Φακίδες στα μάτια: Μία άγνωστη συνέπεια του ήλιου

Έχετε παρατηρήσει ποτέ στα μάτια μερικών ανθρώπων κάτι μικρές, σκούρες κηλίδες που εμφανίζονται στο έγχρωμο τμήμα τους, την ίριδα; Οι κηλίδες αυτές είναι φακίδες και ως φαίνεται σχετίζονται με την υπερβολική έκθεση στον ήλιο.

Στο συμπέρασμα αυτό είχαν καταλήξει πριν από λίγα χρόνια επιστήμονες από την Αυστρία, οι οποίοι εξέτασαν 632 ερασιτέχνες κολυμβητές ηλικίας έως και 84 ετών. Οι άνθρωποι αυτοί κολυμπούσαν τακτικά στις υπαίθριες πισίνες της πατρίδας τους.

Το 76% από αυτούς είχαν τουλάχιστον μία «φακίδα» στην ίριδα. Ο μέσος όρος ήταν πέντε φακίδες στα μάτια (ο αριθμός τους κυμαινόταν από 1 έως 70). Στο 73% των περιπτώσεων οι φακίδες εντοπίζονταν και στα δύο μάτια, ενώ στους υπόλοιπους μόνο στο ένα.

Οι φακίδες στα μάτια φάνηκε να συσχετίζονται ισχυρά με την ηλικία. Οι συμμετέχοντες που τις έφεραν ήταν μεσήλικες και ηλικιωμένοι. Αντιθέτως, όσοι δεν είχαν φακίδες στα μάτια ήσαν νεαροί ενήλικες (διάμεση ηλικία 42 και 28 ετών, αντιστοίχως). Τα άτομα με φακίδες στα μάτια είχαν επίσης:

• Ιστορικό πολλών, σοβαρών ηλιακών εγκαυμάτων στη διάρκεια της ζωής τους. Το 31% είχαν πάθει κατά το παρελθόν περισσότερα από 10 ηλιακά εγκαύματα με φουσκάλες. Το αντίστοιχο ποσοστό στους εθελοντές χωρίς φακίδες στα μάτια ήταν 19%
• Εμφανείς δερματικές βλάβες (π.χ. κηλίδες στα χέρια) εξαιτίας της υπερβολικής έκθεσης στον ήλιο. Το 72% των ατόμων με φακίδες στα μάτια είχαν ηλιακές κηλίδες στα χέρια. Πρόκειται για χρωματικές αλλοιώσεις του δέρματος εξαιτίας του ήλιου, που εκδηλώνονται ως γκρι, καφέ ή μαύρα, επίπεδα στίγματα. Το αντίστοιχο ποσοστό στους εθελοντές χωρίς φακίδες ήταν 45%.

Τι είναι

«Οι φακίδες της ίριδας είναι πολύ συνηθισμένες. Υπολογίζεται ότι εμφανίζονται στο περίπου 60% των ενηλίκων», λέει ο χειρουργός-οφθαλμίατρος Δρ. Αναστάσιος-Ι. Κανελλόπουλος, καθηγητής Οφθαλμολογίας στο Πανεπιστήμιο της Νέας Υόρκης. «Αν και η ονομασία τους θυμίζει τις φακίδες του δέρματος, στην πραγματικότητα είναι εντελώς διαφορετικές».

Όπως εξηγεί, οι φακίδες του δέρματος είναι ομάδες μελανοκυττάρων που υπερπαράγουν την χρωστική ουσία μελανίνη. Ωστόσο οι αντίστοιχες κηλίδες της ίριδας είναι μικρές αποικίες άτυπων μελανοκυττάρων τα οποία αναπτύσσονται στην επιφάνεια της ίριδας. Τα μελανοκύτταρα αυτά παρουσιάζουν διαφορές ως προς την ικανότητά τους να συνθέτουν μελανίνη.

Παρότι οι φακίδες της ίριδας είναι εξαιρετικά συχνές, λίγα είναι γνωστά για την αιτία τους. Αυτό όμως που έχει παρατηρηθεί είναι ότι εμφανίζονται περισσότερο στους μεγάλης ηλικίας ανθρώπους.

Επιπλέον, «στη χώρα μας είναι λιγότερο διακριτές στους περισσότερους άνδρες και γυναίκες», λέει ο κ. Κανελλόπουλος. «Αυτό οφείλεται στο ότι έχουμε πολύ μεγάλα ποσοστά ατόμων με σκούρα χρώματα ίριδας, σε αντίθεση με το κλινικό δείγμα που μελέτησαν οι ερευνητές στην Αυστρία».

Συμπτώματα και πρόγνωση

Τα καλά νέα είναι πως οι φακίδες εμφανίζονται μεν στο εσωτερικό των ματιών, αλλά δεν αλλάζουν την αρχιτεκτονική της ίριδας. Έτσι, δεν προκαλούν συμπτώματα. Εξαιρετικά σημαντικό είναι επίσης το γεγονός ότι δεν εξελίσσονται σε καρκίνο.

Οι κηλίδες αυτές συνήθως περνούν εντελώς απαρατήρητες από το άτομο που τις έχει, έως ότου τις παρατηρήσει κάποιος άλλος και τον ενημερώσει γι’ αυτές.

Η νέα μελέτη δημοσιεύθηκε στο έγκριτο οφθαλμολογικό επιστημονικό  περιοδικό Investigative Ophthalmology & Visual Science (IOVS).

Η πρόληψη

Τα στοιχεία της επιβεβαίωσαν ότι οι φακίδες στα μάτια εμφανίζονται λιγότερο συχνά σε όσους έχουν σκουρόχρωμες ίριδες. Είναι επίσης σπανιότερες σε όσους λαμβάνουν όλα τα μέτρα ηλιοπροστασίας.

«Η μεμονωμένη χρήση γυαλιών και φακών, ακόμα και γυαλιών ηλίου, δεν συσχετίσθηκε με την παρουσία των φακίδων», εξηγεί ο κ. Κανελλόπουλος. «Η συνδυασμένη χρήση προστατευτικών μέσων, όμως, φάνηκε να δρα προστατευτικά».

Αυτό δεν είναι και τόσο παράλογο, δεδομένου ότι κανένα μέτρο ηλιοπροστασίας από μόνο του δεν είναι τόσο αποτελεσματικό, όσο η ταυτόχρονη υιοθέτηση πολλών. Η χρήση γυαλιών ηλίου, λ.χ., δεν είναι εξίσου προστατευτική για τα μάτια με την χρήση των γυαλιών, μαζί με καπέλο και με παραμονή σε σκιερό μέρος.

Τα σημεία ανάπτυξης

Ίσως γι’ αυτό, η νέα μελέτη έδειξε ότι οι φακίδες δεν αναπτύσσονται ομοιόμορφα στην ίριδα. Συνήθως αναπτύσσονται στο κάτω, έξω τεταρτημόριό της, δηλαδή στο κατώτερο τμήμα της που βρίσκεται μακριά από τη μύτη. «Αυτό ίσως οφείλεται στο ότι το βλέφαρο και η μύτη σκιάζουν καλύτερα τα ανώτερα και το κάτω, έσω τεταρτημόριο της ίριδας», εκτιμά ο κ. Κανελλόπουλος.

Σε κάθε περίπτωση, «η ίριδα είναι ένας από τους ιστούς του σώματος με τη μεγαλύτερη έκθεση στον ήλιο καθ’ όλη τη διάρκεια της ζωής», τονίζει. «Όταν λοιπόν κάποιος έχει πολλές φακίδες σε αυτήν, προφανώς θα έχει εκτεθεί πολύ στον ήλιο. Ίσως λοιπόν διατρέχει αυξημένο κίνδυνο εκδήλωσης οφθαλμοπαθειών, όπως ο καταρράκτης ή η εκφύλιση της ωχράς κηλίδας, που σχετίζονται με τον ήλιο. Επομένως, οι φακίδες στα μάτια ίσως αποτελούν χρήσιμη ένδειξη επικείμενου κινδύνου, αν και αυτό δεν έχει διερευνηθεί ακόμα».