναι αλληλένδετα και η διέγερση (ή η απουσία της) ενός τμήματος έχει αντίκτυπο και σε πολλά άλλα», λέει ο κ. Κανελλόπουλος.

Ένα άλλο ενδεχόμενο είναι η μείωση της όρασης να επιταχύνει την έκπτωση των νοητικών λειτουργιών σε ανθρώπους που ήδη βρίσκονταν σε πρώιμα στάδια άνοιας. «Χρειάζεται πολλή προσπάθεια από τον εγκέφαλο για να αντιληφθεί τι συμβαίνει σε έναν κόσμο που είναι θολός γύρω του. Έτσι ίσως του απομένουν λίγες δυνάμεις για τη μνήμη και τις άλλες νοητικές δεξιότητες», εξηγεί ο καθηγητής.

Τι μπορείτε να κάνετε

Τι σημαίνουν πρακτικά όλ’ αυτά; Ότι έχει ζωτική σημασία να ελέγχετε προληπτικά την όρασή σας σε τακτά χρονικά διαστήματα. Ειδικά μετά τα 40 έτη, ο έλεγχος πρέπει να γίνεται μία φορά τον χρόνο. Με αυτό τον τρόπο μπορούν  να διαγνωστούν και να αντιμετωπιστούν εγκαίρως τυχόν προβλήματα.

«Η αναγνώριση νέων παραγόντων κινδύνου για άνοια έχει μεγάλο ερευνητικό ενδιαφέρον για εμάς τους επιστήμονες. Όταν όμως αυτοί οι παράγοντες μπορούν να διορθωθούν στις περισσότερες περιπτώσεις, τότε αποκτούν ξεχωριστή σημασία για τους ασθενείς. Η διόρθωση των οφθαλμολογικών παθήσεων δεν μειώνει μόνο τον κίνδυνο άνοιας αργότερα στη ζωή, αλλά και την ποιότητα της ζωής σήμερα και στο μέλλον», καταλήγει ο κ. Κανελλόπουλος.

Φωτογραφία: iStock