Έρευνα για την υπογονιμότητα: Ποια τα προβλήματα και οι λύσεις (μέρος 2ο)

Iatropedia
28 Μαρτίου 2013 | 06:00

Η μεγάλη έρευνα του iatropedia.gr, για την υπογονιμότητα συνεχίζεται. Στα επιστημονικά άρθρα που θα διαβάσετε θα κατανοήσετε πλήρως τι είναι η υπογονιμότητα, που οφείλεται, ποιοι παράγοντες την προκαλούν και ποια είναι τα συμπτώματα πριν εκδηλωθεί, ενώ θα ενημερωθείτε για όλες τις νεότερες εξελίξεις τις επιστήμης. Η έρευνα χωρίζεται χονδρικά στην Ανδρική υπογοιμότητα και στη Γυναικεία υπογονιμότητα. Σήμερα συνεχίζουμε με την ανδρική υπογονιμότητα και την ορχική ανεπάρκεια.

Του Σωτήρη Ανδρεαδάκη

χειρουργού Ουρολόγου- Ανδρολόγου

fellow of the European Board of Urology

ΟΡΧΙΚΗ ΑΝΕΠΑΡΚΕΙΑ

Μπορεί να προκληθεί από τις ακόλουθες καταστάσεις:

– Κρυψορχία. Είναι η κατάσταση κατά την οποία ο ένας ή και οι δύο όρχεις δεν παίρνουν τη φυσιολογική τους θέση στο όσχεο, αλλά παραμένουν μέσα στο σώμα, με αποτέλεσμα να γίνονται ατροφικοί και μη λειτουργικοί λόγω του θερμότερου περιβάλλοντος. Η κρυψορχία είναι παρούσα κατά τη γέννηση και πρέπει να αντιμετωπίζεται μέσα στο πρώτο έτος ζωής για να διασωθεί ο πάσχων όρχις. Η αντιμετώπιση είναι η χειρουργική τοποθέτηση του όρχεος στη φυσιολογική του θέση.

– Ορχίτιδα ( ιογενής ): Αφορά κυρίως στη φλεγμονή των όρχεων που μπορεί να παρουσιαστεί κατά την προσβολή ενός αγοριού ή άνδρα από τον ιό της παρωτίτιδας (μαγουλάδες) και να προκαλέσει βλάβη της σπερματογένεσης. Τώρα που εμβολιάζονται τα παιδιά κατά της νόσου αυτής, είναι πάρα πολύ σπάνια.

– Συστροφή όρχεος: είναι μία πολύ επείγουσα κατάσταση, κατά την οποία ο όρχις κάνει μία ή περισσότερες στροφές γύρω από τον κατακόρυφο άξονά του, με αποτέλεσμα να προκαλείται στραγγαλισμός των αγγείων του και εάν παραμείνει χωρίς αντιμετώπιση οδηγεί σε νέκρωση και απώλεια του όρχεος. Εκδηλώνεται με ξαφνικό δυνατό πόνο στον ένα όρχη, με αντανάκλαση στην κοιλιά και συχνά συνοδεύεται με εμετό. Επειδή όμως δεν είναι πάντα τόσο θορυβώδης η εικόνα, κάθε πόνος που εμφανίζεται στο όσχεο πρέπει να ελέγχεται από ουρολόγο. Η αντιμετώπιση είναι άμεση χειρουργική ανάταξη της συστροφής και σταθεροποίηση του όρχεος.

– Κυτταροτοξική θεραπεία (χημειοθεραπεία): προκαλεί παροδική συνήθως βλάβη της σπερματογένεσης, η οποία μπορεί να επανέλθει μετά από άλλοτε άλλο χρονικό διάστημα. Λόγω του υψηλού κινδύνου για μόνιμη βλάβη, πριν υποβληθεί οποιοσδήποτε άνδρας αναπαραγωγικής ηλικίας σε χημειοθεραπεία για την αντιμετώπιση κάποιας κακοήθειας, θα πρέπει να δίνει σπέρμα για φύλαξη σε βαθειά κατάψυξη.

– Ακτινοθεραπεία: ισχύουν τα ίδια όπως και για την χημειοθεραπεία.

Χρωμοσωμικές ανωμαλίες: πρόκειται για γενετικές ανωμαλίες, οι οποίες δεν θεραπεύονται και τα άτομα που τις φέρουν παρουσιάζουν ορχική ανεπάρκεια, συνήθως και στην σπερματογένεση, αλλά και στην παραγωγή τεστοστερόνης. Σε άτομα με ολιγοασθενοτερατοσπερμία απαντώνται σε ποσοστό 3-12%, ενώ σε αζωοσπερμικούς ασθενείς μπορεί να φτάσουν και σε ποσοστό 20%. Η πιο συχνή τέτοια ανωμαλία είναι το σύνδρομο Kleinefelter.

ΑΠΟΦΡΑΞΗ ΤΗΣ ΓΕΝΝΗΤΙΚΗΣ ΟΔΟΥ ΤΟΥ ΑΝΔΡΑ

Πρόκειται για απόφραξη στην οδό μεταφοράς του σπέρματος και μπορεί να συμβεί από το επίπεδο της επιδιδυμίδας έως και των εκσπερματιστικών πόρων. Τα αίτια της απόφραξης είναι τα εξής:

– Λοιμώξεις της γεννητικής οδού και των επικουρικών αδένων: αποτελούν και τα συχνότερα αίτια απόφραξης. Πρόκειται για διάφορες φλεγμονές που μπορεί να προσβάλλουν τους όρχεις, τις επιδιδυμίδες, το σπερματικό πόρο, τις σπερματοδόχους κύστεις, τους εκσπερματιστικούς πόρους, αλλά κυρίως τον προστάτη (Σχήμα 4).

Τα μικρόβια που προκαλούν αυτές τις φλεγμονές, είναι ο γονόκοκκος, ο σταφυλόκοκκος, το κολοβακτηρίδιο, ο πρωτέας, η κλεμψιέλα, καθώς επίσης και το μυκόπλασμα, τα χλαμύδια, το ου- ρεόπλασμα, η σύφιλη και η φυματίωση. Προσωπική πολύχρονη εμπειρία των συγγραφέων αναδεικνύει τις φλεγμονές του προστάτη ως το κυριότερο αίτιο της ανδρικής υπογονιμότητας, και οφείλονται στην πρωκτική επαφή χωρίς προφυλακτικό.

– Προστατική κύστη του Muller: αφορά την παρουσία μίας συγγενούς κύστης μέσα στον προστάτη που προκαλεί απόφραξη των εκσπερματι- στικών πόρων. Στο σχήμα 5 βλέπουμε μία τέτοια κύστη όπως φαίνεται στο διορθικό υπερηχογράφημα.

– Μετά από επεμβάσεις στη βουβωνική περιοχή ή στο όσχεο: απόφραξη ή διακοπή της γεννητικής οδού μπορεί να προκληθεί ιατρογενώς, κατά τη διενέργεια επεμβάσεων για την αντιμετώπιση μιας βουβωνοκήλης, κιρσοκήλης, υδροκήλης κ.ά.

– Συγγενής απλασία του σπερματικού πόρου ή της επιδιδυμίδας: πρόκειται για εκ γενετής έλλειψη των στοιχείων αυτών. Όταν βρίσκεται αυτή η ανωμαλία, θα πρέπει να γίνεται έλεγχος στον άνδρα για το γονίδιο της κυστικής ίνωσης, για την αποφυγή γέννησης παιδιού με τη θανατηφόρα αυτή ασθένεια, αφού το παθολογικό γονίδιο ανευρίσκεται σε ένα ποσοστό 4% των ανδρών.

ΕΝΔΟΚΡΙΝΙΚΕΣ ΔΙΑΤΑΡΑΧΕΣ

Είναι γενικά σπάνιες καταστάσεις (1,3-2%) και περιλαμβάνουν:- Δυσλειτουργία του υποθαλάμου- απαντάται σε κάποια σπάνια σύνδρομα ( Kallmann, Prader-Willi)

– Ανεπάρκεια της υπόφυσης- εδώ υπάρχει μειωμένη παραγωγή των ορμονών της υπόφυσης (FSH και LH) και μπορεί να οφείλεται σε όγκους, έμφρακτα ή επεμβάσεις στην υπόφυση, παρατηρείται όμως και σε αιματολογικές ασθένειες, όπως η δρεπανοκυτταρική και η β-μεσογειακή αναιμία.

– Υπερπρολακτιναιμία: αύξηση της παραγωγής της ορμόνης προλακτίνης μπορεί να οφείλεται σε αδενώματα (καλοήθεις όγκους) της υπόφυσης και προκαλεί υποσπερματογένεση.

– Εξωγενείς ορμόνες- η περίσσεια οιστρογόνων, ανδρογόνων ή γλυκοκορτικοειδών συνήθως από εξωγενή λήψη, μπορεί να επηρεάσει τη σπερματογένεση.

– Υπερθυρεοειδισμός, νεανικός σακχαρώδης διαβήτης

ΚΙΡΣΟΚΗΛΗ

Πρόκειται για κιρσοειδή διάταση του φλεβικού πλέγματος του σπερματικού τόνου, που αποχετεύει το αίμα από τον όρχη προς τη σπερματική φλέβα (Σχήμα 6). Ανευρίσκεται στο 15-20 % του γενικού πληθυσμού, ποσοστό που ανέρχεται στο 35% των ανδρών με υπογονιμότητα. Διαταραχές στο σπερμοδιάγραμμα αναδεικνύονται στο 50% των ανδρών με κιρσοκήλη. Η κιρσοκήλη επιφέρει καθυστέρηση της ανάπτυξης του εφηβικού όρχεος και συνδέεται με ορισμένες ορμονικές διαταραχές. Ο πιο πιθανός μηχανισμός βλάβης είναι η αυξημένη θερμοκρασία στο όσχεο λόγω της λίμνασης του αίματος. Η διάγνωση τίθεται βασικά με τη φυσική εξέταση και επιβεβαιώνεται με το έγχρωμο Doppler. Η διόρθωση είναι είτε χειρουργική, είτε με εμβολισμό της έσω σπερματικής φλέβας.

ΑΝΟΣΟΛΟΓΙΚΑ ΑΙΤΙΑ

Νεώτερα δεδομένα καταδεικνύουν ότι σε ένα ποσοστό 10-20% της ανεξήγητης υπογονιμότητας η αιτιολογία είναι μια ανοσολογική διαταραχή που εκφράζεται με την παρουσία αντισπερματικών, αντιθυρεοσφαιρικών, αντιμιτοχονδριακών ή αντικαρδιολιπινικών αντισωμάτων στον ορό του αίματος ή στο σπέρμα του άνδρα και στον ορό της γυναίκας καθώς και αντιπατρικών αντισωμάτων στη βλέννη του τραχήλου της μήτρας στη γυναίκα. Στα ανοσολογικά αίτια κατατάσσονται και οι διαταραχές ιστοσυμβατότητας (σύστημα HLA).

ΣΕΞΟΥΑΛΙΚΕΣ ΔΙΑΤΑΡΑΧΕΣ

Αρκετά ζευγάρια (ποσοστό περίπου 4,2%),αδυνατούν να φθάσουν σε ολοκληρωμένη σεξουαλική πράξη με αποτέλεσμα τη γονιμοποίηση, συνεπεία κάποιων από τις ακόλουθες καταστάσεις:

– στυτική δυσλειτουργία – διαταραχές εκσπερμάτισης

– υποσπαδίας και άλλες ανατομικές δυσμορφίες

– συχνότητα – συγχρονισμός

Οι καταστάσεις αυτές θα πρέπει να αναγνωρίζονται και να αντιμετωπίζονται, κάτι που προϋποθέτει την ύπαρξη σωστής ενημέρωσης και σεξουαλικής διαπαιδαγώγησης, κάτι το οποίο δυστυχώς είναι ανύπαρκτο στη χώρα μας.

ΦΑΡΜΑΚΑ, ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ, ΣΤΡΕΣ

Η παραγωγή των σπερματοζωαρίων όπως είπαμε είναι μία πολύπλοκη και πολύ ευαίσθητη διαδικασία, η οποία επηρεάζεται από πάρα πολλούς παράγοντες που μπορεί να υπάρχουν στο περιβάλλον μας. Έτσι, η λήψη κάποιων φαρμάκων, η κατάχρηση αλκοόλ, το κάπνισμα, η τακτική έκθεση σε υψηλές θερμότητες για εργασιακούς λόγους ή με τη χρήση σάουνας και τακτικών μεγάλης διάρκειας θερμών λουτρών, μπορούν να βλάψουν τη σπερματογένεση, ενώ είναι βέβαιη και η βλαπτική επίδραση της έκθεσης σε τοξικούς παράγοντες όπως φυτοφάρμακα, εντομοκτόνα, μυκητοκτόνα, κάδμιο, κασσίτερο, μόλυβδο, πλαστικά, διοξίνες, ακτινοβολίες και άλλα. Δεν θα πρέπει να παραγνωρίζεται και το άγχος, το στρες της καθημερινότητας καθώς και άλλοι ψυχολογικοί παράγοντες που μπορεί να δρουν αρνητικά στο ορμονικό προφίλ και τη σπερματογένεση του υπογόνιμου άνδρα. Τέλος, ερευνάται ιδιαίτερα τελευταία η επίδραση της ηλεκτρομαγνητικής ακτινοβολίας στην παραγωγή του σπέρματος, καθώς στη ζωή μας προστίθενται καθημερινά συσκευές που παράγουν τέτοια ακτινοβολία, κάποιες από τις οποίες μάλιστα τις έχουμε καθημερινά σε επαφή με το σώμα μας, ακόμα και όλη τη μέρα (κινητά τηλέφωνα, Bluetooth, mp3 players, ραδιόφωνα, υπολογιστές, τηλεοράσεις, φούρνοι μικροκυμάτων κλπ).

Πρέπει να τονίσουμε στο σημείο αυτό ιδιαίτερα, ότι από μία πρόσφατη μελέτη που ανακοινώθηκε στο Πανευρωπαϊκό Συνέδριο για την Ανθρώπινη Αναπαραγωγή στο Βερολίνο, προκύπτει ότι η καθημερινή χρήση κινητού τηλεφώνου μειώνει τις παραμέτρους του σπέρματος σε νέους άνδρες σε ποσοστό έως και 33%.

ΙΔΙΟΠΑΘΗΣ ΑΝΕΠΑΡΚΕΙΑ ΣΠΕΡΜΑΤΙΚΟΥ ΕΠΙΘΗΛΙΟΥ (ΙΑΣΕ)

Πρόκειται για περιπτώσεις υπογονιμότητας όπου παρά τον πλήρη έλεγχο δεν αναδεικνύεται κάποιος αιτιολογικός παράγοντας. Τότε μιλάμε για ΙΑΣΕ, η οποία αντιπροσωπεύει τουλάχιστον το 25% των περιπτώσεων υπογονιμότητας.

Εξαντλώντας την περιγραφή των αιτίων της ανδρικής υπογονιμότητας, δεσμεύομαι να επανέλθω σύντομα με ένα άρθρο για τη διερεύνηση και αντιμετώπιση του υπογόνιμου άνδρα.

ΑΥΡΙΟ Η ΣΥΝΕΧΕΙΑ ΤΗΣ ΜΕΓΑΛΗΣ ΕΡΕΥΝΑΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΥΠΟΓΟΝΙΜΟΤΗΤΑ